Andòrra

(Redirigit dempuèi Principat d'Andòrra)
Pagina d'ajuda sus l'omonimia Pels articles omonims, vejatz Andòrra la Vièlha.

Principat d'Andorra (ca)

Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Principat d'Andòrra (oc)
Flag of Andorra.svg
Coat of Arms of Andorra.svg

« Virtus Unita Fortior »
(latin : « L'Unitat fa la Fòrça »)

mapa

Lengas oficialas Catalan
Capitala Andòrra la Vièlha
42° 30′ N, 1° 31′ E
Forma de l'Estat

coprince episcopal

coprince de França

Cap del govèrn
Coprincipat parlamentari
Joan-Enric Vives i Sicília [1]
Emmanuel Macron [2]

Antoni Martí
Superfícia
 - Totala
 - Aiga (%)
Classat 189en
468 km²
negligible %
Populacion
 - Totala (2015)
 - Densitat
Classat 187en
85 580[3] ab.
183 ab./km²
Formacion
 Creacion
pariatge
Constitucion
 
780
8 de setembre de 1278
14 de març de 1993
Gentilici andoran -a
Deta publica bruta ([[{{{Deta publica_annada}}}]]) {{{2}}}
IDH (2005) 0,846 (fòrça elevat) 33en
Moneda
 - nom occitan
 - nom oficiau anglés
EUR ‎‎
Èuro
Euro
Fus orari UTC +1: (CET);
Ora d'estiu: UTC+2: (CEST) Central European Time
Imne nacional El Gran Carlemany
escotar
Domeni internet .ad
Indicatiu telefonic +376
Còde del país (ISO 3166) AD

Andòrra, oficialament lo Principat d'Andòrra (en catalan lo Principat d'Andorra) es un pichon estat sobeiran europèu, situat dins los Pirenèus entre Espanha e França, en limitant amb la comunitat autonòma de Catalonha al sud, e amb los departaments dels Pirenèus Orientals (Catalonha Nòrd) e d'Arièja (Occitània) al nòrd. Andòrra es un dels Estats mai pichons del monde, amb sonque 468 km2 e una populacion estimada de 80 000 personas. Amb 81 222 abitants, representa 0,59% de la populacion totala dels Païses Catalans. Sa capitala es Andòrra la Vièlha. Lo gentilici es andorran -a.

Pendent 715 ans, de 1278 fins a 1993, lo govèrn andorran foguèt dirigit per un coprincipat, governat per un cap d'Estat catalan, l'Evesque d'Urgèl e un occitan, lo comte de Fois que, après la Revolucion Francesa foguèt eretat pel President de la Republica. Pasmens que la constitucion andorrana a conservat aquel sistèma, lo govèrn s'es transformat en una democracia parlamentària e un coprincipat constitucional. Es lo sòl coprincipat parlamentari del monde. Pendent longtemps paura e isolada, la montanhosa Andòrra comencèt prosperar après la Segonda Guèrra Mondiala, mejançant l'indústria del torisme. La poderosa economia a atragut fòrça d'immigrants provenents tant d'Espanha (sustot catalans e galècs) coma de Portugal e de França. Un dels factors qu'atrai mai lo comèrci e los clients es l'inexisténcia de l'impòst sul revengut.

Las Valadas d'Andòrra (Valls d'Andorra en catalan) es lo nom istoric d'Andòrra e se conois sovent aquel estat per aquel tèrme. Aquel nom rau del relèu andorran, format de divèrsas valadas qu'apertenon principalament a la conca de la Valira, exceptant l'entèsta d'Arièja que desboca dins la Garona.


IstòriaModificar

Pendent los sègles XII-XIII las vals d'Andorra s'amassèron jol poder del comtat d'Urgèl. Amb l'expansion d'aiceste comtat vers lo sud (Mur, Àger, Ponts, Balaguer, Guissona, Agramunt, Meià, Santa Linya, Cubelles, Camarasa, Linhòla e Barbens), ont i aviá de tèrras pus fertilas, las zonas de montanha aguèron pas mai d'interès pel comte. L'evesque donèt en fèu aqueste territòri al vescomtat de Castellbó. Pr'amor de maridatges, lors domenis passèron dins las mans del comtat de Fois e aqueste darrièr amassèt de poders (Bearn, Reiaume de Navarra e, d'aicí, lo Reiaume de França). Coma consequéncia dels conflictes entre lo comte de Fois e l'evesque d'Urgèl, en 1278 se sinhèt lo primièr "pariatge", pr'amor de fixar los limits del poder de cadun dels senhors feudals, e que representa la fondacion del Principat d'Andorra e definís las obligacions dels andorrans en matèria d'imposicions e afars militars. Dètz ans après, coma consequéncia de la construccion d'una glèisa fortificada a Sant Vincenç d'Enclar per lo Comte de Fois, ont podiá espiar las activitats de l'evesque d'Urgèl, se sinhèt lo segond "Pareatge" en 1288. Aiceste segond tractat atribuís, entre d'autres aspèctes, lo drech de nomenar per las doas parts de notaris que detenon sa representacion sul Principat. Tre alara, los caps d'Estat seràn l'evesque d'Urgèl e lo rei de França (uèi, lo president de la Republica Francesa).

PoliticaModificar

AdministracionModificar

Andòrra es dividida en set parròquias.

GeografiaModificar

 
Mapa topografica

La superfícia d'Andòrra, dins la Peninsula Iberica, es de 468 km². Es un país de montanhas, amb 65 pics de mai de 2500 m d'altitud. La montanha pus nauta es Comapedrosa amb 2942 m d'altitud

EconomiaModificar

De veire: Economia d'Andòrra.


CulturaModificar

La lenga oficiala d'Andòrra es lo catalan.

 
Lo Pas de la Casa, frontièra amb Occitània e Catalonha Nòrd (França)

BibliografiaModificar

Vejatz tanbenModificar

Ligams extèrnesModificar

Nòtas & referénciasModificar

  1. coprince episcopal, evesque d'Urgèl
  2. coprince de França: successivament Coprinces de Fois, Bearn, Navarra e França
  3. Central Intelligence Agency, 'The World Factbook' 2015