Jacme Ièr d'Aragon
Jaume I o Jacme I dich lo Conquistaire (en catalan: Jaume I el Conqueridor, en aragonés SLA: Jaime I lo Conqueridor, en aragonés GO: Chaime I lo Conqueridor, en latin Iacobus o Jacobus), nascut lo 2 de febrièr de 1208 a Montpelhièr, mòrt lo 27 de julhet de 1276 a Alzira , foguèt un sobeiran occitan, rei d'Aragon, comte de Barcelona e senhor de Montpelhièr a partir de 1213, rei de Malhòrca a partir de 1229 e de Valéncia a partir de 1238.
Ascendents e descendents
modificarFilh e successor de Pèire I lo Catolic (1213) al tròn de la corona d'Aragon. Paire de Pèire II lo Grand e Jacme II de Malhòrca.
Èra filh de Pèire lo Catolic (rei d'Aragon) e de Maria de Montpelhièr. Ditz la legenda que son paire èra fòrça atirat per las femnas e pasmens rebutava sa femna. Enganat per aquela, e d'autras personas, pensèt d'anar al lièch amb una de sas amigas, qu'èra en realitat sa quita molhèr. Se ditz qu'aital foguèt concebut lo futur Rei Jacme Ièr. Jacme Ièr, dich lo Conquistaire, es l'autor del Libre dels faches.
Enfança
modificarL'enfant Jacme foguèt capturat, quand aviá quatre ans, per Simon de Montfòrt a partir de la desfacha de Batalha de Murèth. Puèi, e gràcias a l'intervencion de sa maire, lo papa Innocenci III obliguèt Montfòrt a cedir la tutèla de l'enfant als Cavalièrs Templièrs d'Aragon e Catalonha, que son mèstre n'èra Guillem de Mont-rodon que recebèt l'enfant Jacme quand aguèt sièis ans. Aqueles li donèron son instruccion de rei al castèl de Montson, mentre que lo regent, Sanç de Rosselhon, comte de Rosselhon, Provença e Cerdanha se disputava la sobeiranetat amb l'oncle de Jacme, Ferran d'Aragon, abat de Montaragon.
Al moment critic, que los nòbles de Catalonha èran a mand d'entamenar una guèrra civila pel contraròtle de la sobeiranetat contra los d'Aragon, Jacme, qu'aviá pas que nòu ans, aconselhat pels cavalièrs templièrs, saupèt mestrejar plan biaissudament la situacion e prenguèt lo poder de la Corona. A partir d'aquel moment totes los nòbles tornèron jurar fidelitat al rei.
Malgrat aquò, Sanç conspirèt mai d'un còp amassa amb d'autres nòbles per far tombar Jacme del poder, de longa sens o capitar. L'acte pus remarcable foguèt d'influenciar e de manipular lo nòble Roderic de Liçana per fin qu'usurpèsse las tèrras de Llop d'Albero, un autre nòble fidèl a la Corona. Jacme, malgrat sos tretze ans, resolguèt la situacion d'un biais contondent, e Roderic de Liçana, amb de grandas pèrdas, s'anèt refugiar a Albarrasí, dins de domenis qu'èran pas encara someses a la Corona. En seguida, foguèt prepausada la conquista d'Albarrasí, pasmens aprèp qualques setmanas de sètge e d'atacas continuas amb dos fonèvols e un almanjanec, se descobriguèt una traïson a la Corona, orquestrada per Pèire Ferrandes d'Açagra, senhor d'Albarrasí, e Jacme se deguèt retirar.
Nòças, amors e enfants
modificarJacme I, coma son paire, èra un òme plan atirat per las femnas.
Lo 6 de junh de 1221 se maridèt a Ágreda (Sòria), quand aviá tretze ans, amb Alienòr de Castelha, filha d'Anfós VIII de Castelha e Alienòr d'Anglatèrra. En 1229 divorcièt d'Alienòr, qu'amassa avián agut un enfant:
- l'infant Anfós d'Aragon (1222-1260), eretièr de la corona fins a la siá mòrt.
Durant lo maridatge amb Alienòr aguèt qualques galantas: Elo Álvarez; la comtessa Aurembiaix, filha del comte d'Urgèl Guerau de Cabrera, que se maridariá finalament amb Pèire de Portugal. Aprèp lo divòrci amb Alienòr, Jacme signèt un contracte secret de concubinatge amb la d'Aurembiaix.
Lo 8 de setembre de 1235 se maridèt dins la catedrala de Barcelona en segondas nòças amb Violent d'Ongria, filha d'Andreu II d'Ongria, que ne nasquèron uèch enfants:
- l'enfanta Violent d'Aragon (1236-1300), maridada en 1246 amb Anfós X de Castelha.
- l'enfanta Constança d'Aragon (1238-1275), maridada amb Manel, prince de Portugal.
- l'enfanta Sança d'Aragon (1239-1251), que moriguèt en peregrinatge per Tèrra Santa.
- l'enfant Pèire lo Grand (1240-1285), rei d'Aragon e Valéncia e comte de Barcelona.
- l'enfant Jacme II de Malhòrca (1243-1311), rei de Malhòrca.
- l'enfanta Elisabèt d'Aragon (1245-1271), maridada en 1262 amb Felip III de França.
- l'enfant Sanç d'Aragon (1247-1275), que arribèt a venir arquevesque de Toledo.
- l'enfant Ferrand d'Aragon (1248-1251), mòrt quand aviá tres ans
Pendent lo maridatge amb Violent, Jacme Ièr aguèt força galantas, que i cal remarcar:
- Blanca d'Antillón, amb qui aguèt un filh bòrd, Ferrand Sanxís (1240-1275), baron de Castra.
- Berenguela Ferrandis, amb qui aguèt lo filh Pèire Ferrandis (1259-1318), baron d'Híxar.
- Elvira Sarroca, de la que naisserà en 1248 Jacme Sarroca, que capitèt de venir evesque d'Òsca.
Veuse de Violent en 1251, aguèt d'autras galantas e concubinas: Guillema Cabrera, Berenguela Anfós, Sibilla de Saga e Teresa Gil de Vidaure, que seriá esposa segon un document privat, mas que lo rei abandonèt quand aquesta agantèt la malautiá de la lepra. D'aquesta darrièra ne nasquèron:
- Jacme de Xèrica (1255-1285), senhor de Xèrica.
- Pèire d'Ayerbe (1258).
Tractat de Corbeil
modificar.jpg)
Signèt amb Loís IX, rei de França, lo Tractat de Corbeil (1258), que li cedissiá totes los domenis qu'aviá en Occitània (franc de la senhoriá de Montpelhièr, lo vescomtat de Carladés e la baroniá d’Aumelàs); pasmens obtenguèt que los reis de França renoncièsson explicitament a tota pretension avenidoira sus Catalonha que poirián allegar coma descendents dels conquistaires de la Marca Ispanica.
Règne
modificarDurant los quinze primièrs ans de son règne, mantenguèt divèrsas luchas contra la noblesa aragonesa que pasmens capitèt de lo far presonièr en 1224. En 1227 afrontèt tornarmai la noblesa aragonesa, dirigida per Fernando, oncle del rei, conflicte que s'acabèt, mercé a l'intervencion papala a travèrs de l'arquevesque de Tortosa, amb la signatura de la Concòrdia d'Alcalá (març de 1227). Aquel Tractat marquèt lo trionf de la monarquia sobre los nobles, li donant l'estabilitat necessària per començar las campanhas contra los musulmans. Aquesta estabilitat provoquèt l'amaisament de las reclamacions de la noblesa.
Un grop de prudòmes catalans presidits per Jacme Ièr s'amassèron a l'ostal de Pèire Martell, a Tarragona, per preparar la conquista de Malhòrca (1228). L'an seguent, lo 5 de setembre de 1229, la flòta catalana sortiguèt de Salou, e conquistèt Malhòrca a Abû I-Alâ Idrîs al-Ma’mûn: desbarquèt a Santa Ponça e vencèt los arabis a Portopí. Comencèt lo repoblament amb de pageses d’Empordan (1236). Al sègle XIII ja se commemorava a Malhòrca, lo 31 de decembre, la Fèsta de la Conquista, qu'al sègle XIV seriá nomenada Fèsta de l'Estendard. A l'entorn d'aquesta Fèsta, Jacme lo Conquistaire venguèt lo mite principal de l'istòria de Malhòrca, coma tanben serà mitificat al País Valencian.
Pel Tractat del cap de Pera (1231), lo governador de Menòrca, Abû Muhammad ‘Abd al-Wahid, venguèt vassal del rei Jacme Ièr. Anfós II lo Franc conquistèt efectivament aquesta illa, aprèp la capitulacion de Abû’Umar (1287). D'acòrd amb lo Tractat d'Anagni (1295) la cediguèt a Jacme II de Malhòrca, que el l'incorporèt a la corona malhorquina. Foguèt repoblada pels catalans, mas tanben i demorèron fòrça sarrasins. La conquista es celebrada annalament lo jorn de Sant Antòni.
Guillem de Montgrí, arquevesque de Tarragona, e son fraire Bernat de Santa Eugènia conquistèron las Pitiusas (Eivissa e Formentera) en 1235 a Abû I-Hasan ‘Alî al-Saîd al-Mutadid. La fèsta de la Conquista se celèbra, en seguir lo modèl de la Fèsta de l'Estendard malhorquina, lo 9 d'agost, jorn de Sant Ciriac.
Conquista del Reialme de Valéncia
modificarComencèt en 1232. En 1238, las tropas catalanas e aragoneses dintrèron dins la ciutat de Valéncia, que dependiá del califa de Bagdad al-Mustansir Billah. La conquista de las darrièras plaças aguèt per origina un tust amb Anfós X de Castelha, que preaviá conquerir Xàtiva. Mas i renoncièt quand aguèt signat lo Tractat d'Almizra (1244), segon lo qual Jacme Ièr cedissiá a Castelha la conquista de Múrcia. Lo Reialme de Valéncia foguèt repoblat per de catalans e d'aragoneses: los primièrs ocupèron mai que mai las comarcas del litoral, que ara son de lenga catalana, e los segonds ocupèron las comarcas interioras, inicialament de lenga aragonesa e uèi de lenga castelhana. La conquista es celebrada a Valéncia dempuèi lo temps de Ramon Muntaner fins a uèi lo jorn, per imitacion de la Fèsta de l'Estendard malhorquina.
Durant la conquista del Reialme de Valéncia, cal mencionar las diferentas revòltas del cap musulman Al-Azraq.
Vejatz mai d'informacion dins Edat Mejana al País Valencian.
Castelha aviá somés Múrcia a vassalatge (1243), mas los moros murcians se revoltèron contra Castelha amb lo supòrt de Granada e de Marròc (1264). La reina Violent d'Aragon e d'Ongria (esposa d'Anfós X, lo Savi) demandèt una ajuda urgenta a son paire Jacme Ièr. Alara, de tropas exclusivament catalanas comandadas per l'enfant Pèire (lo futur Pèire II ) conquistèron a Muhammad ibn Hûd Biha al-Dawla lo reialme moro de Múrcia (1265-1266). Tot lo país foguèt repoblat per de catalans. D’acòrd amb lo Tractat d'Almizra, Jacme Ièr cediguèt Múrcia a Castelha.
Darrièrs ans
modificarEn setembre de 1269 Jacme sortiguèt de Barcelona amb son armada per una expedicion en Tèrra Santa, mas sas naus foguèron dispersadas per una tempèsta, e deguèt desbarcar a Aigas Mòrtas, prèp de Montpelhièr, e renonciar a aquesta nòva entrepresa.
Moriguèt a Alzira, costa de Valéncia, lo 27 de julhet de 1276, aprèp un règne de seissanta tres ans, quand estava viatjant cap al Monastèri de Poblet ont voliá dintrar per monge.
Testaments
modificarL'enfant Anfós, son filh ainat moriguèt en 1262 sens descendéncia. Jacme Ièr daissèt doncas a Pèire lo Grand, son segond filh, Catalonha, Aragon e Valéncia; al fraire pichon Jacme li daissèt Malhòrca, Menòrca (alara encara al poder dels moros), las Pitiusas, los comtats del Rosselhon e Cerdanha (aproximativament l’actuala Catalonha del Nòrd) e los territòris que conservava en Occitània (la senhoriá de Montpelhièr, lo vescomtat de Carladés e la baroniá d’Aumelàs): venguèt rei d’aquestes territòris coneguts jol nom de Reialme de Malhòrca- amb lo nom de Jacme II de Malhòrca.
Jacme Ièr aviá fach diferents testaments; dins cadun aviá repartit sas tèrras d'un biais diferent, segon lo nombre de filhs qu'aviá a cada moment, e segon una concepcion patrimoniala de l'Estat.
Las consequéncias d'aquesta concepcion foguèron que, après lo darrièr testament, calguèt, d'un latz, la recomandacion a son filh menor, Jacme, que se mantenguèsse unit amb son fraire, Pèire, d'acòrd amb la qual aqueste darrièr signèt amb son fraire lo Tractat de Perpinhan d'infeudacion; l'òrdre de Jacme lo Just per tal que poguèsson pas separar lo Principat de Catalonha, lo Reialme d'Aragon e lo Reialme de Valéncia; e lo Jurament per las Illas.
D'en primièr, a l'epòca los contemporanèus aguèron consciéncia dels inconvenients d'aquela politica patrimoniala per la division que creava, com o precisèt lo cronicaire Ramon Muntaner en l'exemple de la Mata de Jonc.
De fach, al temps de la dinastia de l'Ostal de Barcelona, ja i aguèt una manca d'ententa entre los reis de la branca de Malhòrca e sos parents, amb las conquistas de Malhòrca per Pèire II e Pèire III lo Ceremoniós. Al temps de l'Ostal de Trastamara e de l'Ostal d'Àustria i aguèt d'enfrontaments que prenguèron un aire de guèrra civila entre los reialmes de Malhòrca i de Valéncia, d'un costat, e lo Principat de Catalonha de l'autre, per la desafeccion majoritària d'aqueste a la monarquia, al temps de Joan II de Trastamara e de Felip III (IV de Castelha). Sens un rei exclusiu comun, l'estructura en diferents reialmes menèt a un alunhament progressiu dels reialmes de la Corona d'Aragon, fins a la seuna darrièra collaboracion durant la Guèrra de Succession, amb d'unitats militaras malhorquinas e valencianas que defendèron Barcelona e en la redaccion e desfensa del memorial de greuges nomenat Representacion.
_Madrid_01.jpg)
D'en primièr, la combinason de las proprietats de Jacme Ièr dins cada testament, mòstra, d'un costat, la constància a atribuir al filh màger Anfós lo Règne d'Aragon; a Pèire, lo Principat de Catalonha; e a Jacme, lo Reialme de Malhòrca e Montpelhièr, mas amb diferentas combinasons, dependent del nombre de fraires: segon lo quatren testament, Jacme seriá estat rei de València. L'òrdre de naissença s'associava, doncas, amb l'importància del reialme atribuit: los patrimonials, Catalonha e Aragon, pel primogenit; en avent dos filhs, Anfós recebiá Aragon e Pèire, Catalonha, coma se Aragon foguèsse mai important. Quand aguèt quatre filhs, lo tresen recebèt lo Reialme de Valéncia, lo tresen en importància per l'extension. E quand n'aguèt quatre, lo petit recebèt las tèrras nòrd-pirenencas e Montpelhièr.
Lo fach notable es que, lo primièr còp que Jacme Ièr aguèt dos filhs, lo cabdèt, Pèire, deviá recebre lo Reialme de Valéncia, lo de Malhòrca, las tèrras nòrd-pirenencas e Montpelhièr; per contra, dins lo darrièr testament, tanben amb dos filhs, lo petit recebèt pas lo Reialme de Valéncia. Lo motiu de la separacion del Reialme de Valéncia del de Malhòrca dins lo darrièr testament poguèt èsser la volontat de pas crear dos blòcs pro gròsses que se poguèsson afrontar. Mas la consequéncia foguèt que los reis de l'Ostal de Malhòrca se deguèron enfeudar a sos parents pus poderoses, perque la Catalonha Nòrd estrategicament èra tròp importanta per Catalonha coma zona de passatge des de la Corona de França. E finalament, se produguèt la reïncorporacion de las tèrras de la Corona de Malhòrca a la Corona d'Aragon, amb la pèrda de Montpelhièr.
| Precedit per | Jacme Ièr d'Aragon | Seguit per | |||
| Pèire II lo Catolic |
|
Pèire III lo Grand | |||
| Abû I-Alâ Idrîs al-Ma’mûn |
|
Jacme II de Malhòrca | |||
| Nuno Sanch de Rosselhon |
| ||||
| Maria de Montpelhièr |
|
.svg){kind=small}