Assiria
Assiria es una region istorica dau nòrd de Mesopotamia qu'es centrada sus lei vilas d'Assur e de Niniva. Situada a una importanta crosiera dau nòrd de Mesopotamia, venguèt un centre economic major. Durant plusors periòdes, aquela prosperitat favorizèt l'emergéncia de reiaumes poderós coma lo Reiaume de Mesopotamia Auta e l'Empèri Assirian. A partir dau sègle XIII avC, l'Empèri Assirian venguèt una poissança majora de Mesopotamia. Dominèt l'espaci mesopotamian durant la premiera mitat dau milleni I avC mai de revòutas recurrentas dei pòbles somés menèron a sa destruccion en 609 avC. Pasmens, en causa de sa poissança, Assiria laissèt una traça duradissa dins l'istòria de la region e lei roïnas de sei capitalas pus recentas, Dur-Sharruken e Niniva, son de sites arqueologics fòrça importants.
-115188.jpg)
Istòria
modificarLa ciutat-Estat d'Assur
modificarL'emergéncia de la vila
modificar
Leis originas de la vila d'Assur son mai conegudas. Segon lei conoissenças actualas, dos temples dedicats a la divessa Ishtar èran presents sus lo site au sègle XXVI avC. Leis escribas assirians an laissat una lista reiala que menciona de datas pus ancianas. Pasmens, aqueu tèxte es probable una imitacion de la lista reiala de Sumèr qu'èra destinada a legitimar lo poder dei sobeirans assirians. D'efiech, aquela lista presenta de diferéncias importantas amb lei listas dei rèis d'Akkad e de Sumèr.
Tre sa fondacion, Assur conoguèt un certan desvolopament car èra situada lòng de la rota dirècta entre lei regions autas e bassas de Mesopotamia. Foguèt donc rapidament un enjòc dei luchas entre ciutats-Estats mesopotamians. Per exemple, foguèt conquistada per leis Akkadians, per lei Gutis e per la IIIa dinastia d'Ur. Sembla venir lo centre d'un Estat independent per lo premier còp vèrs 2025 avC en aprofichant lo declin d'Ur. Sei caps prenguèron lo títol de « vicari » de la divinitiat Assur ò de « cap de l'assemblada dei ciutadans ». Comencèron la construccion d'infrastructuras (aigatge, canau...) e de fortificacions.
Après son independéncia, Assur desvolopèt son pòrt fluviau e aprofichèt sa posicion de crosiera per venir lo centre comerciau principau dau nòrd de Mesopotamia. Rapidament, leis autrei vilas de la region – Isin, Larsa, Eshnunna, Mari – foguèron reduchas a un ròtle segondari dins aqueu domeni. Assur venguèt ansin lo còr dau comèrci entre Zagros, Curdistan, Anatolia e Mesopotamia. Aquò permetèt a la ciutat de desvolopar son influéncia en Anatolia gràcias a la creacion de comptadors comerciaus dirigits per de marchands dichs karu[1]. De mai, coma lei karu èran plaçats sota lo contraròtle dau palais reiau, aqueu sistèma permetèt ai sobeirans d'obtenir de revenguts considerables (principalament gràcias au comèrci de la lana, dau coire e de l'estanh).
Lo Reiaume de Mesopotamia Auta
modificarVèrs 1850 avC, una guèrra en Anatolia trebolèt lo ret marchand assirian e causèt de problemas economics. Afeblida, Assur deguèt faciar lei temptativas d'egemonia de plusors sobeirans assirians e, vèrs 1816 avC, foguèt presa per Shamshi-Adad. Rèi d'Ekkalatum, Shamshi-Adad conquistèt Assur, Niniva e Mari, çò que li permetèt de fondar un reiaume poderós en Mesopotamia Auta. Durant aqueu periòde, Assur perdiguèt son independéncia mai tornèt trobar rapidament son ròtle economic.
Dins aquò, aquel empèri subrevisquèt pas a la mòrt de son fondator e lei fius de Shamshi-Adad poguèron unicament gardar lo contraròtle d'Ekkalatum. Assur passèt alora sota la dominacion d'Eshnunna. Puei, se placèt sota la proteccion d'Hammurabi de Babilònia. Intrèt alora dins un periòde de declin politic e venguèt un principat situat au limit entre leis esfèras d'influéncia de Babilònia e de Mitani.
Lo premier Empèri Assirian
modificarLa restauracion de l'independéncia assiriana
modificarLa restauracion de l'independéncia assirian aguèt luòc durant lo rèine d'Eriba-Adad Ièr (v. 1393-1366 avC) que rebutèt la preséncia de Mitani e conquistèt Niniva. Son successor, Assur-uballit Ièr (1366-1330 avC), perseguiguèt lo combat còntra Mitani e la dinastia cassita de Babilònia. Pasmens, leis Assirians se turtèron lèu a la poissança itita e ai populacions dei montanhas de Zagros e dau nòrd de Mesopotamia. Deguèron egalament luchar en Pèrsia còntra l'influéncia dei rets marchands babilonians.
La militarizacion de la societat assiriana
modificarAu sègle XIV avC, leis Assirians deguèron menar una tiera de guèrras còntra sei vesins ò còntra de pòbles nomadas assaiant de s'installar en Mesopotamia. La guèrra prenguèt alora una plaça fòrça importanta dins lor societat, illustrada per l'evolucion de la divinitat Assur. Inicialament pròche dei divinitats classicas dau panteon mesopotamian, prenguèt un caractèr guerrier e pretenguèt a la dominacion universala. La guèrra venguèt ansin un acte religiós e piós.
A partir de la fin dau sègle XIV avC, leis Assirians ataquèron donc regularament sei vesins, caracteristica que venguèt un element major de la politica mesopotamiana fins a la disparicion d'Assur. En 1269 avC, leis Egipcians e leis Ititas foguèron obligats de s'aliar per equilibrar aquela menaça. Pasmens, foguèron durament batuts en 1269 avC. Durant lei rèines d'Adad-Nirari Ièr (v. 1308-1275 avC), de Salmanazar Ièr (v. 1275-1245 avC) e de Tukulti-Ninurta Ièr (1245-1208 avC) prenguèron pauc a pauc possession de la Mesopotamia Auta, de Babilònia e de Sumèr.
L'invasion aramèa
modificarA la fin dau sègle XIII avC, divèrsei pòbles nomadas arribèron dins lei regions vesinas de Mesopotamia : Frigians e Cascas au nòrd-oèst e Aramèus au sud-oèst. De mai, Assiria conoguèt un periòde de crisi intèrna après l'assassinat de Tukulti-Ninurta Ièr que sa maufisança inquietava fòrça la noblesa d'Assur. En parallèl, lei Cassitas restaurèron son poder en Babilònia.
Lo sègle XII avC veguèt donc Assiria menar de guèrras còntra leis ambicions de totei sei vesins. En mai d'aquò, foguèt tanben atacada per leis Elamitas. En despiech dei victòrias d'Assur-resh-ishi Ièr (1134-1116 avC) e de Teglath-Phalasar Ièr (1116-1077 avC), leis Assirans perdiguèron lo contraròtle de totei sei conquistas e foguèron enceuclats per de principats aramèus. De mai, Assiria ela meteissa foguèt victima de plusors incursions enemigas. Pasmens, leis Assirians mantenguèron son independéncia.
Lo Segond Empèri Assirian (ò Empèri Neoassirian)
modificarLa renaissença de l'Empèri
modificar
En despiech dei pilhatges e dei chaples menats per leis Aramèus, Assiria gardèt una certana poissança demografica e economica e lo poder reiau demorèt relativament estable. De mai, leis Aramèus se fragmentèron lentament en causa de la fondacion de principats independents que venguèron pauc a pauc rivaus. En parallèl, leis autrei poissanças tradicionalas de la region – Babilònia e Egipte – èran tanben afeblidas per de trèbols intèrnes ò per d'atacas exterioras.
Durant la premiera mitat dau sègle IX avC, aquelei condicions permetèron a Adad-Nirari II (912-891 avC) e a Tukulti-Ninurta II (891-884 avC) de restaurar la poissança assiriana gràcias a una tiera de victòrias còntra leis Aramèus. Puei, dirigiguèron sa fòrça militara vèrs leis autrei pòbles de la region. Durant lo rèine de Salmanazar III (859-824 avC), l'armada assiriana intervenguèt tornarmai dins lo sud d'Anatolia, en Armenia, en Siria e dins lo sud de Mesopotamia.
Aquela activitat militara foguèt conjugada amb un esfòrç important per modernizar Assiria gràcias a la construccion d'infrastructras, de monuments e de vilas novèus. Per exemple, Assurnasirpal II (884-859 avC) restaurèt Nimrod, una vila destrucha durant lei guèrras còntra leis Aramèus.
L'egemonia assiriana
modificar
Après lo rèine de Salmanazar III, Assiria conoguèt un periòde de declin relatiu en causa de revòutas intèrnas e de rèis pauc poderós. De mai, foguèt menaçada per l'emergéncia d'Urartu lòng de sa frontiera septentrionala. Aquò durèt fins au rèine de Teglath-Phalasar III (745-727 avC). Sobeiran intelligent e eficaç, reorganizèt l'armada e restabliguèt l'autoritat reiala. En 743 avC, expulsèt Urartu de Siria e restaurèt l'accès assirian a la Mar Mediterranèa. Puei, annexèt lei principats neoittitas de Siria, especialament Damasc en 732 avC. Enfin, infligiguèt de desfachas ai Medes e venguèt rèi de Babilònia.
La dominacion assiriana foguèt confiermada durant lo rèine de Sargon II (722-705 avC) que prenguèt lo contraròtle de l'ensemble dau Creissent Fertil e d'una partida de Pèrsia e d'Anatolia. Fondèt una capitala novèla, Dur-Sharruken, que foguèt abandonada au profiech de Niniva après sa mòrt.
Lo fiu de Sargon II, Sennacherib (705-681 avC), contunièt la politica de sei predecessors. Niniva venguèt un centre culturau major e sei jardins inspirèron benlèu la legenda dei Jardins penjats de Babilònia. Lassat dei revòutas recurrentas de Babilònia, ordonèt de destrurre la vila en 689 avC. Pasmens, aquò empachèt pas sa reconstruccion. Puei, en 667 avC, Assurbanipal (669-630 avC) conquistèt Egipte e l'Empèri Neoassirian agantèt son extension territòriala maximala.
Lo declin e la fin de l'Empèri Assirian
modificarEn causa de l'abséncia de politica d'assimilacion e dei guèrras tròp frequentas, lo declin assirian foguèt rapid. Tre 653 avC, leis Egipcians restaurèron son independéncia e leis Assirians foguèron pauc a pauc expulsats de la region. En parallèl, Babilònia se revoutèt tornarmai e de pòbles nomadas (Escites e Medes) ataquèron l'Empèri. En 625 avC, lo rèi Assur-etil-ilani (630-625 avC) foguèt batut e tuat a la batalha de Nippur per l'armada babiloniana. Aquò favorizèt la formacion d'una aliança entre Babilonians, Escites e Medes. Lei coalizats conquistèron e destruguèron Assur en 614 avC e Niniva en 612 avC. Enfin, lo darrier rèi assirian foguèt tuat a l'eissida dau sètge d'Harran en 609 avC, çò que marquèt la disparicion de l'Empèri[2][3].
Organizacion politica e sociala
modificarLo poder centrau
modificarLo poder reiau
modificar.jpg)
Coma la màger part deis Estats de la region, Assiria èra una monarquia absoluda que son sobeiran aviá per obligacions de protegir sei subjèctes e d'assegurar sei besonhs materiaus. Per aquò, teniá totei lei plens poders. D'efiech, èra considerat coma lo representant terrèstre dau dieu Assur. Per aquela rason, portava generalament lo títol de « vicari d'Assur » ò de « rèi dau país d'Assur ». Cap dau clergat de la vila, èra tanben lo proprietari de sei ressorsas e de sei mejans de produccion car la ciutat èra lo domeni dau dieu.
Politicament, lo rèi aviá tanben una legitimitat dinastica car lo poder èra transmés au sen d'una familha reiala. Aquò èra fòrça important per leis Assirians e la question de la legitimitat de rèis usurpators entraïnèt sovent de revòutas, compres amb d'usurpators eissits de brancas segondària de la familha reiala coma Sargon II. Aquela origina dinastica permetiá ai sobeirans assirian d'èsser lo cap suprèm de l'armada e lei competéncias militaras èran la qualitat premiera exigida per demorar au poder.
Enfin, coma representant de la divinitat protectritz, lo rèi deviá tanben èsser un modèl de vertut e de moralitat. Aquò permetiá de justificar lo poder judiciari dau sobeiran qu'èra lo jutge suprèm dau reiaume. En mai d'aquò, sa paraula aviá fòrça de lèi.
L'administracion
modificarA mesura de sa creissença, l'Empèri Assirian se dotèt d'una administracion permetent de gerir lei províncias conquistadas. Pasmens, es mau coneguda car lei ròtles precís de cada foncion son pas ben compresas. L'administracion reiala èra principalament tenguda per la noblesa. D'un biais generau, un noble aviá probablament una carga au sen de l'administracion centrala e una carga au sen de l'administracion locala. Aquelei cargas èran a l'origina dau poder de la noblesa. Dins aquò, de nobles estrangiers foguèron pauc a pauc integrats a aqueu sistèma.
Lo territòri èra devesit en províncias, dirigidas dirèctament per l'administracion assirian, e en reiaumes vassaus. Per lo periòde neoassirian, una província èra dirigida per un governador encargat de levar l'impòst, de la seguretat e de l'esplecha dei ressorsas economicas. De foncionaris èran encargats de susvelhar aqueu sistèma car lei sobeirans crenhavan lei revòutas. Lei vilas pus importantas ò pus fidèlas coma Assur, Nippur e Babilònia avián de franquesas permetent de redurre lei taxas.
L'armada assiriana
modificar
L'armada assiriana èra una armada ben entraïnada, ben organizada e ben comandada. Son recrutament èra fisat au rèi e ai nobles que dispausavan d'un domeni destinat a pagar l'equipament e l'entretenença dei tropas. Lo poder reiau aviá de tropas permanentas, generalament constituïdas d'unitats d'elèit. En parallèl, cada província èra encargada de mobilizar de tropas per la campanha anuala. Enfin, lei pòbles somés devián provesir de tropas auxiliaras. La disciplina èra fòrça estricta e un ret de rotas estrategicas facilitava lei desplaçaments e l'avitalhament. Ansin, en 853 avC, a la batalha de Qarqar, leis efectius de l'armada assiriana son estimats a 86 000 òmes.
L'infantariá èra lo còr de l'armada. Leis arquiers assirians son famós en causa de sei representacions frequentas. Pasmens, la lança sembla l'arma pus utilizada. Lei cascos e lei bloquiers èran la basa deis equipaments defensius. Lei còtas de malhas venguèron pauc a pauc pus frequentas, au mens per leis oficiers. Dins aquò, en causa de la preséncia creissenta de tropas auxiliaras, l'equipament se diversifiquèt fòrça durant lo periòde neoassirian. Au nivèu tactic, la superioritat numerica e leis assauts dirèctes èran privilegiats.
Lei tropas d'elèit èran generalament de fòrças especializadas (cavalariá, carris, poliorcetica, engèni...). Lei carris èran lo còrs pus prestigiós. La poliorcetica conoguèt un desvolopament important car lei sètges èran frequents.
La societat assiriana
modificarLa societat assiriana èra compausada d'òmes liuras, de sèrvs e d'esclaus. Lei proprietaris terrencs e la borgesiá urbana èran lei doas classas dominantas. D'efiech, sensiblas a la conquista de tèrras novèlas ò a l'extension dau ret comerciau assirian, sostenguèron l'expansionisme dau reiaume. Lo poder aguèt donc una atencion particulara per aquelei grops sociaus que recebèron sovent d'exempcions d'impòsts ò de servici militar. Pasmens, lei païsans liuras èran lo grop liure pus important. Somés au servici militar, formavan la massa de l'armada assiriana. Pasmens, èran tanben somés a l'impòst e ai corvadas. Son nombre demeniguèt donc lentament en causa de la reduccion en esclavatge per deute. Aquela disparicion progressiva es una causa de l'afondrament de l'Empèri.
Lei sèrvs e leis esclaus èran estacas au servici dei proprietaris terrencs, dei marchands e deis artesans. La màger part deis esclaus provenián dei presoniers de guèrra e dei pòbles somés. Avián l'estatut de bens e èra donc possible de lei vendre ò de lei crompar. Pasmens, gardavan una personalitat juridica e avián lo drech de se maridar amb un individú liure, d'aver de bens ò d'estar en justícia. Lei sèrvs èran estacats a una proprietat terrenca.
L'economia
modificarL'economia assiriana es mau coneguda car la màger part deis archius disponiblas regardan d'afaires militars. L'agricultura èra l'activitat principala e, a partir dau sègle X avC, plusors sobeirans encoratjèron sa modernizacion (melhorament dei tecnicas, desvolopament de l'aigatge...). Lei guèrras èran de còps l'ocasion d'introdurre d'espècias vegetalas ò animalas novèlas en Assiria (camèu, coton...). Lo comèrci, especialament lo comèrci exterior, èra tanben fòrça sostengut per lo poder reiau. Lei metaus èran la marchandisa principala mai lei cambis de textils, d'evòri e gemmas se desvolopèron. Lei rèis assirians sostenguèron egalament l'esplecha dei minas de fèrre de Liban e d'argent d'Anatolia.
Cultura
modificarLa cultura assiriana ocupèt una plaça centrala en Mesopotamia entre lei sègles XIII e VII avC gràcias a la poissança politica de l'Empèri. D'un biais generau, es un prolongament de la cultura sumeriana coma o mòstran l'utilizacion de tecnicas, de materiaus e d'esquèmas similars. Pasmens, se tròba egalament quauquei trachs exteriors coma d'influéncias aramèas.
L'art assirian es caracterizat per de construccions importantas ordonadas per lo poder reiau. Lei capitalas (Assur, Dur-Sharruken, Niniva) e lei palais reiaus ne'n son leis elements pus importants e mòstran un important mestritge de l'arquitectura, de l'escultura e de la pintura. Ansin, lei gravaduras destinadas a immortalizar lei valentiás dau rèi son nombrosas e ben detalhadas. Lei racòntes mitologics son egalament una tematica frequenta. Certanei pèças, coma lei portaus, mòstran un bòn mestritge de la metallurgia dau bronze. Leis Assirians construguèron tanben d'infrastructuras fòrça importantas per sostenir lo desvolopament de sei vilas coma de canaus ò d'aquadüctes. Enfin, contunièron de bastir de construccions tradicionalas de la region coma de zigorats.
La literatura assiriana es ben coneguda gràcias a la descubèrta de plusors bibliotècas, especialament aquela d'Assurbanipal. Èra formada d'un ensembles d'obratges tecnics (diccionaris, listas lexicalas...), d'obratges religiós e scientifics (astronomia, astrologia, medecina, rituaus, preguieras, cants...) e de tèxtes literaris. Dins aqueu domeni, leis Assirians foguèron leis eiretiers de Mesopotamia car de tèxtes coma l'Epopèia de Gilgamesh semblan totjorn populars a lor epòca. Pasmens, d'òbras novèlas foguèron escrichas coma lo Roman d'Ahiqar que data dau sègle VII avC.
-
Estatua d'un governador d'Assur (sègle XXI avC) -
Escultura d'evòri (sègle XIV avC) -
Pintura assiriana (sègle IX avC) -
Cencha rituala de bronze (sègles IX-VII avC) -
Esculturas de Dur-Sharruken (sègle VIII avC) -
Bas-relèu de Niniva (sègle VII avC)
Annèxas
modificarLiames intèrnes
modificarBibliografia
modificar- (fr) Agnès Benoit, Art et archéologie : les civilisations du Proche-Orient ancien, RMN, coll. « Manuels de l'école du Louvre », 2003.
- (de) Eva Cancik-Kirschbaum, Die Assyrer : Geschichte, Gesellschaft, Kultur, C. H. Beck, 2003.
- (fr) Josette Elayi, L'Empire assyrien : Histoire d'une grande civilisation de l'Antiquité, Editions Perrin, 2021.
- (it) Frederick Mario Fales, L'impero assiro, storia e amministrazione (IX-VII secolo A.C.), Laterza, 2001.
- (fr) Frederick Mario Fales, Guerre et paix en Assyrie : Religion et impérialisme, Le Cerf, 2010.
- (fr) Francis Joannès, La Mésopotamie au Ier millénaire avant J.-C., Armand Colin, coll. « U », 2000.
- (fr) Francis Joannès (dir.), Dictionnaire de la civilisation mésopotamienne, Robert Laffont, coll. « Bouquins », 2001.
- (de) Johannes Renger (dir.), Assur - Gott, Stadt und Land, Harrassowitz Verlag, 2011
Nòtas e referéncias
modificar- ↑ Karum au singular.
- ↑ (fr) Paul Garelli e André Lemaire, Le Proche-Orient Asiatique, tome 2 : Les empires mésopotamiens, Israël, París, Presses Universitaires de France, coll. « La Nouvelle Clio », 2001, pp. 123-126.
- ↑ (fr) Bertrand Lafont, Aline Tenu, Philippe Clancier e Francis Joannès, Mésopotamie : De Gilgamesh à Artaban (3300-120 av. J.-C.), París, Belin, coll. « Mondes anciens », 2017, pp. 778-779.