Eivissa
Eivissa es la mai granda de las Illas Pitiüses e la pus occidentala de las illas de l'archipèla balear, al centre oèst de la Mediterranèa occidentala.
Ibiza (es)  | |
| |
.jpg) | |
| Entitat | illa |
|---|---|
| Administracion | |
|
| |
| Capitala | Eivissa |
| Lenga oficiala | espanhòl catalan |
| Geografia | |
  | |
| Coordenadas | 38° 59′ N, 1° 26′ E |
| Superfícia | 577 km² |
| Banhat per | Mar Mediterranèa |
| Punt culminant | Sa Talaiassa (487 m) |
| Demografia | |
| • Totala | 154 210[1] ab. (1 de genièr de 2022 ) |
| • Densitat | 267,26 ab./km² |
| Gentilici | eivissenc -a |
Amb una longor de còsta de 210 km, ont altèrnan pichonas rancaredas e calancas de sable, las dimensions maximalas de l'illa son de 41 quilomètres del nòrd al sud e de 15 quilomètres de l'èst a l'oèst, i a una morfologia fòrça irregulara, formada per una multitud de pichons puèges, que lo pus naut es Sa Talaiassa (Sant Josep de sa Talaissa) amb 475 mètres d'altitud. Amb un naut gra d'urbanizacion (sovent incontraròtlada), consèrva qualques zònas de nauta valor naturala coma son lo Pargue Natural de Ses Salines, Cala d'Hort o los paluns de Ses Feixes. Son economia depend majoritàriament del sector toristic, l'activitat que se concentra en la sason d'estiu.
En 1999 foguèt inscricha al Patrimòni Mondial de l'Umanitat per l'UNESCO.
Geografia modificar
Coma per las autras Illas Balearas levat Menòrca, l'illa d'Eivissa es lo resultat del plegament de materials dispausats dins la mar al segondari, que se passèt pendent lo plegament alpin, al terciari. Es una continuacion de las serradas Beticas. Es formada per dos ensembles, un al sud-oèst, format per las montanhas de Sant Josèp (on i a Sa Talaia) e al nòrd-èst l'ensemble format per es Amunts e los puèges de Santa Eulària. Entre eles demòran doas baias, la baia de Portmany e aquela d'Eivissa. Unas pichonas elevacions a l'extrèm sud de l'illa a per consequéncia l'aparicion d'un autre plan sedimentari pas colomat que fa una zòna de paluns transformats per l'òme en Salinas e qu'es en contacte amb lo Pla de Vila per la zòna de Platja d'en Bossa.
Lo relèu resultant d'aquela origina es traversut. Es una illa de relèu montanhós, e mai los penjals sián doces. Aquò obliguèt l'òme a construire en laissas. La còsta es tanben traversuda, alternant rancaredas e calancas de sable e mai i a de grandas plajas dins las zònas que tòcan los plans o las salinas.
Los monts eivissencs son formats a la basa per de ròca calcària, que dòtan l'illa d'aqüifèrs importants, uèi subrexpleitats. L'illa compòrta l'unic riu de las Balearas, lo riu de Santa Eulària, mas de cors intermediari que corrís solament aprèp la pluèja. Fins al mitan del sègle XX lo riu corriá tot l'an, s'alimentant amb las aigas sosterranhas.
La vegetacion de l'illa es aquela de la selva mediterranèa. Es formada gaireben exclusivament per de pins blancs; lo sotabòsc es espés, format de plantas arbustivas de boisseda coma lo bruc, lo romanin o la garrolha. Per la fauna, se trapa conilhs, rats e eriçons qu'an coma predators lo falcon, lo chòt e gaireben desapareguda janeta. I a fòrça aucèls. Dins la mar, se tròba posidonia oceanica, actualament menaçada per la pollucion e presenta una granda biodiversitat.
Istòria modificar
En 654 ab. C., los fenicians fondèron un pòrt dins aquela illa de l'archipèla de las Balearas, que nomenèron Ibossim, per las necessitats del comèrci del vin, del marbre e del plomb. Aquel nom venguèt Ebusus pels Romans[2]. De Grècs s'installèron tanben a Eivissa, a la meteissa epòca que los fenicians; nomenèron Pityûssai - (cobèrtas de pins) - las illas del sud de l'archipèla, Eivissa e Formentera. Aprèp la casuda de la metropòli feniciana, vencida pels Assirians, Eivissa passèt jos la dependéncia de Cartage, mai granda coloniala feniciana de la Mediterranèa.
Aprèp un periòde de dominacion pels vandals Justinian conqueriguèt las Balearas a la mitat del sègle VI.
Las illas foguèron aprèp envasidas pels musulmans a la fin del sègle VIII. Daissèron qualques traças arquitecturalas uèi vesiblas[3]. L'illa d'Eivisssa designada pels Romans coma Ebusus foguèt nomenada pels arabis jos la forma derivada Yebisah[4]
Aprèp tres sègles de dominacion musulmana pendent que las balearas dependián del califat de Còrdoa puèi de la Taïfa de Denia abans de venir un emirat independent, Eivissa, Formentera e Menòrca foguèron envasidas pel rei de Norvègia Sigurd Ier de Norvègia dich lo crosat a la prima de 1110 sul camin de sa crosada cap a Jerusalèm, aprèp que liberèt Sintra, Lisbona e Alcácer do Sal e las placèron jos la dominacion crestiana.
La reconquista crestiana foguèt aprèp menada per Jaume lo Conquistaire, rei d'Aragon, que s'emparèt de Palma de Malhòrca en 1229 e organizèt la presa d'Eivissa en 1235. En 1343, las illas foguèron unidas a la corona d'Aragon.
Al sègle seguent, alara que Palma de Malhòrca foguèt quasi anantida pels Turcs, la vila d'Eivissa bastiguèt una cencha fortificada. De nombrosas torres de gaita foguèron bastidas per aparar l'archipèla. Jamai foguèron armadas. Foguèron desmilitarizadas a l'entorn del sègle XIX.
Las glèisas foguèron edificadas amb un tipe defensiu per aparar los païsans (glèisa de Santa Eulàlia o de Sant Carles). L'abitat es dispersat e sovent alunhat de las còstas.
En 1715, victoriosa aprèp la Guèrra de Succession d'Espanha, la dinastia dels Borbons s'emparèt de Malhòrca e Eivissa, que foguèron aliadas als Habsborg. La dominacion britanica durèt fins a 1802.
Las Balearas sortiguèron d'un marasme cronic amb l'arribada del torisme, dins los ans 1950. Constituisson una de las 17 comunautats autonòmas espanhòlas instituidas en 1978.
Los ans 1970 lo movement hippie pren la plaça del torisme de massa e Eivissa vegèt un cambi substancial, e foguèt la fin del biais de viure tradicional per la majoritat dels eivissencs. Aquel cambi arribèt amb los ans 1970. E mai, se produguèt un vam migratòri. En pauc temps fòrça gents venguèron del sud d'Espanha e d'Euròpa per viure a Eivissa, fasent que lo eivissencs son actualament minoritaris dins l'illa.
Torisme modificar
A la fin del sègle XX e al començament del sègle XXI Eivissa es reputada per sas fèstas d'estiu amb la musica electronica, aprèp èsser estada lo naut luòc de la cultura hippies e underground dels ans 1960 als ans 1980.
Municipis d'Eivissa modificar
Nòtas e referéncias modificar
- ↑ URL de la referéncia: https://ibestat.caib.es/ibestat/estadistiques/illa-xifres/EIVISSA.
- ↑ Michael Dietler, Carolina Lopez-Ruiz,Colonial Encounters in Ancient Iberia: Phoenician, Greek, and Indigenous relations, University Of Chicago Press, 2009, page 80 : The Phoenician town of Ibosim, later to become Roman Ebusus and modern Ibiza (or Eivissa), was founded by 600 BC.
- ↑ http://www.illesbalears.es/fra/ilesbalears/histoire-archeologie2.jsp?SEC=HIS&id=00000138&lang=0003
- ↑ These are the names: studies in Jewish onomastics, Bar-Ilan University Press, 1997, page 81, Eivissa(Catalan and used alongside today's Castilian version);Ibosim (Carthage-Phenician);Ebisos(Greek);Yebisah(Arab, Ibiza town known at this period as Madina Iabisa), ISBN 9652261920
