Wikipèdia

Petra (Arabia)

Petra (de πέτρα petra, « ròca » en grèc ancian ; البتراء Al-Batrāʾ en arab), de son nom semitic[1] Reqem o Raqmu (« la Mirgalhada »)[2],[3], es una ciutat nabatèa preislamica situada al sud de l'actuala Jordania e lo pòl toristic màger del país.

Patrimòni Mondial de l'UNESCO
Patrimòni Mondial de l'UNESCO
Mapa de la region.

Creada dins l'Antiquitat vèrs la fin del sègle III AbC pels Edomitas, es mai tard ocupada pels Nabatèus que la fan espelir mercé a sa posicion sus la rota de las caravanas transportant l'encens, las espècias e d'autres produchs precioses entre Egipte, Siria, l'Arabia del Sud e la Mediterranèa. Vèrs lo sègle VIII, la modificacion de las rotas comercialas e los tèrratrems provòcan l'abandon progressiu de la vila pels abitants. Petra abriguèt a son apogèa fins a vint e cinc mila abitants. Casent dins l'oblit a l'epòca modèrna, lo site se torna descobrir pel mond occitental l'explorator soís Jean Louis Burckhardt en 1812.

Forças bastits, que las façadas monumentalas directament talhadas dins lo ròc, ne fan un ensems monumental e unic que, dempuèi lo 6 de decembre de 1985, es inscrit sus la lista del patrimòni mondial de l'UNESCO. La zona a l'entorn del site es tanben, dempuèi 1993, un parge nacional arqueologic.

Geografia

modificar
 
La Khazneh, un dels monuments mai celèbre de Petra..

Petra se situa a mièg camin entre lo gof d'Aqaba e la mar Mòrta a un altitud de 800 à 1 396 mètres al dessús del nivèl de la mar, dins un fons de val de la region montanhòla d'Edòm, a l'èst del val de l'Arabah. Ara lo site de Petra se trapa a près de 200 km al sud de la capitala jordaniana Amman, a gaireben 3 oras de carrièra[4].

La situacion de Petra, amagada entre de ròcs de parets escalabroses e provesit en aiga de biais segur ne fa un luòc propici per una ciutat prospèra. Lo luòc es accessible per un caminolet montanhós pel nòrd-oèst o a l'èst per un canhon de gaireben 1,5 quilomètre de long e fins a 200 mètres de prigondor, lo Sîq, l'accès màger, que, a son luòc mai estrech, mesura pas que dos mètres de larg.

La preséncia d'aiga e la seguretat balhada pel site faguèron de Petra un arrèst natural a la crosada de mai d'una rotas de caravas que ligan l'Egipte a Siria e l'Arabia del Sud a la Mediterranèa, cargadas subretot de produchs de luxe (espècias e seda venent d'Índia, evòri venent d'Africa, pèrlas de la Mar Roja e encens del sud d'Arabia). La resina de l'« arbre d'encens » (Boswellia) èra convejada dins tot lo mond antic coma una ofrenda religiosa fòrça preciosa, mas tanben coma medicament.

L'activitat comerciala menda per las caravanas e las taxas percebudas produson de grands ganhs pels Nabatèus. Alara, la vila abriga del sègle V AbC al III un mercat important.

Plan detalhat de la vila

modificar
 
Plan detalhat de la vila de Petra, Jordania.
Linhas: Camins d'accès
Doble carrat: Naut luòc
Carrat amb redond central: Fortalesa dels Croisats
Carrat barrat: Escavacions

Geologia

modificar

Coma Petra es una vila troglodita situada al mièg de bauces rocaguts, la pèira es visibla de pertot sul site. Se compausa de gres, ròca detritica eissida de l’agregacion e la cementacion (o diagenèsi) de grans d'arena. S'agís d'una ròca coerenta[5]. Es organiza en estratas que dona a vegada de declinasons de colors mirgalhadas (anant del jaune al violet en passant pel ròse) renfortis per l'intensitat de la lutz, subretot de vespre[4].

Petra es situada dins una region de fòrta sismicitat. Se plaça als tèrmes de doas placas que limpan: la placa d'Arabia e la placa d'Africa. Lo 19 de mai de 363, en 419, 551 e 747, de tèrratrems damatjèron la vila e los monuments[6],[7].

La jaça freatica d'aiga salada situada jos Petra puja e damatge los monuments a la basa.

A l'entorn de Petra, i a de ròcas contenent de silici, que los Nabatèus an podut traire de las peirièras per far de beton impermeable[8].

Aquelas caracteristicas geologicas particularas permetèron als abitants de Petra de s'amagar e de s'aprar de las atacas.

La provision en aiga

modificar

L'aiga es necessari al desvelopament de las activitats umanas. Las fonts essent pauc abondantas dins la region mièg desrtica, es l'aiga de pluèja, gaireben 150 mm per an[9] (uèi de 50 a 250 mm[10]), qu'assegurava l'essencial dels besonhs. Las fonts solas podavan pas provesir d'aiga sonque per unas familhas[9]. Los Nabatèus bastiguèron un sistèma de presa d'aigas e de redistribucion amb de règlas de despartiment als abitants[9].

Petra, situada dins una conca, podava prene las aiga pluvencas d'un bacin de 92 km2 mercé a la relativa impermeabilitat de las ròcas[11]. Aquela permeabilitat floaca del sol fasiá pasmens problèmas, coma lo desencadenament d'aigadas sasonièras (ivèrn e prima) fòrça poderosas e donc destructriças dels oèds (coma aquel de Mossa). En efièch, fins a que siá desviat al sègle XX, lo riu de l'oèd Mossa (« rui de Moïses ») que raja dempuèis la fon d'Aïn Mossa (« font de Moïses ») dins lo Sîq fins al vilatge de Gaia èra a l'origina de las aigadas murtrièras coma en 1963 que 24 toristes franceses moriguèron nogats, preses dins una èrsa monstruosa[11]. Tanben existís un « pichon Sîq » que jonh lo Sîq màger près de las tombas reialas[12].

Al sègle I, Estrabon dirà que los abitants de Petra « an de fonts en abondéncia, que siá per d'utlizacions domesticas o per asagar lors jardins[9] ».

 
Los dos aquaductes escavats dins las parets del Sîq per far caminar l'aiga.

D'installacions de culhida e de distribucion d'aiga destinadas a servar e menar l'aiga passent lo relèu bauçós son encara visibles uèi, coma per exemple las cinc paissièras idraulicas e de sèrvas descbèrtas[11]. Tanben existissiá un grand malhum de cistèrnas sosteranha. Al nòrd-èst e sud-èst de Petra, las aigas del Sîq rajavan dins dos aquaductes, una galariá obèrta (reculhant las aigas regolant de las parets) talhada dins lo ròc e cobèrta de gip impermeable, una autra cobèrta en penjal doç realizat amb de tudèls en tèrra cuècha o en ceramica[9],[11]. Las aigas pluvencas progissent lo primièr aquaducte, l'Aïn Mossa lo segond[13], las 200 cisternas (que mai d'una sul mont Umm al-Beira, o « Maire de las cisternas[14] »), fòrça sèrvas e un nymphaeum, o font publica[9]. Un malhum de mai gros debit permetava tanben de prene l'aiga de font mai alinhada e d'alimentar de quartièrs nauts[11]. Aqueles malhums menavan gaireben 40 millions de litres d'aiga per jorn a Petra[9].

Lo sistèma de distribucion d'aiga foguèt comparat amb aquel de Roma a la meteissa epòca, qu'èra tanben fòrça avançat, pasmens se la talha d'ambedos ciutats èra plan diferent, Roma essent fòrça mai poblada. Mas èra plan sufisent per cobrir los besonhs de la ciutat[15].

Lo resultat d'aquela mestresa de l'aiga èra, a l'epòca, la creacion d'un vertadièr oasi artificial. Sols de restes d'aquelas installacions son encara visibles.

L'agricultura e l'elevatge

modificar

Quand la vila èra en plan vam, l'aiga servissiá subretot a la consomacion dels abitants e del bestial e tanben, dins una fasa mai tardièra, a l'asagatge ortalenc[16].

De cerealas, coma l'òrdi o lo blat, d'arbres fruchièrs e de vinhas èran de segur cultivadas a Petra. De truèlhs cavats dins de ròcs foguèron trobats, datant benlèu del periòde de dominacion romana qu'aviá donat al vin una granda importança[16].

Ara, d'amenatjaments agricòls son visibles a l'entorn del site coma de culturas sus de laissas dins lo sector de Zurrabeh, creats per lutar contre l'erosion dels sols e obtenir de rendements mai nauts. Dempuèi l'abandon del site, lo manca d'entreten dels amenatjaments idraulics menèt a la destruccion de fòrça paissièras; sols unes restes son encara visibles, coma un obratge dedicat a la distribucion de l'aiga dins lo luòc dich dels « òrts romans[16] ».

Ara, de tropèls de cabras negras son tanben visiblas a l'ntorn del site de Petra. Lor domesticacion es provada dempuèi lo Neolitic[16].

Clima

modificar

Istòria

modificar

L'istòria de Petra es longa, son val essent fòrça apreciat per sa facilitat de defensa. Pasmens, los primièrs abitants èran nomads, existisson de traças materialas de las abitacions sonque a partir de l'epòca nabatèa, qu'aquela civilizacion bastiguèt fòrça construit e i demorèt lo mai de temps. abandonat, alara existís pauc de fonts evocant aquel epòca, çò que fa malaisit la reconstitucion de l'istòria de la vila sus un periòde long. Après la redecobèrta de la vila per Jean Louis Burckhardt en 1812, foguèron trobats d'ecrichs de l'Antiquitat de fòrça fonts evocant l'istòria de Petra.

 
Vista panoramica del Naut-luòc du Sacrifici sus la vilaasse de Pétra.

Neolitic

modificar

De decobertas sul site de Beidha, a unes quilomètres de Petra, mostrèron l'existéncia d'installacions sedentàrias datant d'un periòde estimat entre 10000 e 8000 AbC[17]. L'establiment mai ancian trobat dins la quita Petra data de l'edat du fèrre[18].

Antiquitat

modificar

Periòde edomita

modificar
 
Tombèl d'Aneishu a Petra.

Segon Léon de Laborde, las primièras traças d'installacions sedentàrias edomitas sul site de Petra ven de la fin del sègle VIII AbC e del VII AbC. Aquel pòble domina alara tota la region[17]. Los Edomitas causisson de s'installar suls puèges pròches de Petra, coma Umm al-Beira (« Maira de las cistèrnas », que n'èra mai d'una al suc)[14] puslèu que sul site ocupat mai tard pels Nabatèus. Pas bons bastissèires, son pasmens reputats per terralha[19].

Se serián oposats, segon la Bíblia, al passatge de Moïses pendent l'Exòde, car de descendents d'Esaü, fraires enemics dels Ebrieus. Per localizar les estapas de l'Exòde, Laborde e totes los diferents explorators donèron de noms biblics als diferents luòcs: Wadi Moussa « riu de Moïses », Khazne al-Firaun « tresaur del Faraon »…

Petra, coma Bosra, foguèt coneguda fins al sègle XX coma la vila mencionada dins la Bíblia (II Reis, XIV, 7 ; Isaïas, XVI, 1) jol nom de Sela (de סֶּלַע sela, « ròc » en ebrieu), la capitala dels Edomitas, abans que de recercas arqueologicas mòstran qu'èran doas vilas diferentas, Sela essent mai al nòrd[20].

Periòde nabatèu

modificar
 
Las rotas comercialas terrestras dels Nabattèus fan de Pétra un centre de comerci important per l'epòca.

L'arribada dels Nabatèus, pòble nomad arab, ven benlèu de sègle VI AbC, quand intrèron en país d'Edom e prenon lo contraròtle de Petra[17]. Los Edomitas son a l'epòca partits s'installar dins la region d'Ebron, abandonant lo site[20]. Lèu, los Nabatèus se sedentarizan dins la region daissada liura.

Lo periòde nabatèu es documentat melhor que loas autras epòcas de l'Antiquitat, mas la partida mai granda dels documents (escrits sus de papirs e d'autres supòrts se descompausant aisidament) son ara en polvera, las fonts datant d'aquela epòca son rares, daissant pas que las datas a vegada precisas d'eveniments gravats dins lo gres de las parets de la vila e las etapas de construccion dels monuments per permetre de reconstituir aquela epòca de son istòria.

En 312 AbC lo general macedonian Antigòn lo Bornhe fa fracas dins son ensag de prene de la vila[17].

Al sgle IV AbC, la vila s'espandís sus mai de detz km2. Los Nabatèus se fan conéisser per lor tecnica de terralha de granda qualitat[21], saber de segur venent dels Edomitas[19].

Vèrs la fin del sègle IV AbC e al començament del II AbC, los Nabatèus semblan totalament independents malgrat la dominacion regionala dels Ptolemèus e vèrs la fin del sègle III AbC, los Nabatèus sostenon Antíoc III que rebuta los Ptolemèus cap al Sud[17].

Entre 93 e 90 AbC, lo rei nabatèu Obodas I bat Alexandre Jannèu sul plan del Golan, acabant amb las vistas expansionistas dels Asmoneans sus Petra e son reialme[22]. conquerís atal los païses de Moab e de Galaad, a l'èst del Jordan que tornarà prene malgrat sa novèla victòria sus Jannèu vèrs -82[17].

En 85 AbC, Obodas I bat lo seleucid Antiokho XII qu'es tuat al combat. A sa mòrt, Obodas es deïficat pels Nabatèus qu'organizan son culte e bastissent lo Deir en son onor[17].

Lo rei Aretas III, filh d'Obodas I espandís lo reialme dels Nabatèus fins a Damasc[17]. La ciutat se desvolopa mercé al comerci sus la rota de l'encens. Aquel itinerari terrèstre istoric anava del Iemèn le long de la còsta occidentala d'Arabia e se divisava a Pétra en una branca nordoccidentala que mena a Gaza, e en una nordorientala cap a Damasc. L'aiga e la seguretat faguèron de Petra un arrèst per las caravanas del sud d'Arabia, cargadas subretot de produchs de luxe (espècias e seda venent d'Índia, evòri venent d'Africa, perlas de la mar Roja e encens del sud d'Arabia, entre autres produchs nautament covejats). La resina del boswellia (l'« arbre a encens ») èra convejada dins lo mond antic tot entièr coma una ofrenda religiosa particulara preciosa, mas tanben coma medicament[23]. Lo comerci intermediari e dels drechs de doana produsent d'importants beneficic pels Nabatèus, que donavan als caravanièrs de l'aiga e lor mostravan ont s'aparar la nuèch - contra pagament[24].

 
Tombèls reials.

Lo rei nabatèu Malikho I puèi Obodas III fan racassar mai d'una expedicions romanas vèrs l'Arabia felix coma aquela de 25 e 24 AbC del prefièch d'Egipte Gai Aeli Gal[17]. Los Romans ensajan en efièch de descobrir l'origina de las espècias e dels parfums que los Nabatèus comerçavan[22] per se ne passar de lor intermediari.

La vila atenh son apogèu en l'an 50. Auriá abrigat a l'epòca fins a 20 000 abitants[25], mas las fonts divergisson fortament: d'autras estimacions van de 30 000 a 40 000 abitants[26].

Pendent lo regne del rei nabatèu Obodas III de 30 a 9 AbC, lo reialme conéis un important movement cultural. Es a aquela epòca que gaireben totes los tombèls e temples son bastits[22].

Los Nabatèus adoran los dieus e divesas arabs dels temps preislamics e tanben unes de lors reis deificats. Dushara es a l'epòca lo diue mascle màger acompanhat de sa trinitat femenina: Al ʿUzzā, Al Lat e Manat. Fòrça estatuas talhadas dins lo ròc figuran aqueles dieus e divesas[27].

Diodòr de Sicília e Estrabon son los sols autors coneguts d'aquel epòca daissèt dels tesmònis escrichs sus Petra. Aqueles tèxtes fan estat de las importantas riquesas d'aquel pòble arab venent del comerci caravanièr entre Asia e Euròpa, mas ne s'acordan pas sus lor vida videnta: sedentaris o nomads, païsans o ciutadans[28]. Reqem (« la Mirgalhada »), lo nom semitic de Petra es tanben mencionada dins los Manuscrits de la Mar Mòrta.

Periòde roman

modificar
 
La província romana d'Arabia petrèa.

Una confederacion amassant detz Ciutats-Estats situadas près de Petra nomenada decapolis fa son apareisson a l'epòca romana[19]. Foguèt conquerida per Roma en 63 AbC

En 106, sens dopte après la mòrt du darrièr rei nabatèu Rabbel II, ja qu'auriá agut pas cap de combat, lo reialme es anexiat sus òrdre de l'emperaire roman Trajan per Corneli Palma, governaire de Siria. Aquel fa de Bosra, que vendrà lèu la segonda vila nabatèa en importança[29], la capitala de la novèla província romana d'Arabia (provencia Arabia). L'emperaire Trajan torna nomenar Bosra (alara nomenada Bostra) Nea Traiane Bostra, o « Novèla Bostra de Trajan », e Petra recep lo títol onorific de metropòli (metropolis). Un pauc mai tard, en 114[6],[29] Petra ven la basa de partença per las atacas romanas contra l'empèri dels Partians en Iran, a l'èst[30].

L'obertura de las rotas maritimas a l'epòca romana pòrta un còp fatal a Petra e als Nabatèus desviant los fluses comercials de la vila. A partie de l'occupacion romana, unas caravanas s'arrestan encara a Petra, mas venon mai rares amb lo temps[30], malgrat la construccion d'una via romana de 400 km ligant Bosra, Petra e lo gof d'Aqaba[29].

L'emperaire Adrien va sul site en 131, li dona son nom: Petra Adriana[19].

La multiplicacion de las construccions mòstra que la vila coneguèt malgrat tot un periòde prospèr pendentt la « Pax Romana[31] ».

Pendent la nòva organizacion de l'Empèri començada per l'emperaire Dioclecian, ven la capitala de la « Palaestina taertia o Palaestina salutaris[26] ».

Segon la tradicion araba, Petra es lo luòc ont Moïses, pendent l'Exòde del pòble israelian d'Egipte, faguèt sordre la font d'una pèira la tustant d'un pal. Lo vilatge pròche de Wadi Moussa e de luòcs remembran donca fins ara Moïses. Miriam, la sòrra de Moïses, i possedís un tombèl.

Periòde bizantin

modificar
 
Detalh d'un mosaïc de la glèisa bizantina de Petra.

Lo cristianisme penètra a Pétra vèrs lo sègle IV, près de 500 ans après l'establiment de Petra coma centre comercial.

En 330 lo primièr emperaire crestian, Constantin I, fa de Bizanci sa novèla capitala e la nomme Constantinòble. Petra fa ara partida de l'empèri bizantin e l'empèri i encoratge coma pel tot son territòri la difusion de la fei crestiana bastissent de glèisas. Los abitants de la vila demoran d'enprimièr fidèls a lors cresenças, mas en 350 un evèsque es nomena a Pétra, e un sègle mai tard de grandas glèisas son edificadas dins la vila[32]. Atanas d'Alexandria menciona un evesque de Petra nomena « Asteri[33] ». Quitament lo Deir foguèt utilizat coma glèisa pendent aquel periòde, de croses pintas sus las parets[34], e tres autras glèisass foguèron descobertas pedent las escavacions[19]. La vasta « Tomba de l'urna » de l'epòca nabatèa, que correspond a la tomba de Malikho II o d'Aretas IV[35], ven una mena de catedrala en 446[34]. Al nòrd de Petra, i a de tombas amb de croses gravadas, indicant que los crestians i enterravan lors mòrts[36].

Un violent tèrratrem tòca Petra lo 19 de mai de 363, domatjant de monuments, coma lo teatre, e los aquaductes. Ciril, evesque de Jerusalèm, dirà que « gaireben la mitat » de la vila fuguèt destriuda quand lo tèrratrem toquèt « a la tresena ora, e subretot a la novena ora de la nuèch », descrivent le tèrratrem e sa poderosa replica. La vila essent aflaquida dempuèi lo començament de la dominacion romana per la diminucion de sas activitats comercialas, se torna pas bastir e se voida lentament de sos abitants[7].

Edat Mejana

modificar
 
Tombèls sur la carrièra de las Façadas.

La darrièra mencion de Petra se trapa dins un tèxte escrich ear Antenogenas, evesque de la vila, vèrs la fin del sègle V o lo començament del sègle VI[37].

La conquista islamica de 629 - 632 passa per la region e sembla aver ignorat Petra[32]. Conquistada pels Arabs, que l'impacte sus la vila es pas conegut[37], Petra, que s'es pauc a pauc voidada de sos abitants e venguèt un simple vilatge vèrs 700[32]. Diferents tèrratrems, subretot aquel de 747, explican la desafeccion de la vila. Pasmens, l'istorian Dan Gibson sosten dins son libre Qur'anic Geography que la vila santa de l'Al Coran seriá Petra e que la relocalizacion de la pèira negra per Abd Allah ibn az-Zubayr al luòc actuel de La Mèca auriá fa càser la vila dins l'oblit[38].

Pendent la Primièra crosada, la vila es ocupada per Baldoin de Jerusalèm del Reilame de Jerusalèm e forma lo segond fèu de la baroniá d'Al-Karak dins la Senhoriá d'Otrajordan. Pendent la dominacion franca, de fortificacions crosadas son bastidas coma la fortalesa Al-Wu'ayrah e Al-Habis. La vila demora entre las mans dels Francs fins a 1187, an onr Saladin los rebuta pendent la batalha d'Attin e a Al-Karak e pren la region.

Un pelegrin alemand nomenat Thetmar revèla èsser passat près de Petra en 1217 e lo sultan Az-Zâhir Rukn ad-Dîn Baybars al-Bunduqdari passa dins la vila en 1276[6],[37]. La vila cai alara sens l'oublit.

Periòde modèrne (sègle XIX)

modificar
 
Jean Louis Burckhardt.

Petra es revelada al mond occidental en 1812 per Jean Louis Burckhardt, un viatjaire soís mascat en Arab, que se fa nomenar Cheikh Ibrahim. Seguís la rota ligant Damasc a Egipte e qui passava per la Jordania. Ausiguèt que près del vilatge de Wadi Mossa èra, al mièg d'una fortalesa naturala, de rèstes extraordinaris. Dins aquela region qu'aparteniá alara a l'Empèri otoman, se mesfian de las personas curiosas d'antiquitats consideradas coma « òbras dels Infidèls »; car a aquela epòca la situacion politica e religiosa es tibada. Burckhardt se presenta alara coma un pelegrin volent sacrificar una cabra al profèta Aaron que lo tombèl, bastitt al sègle XIII, es censat se trapar al delà de las roïnas, al suc del djebel Haroun. Accompanhat per son guida, passa dins la vila antica lo 22 d'agost de 1812 sens poder jamai s'arrestar per prene des notas o dessenhar, mas conscient de l'importança de tels rèstes e del fach que las roïnas pròchas de Wadi Mossa son aquelas de Petra. Entosiast, rebat la novèla d'entre los Occidentals installats en Orient e en Egipte e dona sas conclusons dins son libre Travels in Syria and the Holy Land que foguèt editat en 1823 cinc ans après sa mòrt[39].

D'autres ensags d'exploracions de Petra se realizan, malgrat la fisança del autoctòns. Es sonque en mai de 1818 (sèis ans après l'expedicion de Burckhardt), qu'una desena de personas venent de Jerusalèm, coma William John Bankes, lo drogman Giovanni Finati e los oficièrs de marina C. L. Irby e J. Mangles, capitan a demorar un pauc de temps sus plaça, mas pas mai de dos jorns, de rivalitats entre caps de tribús los obligant a partir mai d'ora que previst[40].

A partir de 1828 començan las primièras vertadièras missions arqueologicas. E a partir de 1830, lo site ven un luòc de visita, en mai dels pelegrinatges religioses, e font de fòrça beneficis pels caps de las tribús a l'entorn.

Visitors celèbres: Burckhardt (1812), Léon de Laborde e Louis Linant de Bellefonds (1828), David Roberts (1842-1849), Jean-Léon Gérôme (1871), Charles Doughty (1875)...

Arquitectura

modificar

Generalitats

modificar
 
Plan al sol de la glèisa bizantina.
I : Cort
II : Atri
III : Baptistèri
IV : Mosaïcs
V : Pargamins.
 
Grand Temple de Petra.

A l'origina, los Nabatèus essent un pòble nomad, lors construccions son de simplas tendas de pèl de cabras establida lo long del Wadi Mossa vèrs lo sègle IV AbC[41].

Aqueles campaments temporaris son remplaçats pendent los dos sègles segents per de quartièrs d'abitacions fòrça simples talhat dins la ròca: dotadas de façadas planas, an una pòrta escavada dins la partida inferiora avec un o doas copas en forma d'escalièr. Aquela sedentarizacion nabatèa s'exprima dins d'edificis que son una adaptacion dels tombèls de Siria; essent en contacte de contunh amb las civilizacions a l'entorn, s'inspirèron de l'estil d'aquelas, subretot d'Alexàndria[42].

 
Barròc arab.

Al sègle AbC, l'afirmacion de la monarquia nabatèa se traduch per una planificacion urbana: los quartièrs son rasats per far plaça a la construccion del centre urban monumental. Al sègle I, en parallel amb lo vam economic dels Nabatèus, comença la construccion d'estructuras monumentalas: lo Deir e los tombèls del Palais e del Corintian. Pendent lo sègle los bastisseires de la ciutat adoptan de detalhs arquitecturals ellenistics (frisa, arquitrava, pilastre…) e crean un novèl estil de capitèl encara ara nomenat « nabatèu ». Utilizan totjorn mai d'estructuras sonque decorativas, que d'unas son inspiradas de la cultura autoctòna: rosetas, animals de la region o d'endacòm mai (elefants, lions, aglas...), esculpturas inspiradas de la Grècia antica (coma aquela de la Medusa, que transformava tot èsser la gaitant en pèria), d'esfinx, de grifon…[43],[44] Las familhas mai ricas de la vila emplegan d'arquitectes per crear de tombèls comportant de façadas plan decoradas[42]. Fan tanben decorer l'interior dels ostals, l'estuc i èra pintat en colors vivas[45]. Estrabon dirà qu'a Petra las autoritats « condamnan publicament a une amenda aqueles que merman lor riquesa e conferisson d'onors a aqueles que los aumentan »; los abitants fan mòstra de lors riquesas fasent bastir de tombèls e monuments imposants: mai 620 tombas monumentalas se trapan al costat de nombrosas tombas de fossa[46]. D'entre la fòrça tombas de façadas esculptadas dins la ròca, las mai ancians an de similaritats estonantas amb aquelas de Mleiha, vila d'Arabia del Sud, amb lors façadas decoradas de dos bandèls de merlons de gras superpausats (motius en escalièrs) e de miègmerlons d’angle. Segon l'arqueològ del CNRS Michel Mouton, aquela analogia suggerís que los Nabatèus an coma origina la peninsula arabica, vèrs lo sègle IV AbC mas a Petra, aqueles monolits abrigan de cambras funeràrias alara qu'en Arabia, son de blócs plens acompanhats d'una fossa sepulcrala sosterranha[47].

 
Detalh de colomna amb decoracion en forma de tèsta d'elefant

Pasmens se los bastiments publics, los monuments e los tombèls indican una fòrta influéncia ellenistica d'autras civilizacions, amb lors colomnas, peristils e autres detalhs forastièrs, los espacis privats, ont los Nabatèus dorman, manjan e trabalha, son puslèu d'estil arab. Sovent desprovesit de fenèstras, donan sur de pichonas corts interioras tranquillas, coma es encara lo cas en Orient Mejan. Los teulats de las abitacions bassas (d'un o dos estatges), son plans e sens teulats e totes levat los rics, que preferavan los mosaïcs, an de sols malonats. I a sovent de bancs de pèira ont se sèire pendent los repais, mas lo rèste dels mòbles sembla aver estat de fusta, que se trapa gaireben pas de restes. Los cosinas son situadas dins un bastit alunhat de l'abitacion màger per mermar lo risc d'incendi, coma es encara lo cas dins fòrça de païses[48]. Se pòt parlar de « barrròc arab » pels grands monuments nabatèus de Petra, per combinason d'estils (encastre de pòrta roman, colomnas de capitèls de banas tipicament nabatèus, gòrja egipciana susmontada de merlons, eca.) e empilament dels nivèls[49].

Los abitants de Petra bastisson tanben fòrça colomnas, las utilisant a l'exerior e a l'interior de lors bastits. A l'exterior, servisson a separar las corts interioras e d'autras estructuras e, a l'interior, a decorar e a separar las diferentas pèças[50]. Pendent l'ocupacion romana, los Romans bastisson una carrièra rectilinèa, bordada de portics amb colomnas, cap al mercat de la vila; abans totas las carrièras seguissiá los contorns del val, la carrirèa màger seguent l cors del Sîq[51]. Gaireben totes los bastits de Petra son pas construits sus un quadrillatge de vias, mas sus de laissas naturalas lo long de las parets dels vals, o cavadas pel ròc. Los quartièrs son centrats sus las fonts e benlèu comencèt per de simples camps tribals. A ez-Zantur, un quartièr al dessús de la via romana, i a de restes d'una abitacion de pèira del sègle I AbC; sul meteis luòc i a una rica vilà bastida al sègle I[52].

Los arquitèctes planifican lors òbras en scultant dels plans sul ròc a de nautors anant fins a 30 mètres[53]. Podavan bastir una façada de dos biais: de naut cap al bas amb una sola equipa, o amb doas equipas trabalhant simultaneament, una partent del naut e una autra del bas. Quand bastisson de naut cap al bas, utilizavan en general una plataforma talhada pel ròc; quand una seccion èra acabada, destrusián lo nivèl inferior per far una plataforma mai bassa. Los obrièrs utilizan las ascladuras ja presentas pel ròc per far mai aisida l'excavacion; quand èra pas possible, se deviá escavar un trauc dins lo ròc e i inserir de fusta, que, un còp banhat, conflava e amb la granda pression intensa sul ròc a l'entorn, lo trencant[54].

Als luòcs considerats coma sagrat, los Nabatèus levan de pèiras nomenada « betils », literalament « demoras divinas ». Servisson a signalar la preséncia d'un dieu[55].

L'intrada del Sîq èra susmontada d'una granda arca que delora uèi pas que de restes sus un costat del canhon a causa dels damatges de l'erosion, dels tèrratrem e d'aigadas[56]. Tot lo long de las parets se trapa de bojalets contenent d'esculpturas de dieus[57].

Un barri, que demora pauc de restes, aparava Petra e sa val d'atacas enemicas[58].

La relativa bona conservacion dels monuments ven del fach que, per tradicion, los abitants dels vilatges vesins « mantenián » la ciutat e gaireben fins al sègle XIX[28].

 
Panorama sus un ensems de tombas

Monuments màgers

modificar

I a a l'entorn de Petra de tombèls escavats de la quita ròca e que presentan de façadas de tipe ellenistic que la celèbra Khazneh e lo monastèri Deir. I a tanben vint ròcs nomenats los « jinns », que representavan benlèu de dieus vigilant sus la vila[8].

Lo Sîq es tanben sovent representada per son costat misteriós e monumental e tanben la seguida del Khazne al-Firaun, la « via » centrala de Petra.

Bastit al sègle I, un teatre roman talhat dins lo ròc podava aculhir de 3 000 a 8 500 personas, segon las fonts[19],[59] (_type:city_region:JO 30° 19.50’ N, 35° 26.82’ E ). Èra una mescla de ròc talhat e de maçonariá; i aviá un orquèstra miègcircular e d'escalons de tres nivèls superpausats en forma de luna creissenta[59]. Lo teatre foguèt descobèrt en 1961 e escavat per una equipa d'arqueològs americans. De cambras funeràrias enclavadas dins lo massís rocasut situat e en rèire del teatre se trobèron pendent sa construccion.

Lo Qasr al-Bint èra un dels principals temples de la ciutat e una de las raras estructuras bastidas puslèu que escavadas dins lo ròc. Destrusit per un tèrratrem, ise tornèt bastir.

Fòrça dels monuments mai grands (la Khazneh, lo teatre, lo Qasr-al-Bint…) fuguèron bastits pendent lo regne del rei Aretas IV (de -9 a 40)[51].

Pendent la dominacion bizantina, se bastís de grandas glèisas fastuosament decoradas de pèires venent de Grècia, Egipte, e d'autras tèrras alunhadas. S'utiliza sovent de marbre e de granit dels ancians temples nabatèus e romans[34]. La « Glèisa bizantina », descoberta en 1990, foguèt bastida al sègle V, se trapa al nòrd de la carrièra de colonmnadas[31](_type:city_region:JO 30° 19.845’ N, 35° 26.68’ E ). A l'epòca èra decorada de de mosaïcs e de tessèras de veire e de pèiras, a vegadas cobèrtas de fuèlhas d'aur. Son estil èra puslèu grecoroman amb de detalhs inspirats de Petra e dels a l'entorns, sas plantas e animals[60]. La glèisa es victima d'un incendi a la fin del sègle V qui destrusís lo marbre (escampilhats en mai de 4 000 fragments trobats pels arqueològs), e damatge mai de 140 papirs servats dins una cambra connèxa per une familha aisida[61].

Recercas arqueologicas

modificar

Cronologia

modificar

L'egiptològ William John Bankes, que capitèt a demorar unes jorns sul site et a percorrir una granda partida de la vila, pòt far unes crocadís; las conclusons de son viatge seran publicadas lo meteis an que la sortida del libre de Burckhardt, mas los crocadises demoran enebits fins a la fin del sègle XX[40].

De fachs son los fòrça nombroses documents, gravadauras e dessenhs arqueologics dels Franceses Léon de Laborde e Louis Maurice Adolphe Linant de Bellefonds realizats pendent lor mission de 1828 e recampats dins lo libre Voyage de l'Arabie Pétrée (1830) que pausan las basas del mite nabatèu e atrasent l'atencion del mond occidental suls rèstes de Petra. Los dos associats e las setze personas que los acompanhant campan près de las roïnas malgrat la paur de la pèsta tocant lo vilatge pròche de Wadi Mossa. Lors relevats, realizats en sièis jornada de trabalh, permeton de far la primièra mapa de la vila[62].

De missions arqueologicas seguentas, coma aquelas dels geografs Gotthilf Heinrich von Schubert e Jules de Bertou en 1837, de l'especialista dels estudis biblics Edward Robinson en 1838, de l'assiriològ Austen Henry Layard en 1840 e de l'arqueològ Honoré Théodoric d'Albert de Luynes en 1864. Los primièrs estudis pòrtan suls tombèls mai espectaculars que los autres restes[63]. Las populacions localas se mòstran ostils a las recercas, permetent pas l'organizacion de veritablas escavacions[64].

En 1897, los Dominicans de l’Escòla biblica e arqueologica francesa de Jerusalèm prenon de relevats de las inscripcions e dels monuments.

En 1907, l'especialista del mond arab morav Alois Musil publica dins son òbra cartografica Arabia Petraea los resultats d'una de las primièras expedicions de vocacion scientific avent començat de far l'inventari de totes los sites de l'Antiquitat visiblas a l'epòca. Dins los ans 1920, de mesuras realizadas pels anticaris Rudolf Ernst Brünnow e Alfred von Domaszewski permeton de dessenhar las primièras mapas precisas de Petra. Es pas qu'a partir de 1924 que comencèron de missions « veraias » d'escavacions scientificas[65].

Las recercas se limitan pas al site. Charles Montagu Doughty descobrís a una certa distança una autra vila nabatèa, Egra[64].

Las primièras escavacions arqueologicas se debanan en 1929. D'autras seguisson de 1935 àa1937 e en 1954. En 1958, la British School of Archaeology comença e escavar lo centre vila. Dempuèi aquel epòca, dels arqueològs se remplaçan de contunh sul site.

Dins los ans 2000, lo CNRS contunha d'escavacions al Qasr al-Bint subretot finançada pel ministèri dels Afars estrangièrs franceses[66].

L'escritura

modificar
Vidèo amb de vistas panoramicas

Son las recercas sus las inscripcions de Petra o d'Egra que permetèron las avançadas mai grandas[67]. Los ròcs de Petra son cobèrts de près de 4 000 inscripcions, que 80 % son de signaturas, subretot de pelegrins de las religions preislamiques i daissant de marcas de lor pietat[68]. Los Nabatèus avent mai sovent escrich sus de papirs e de cuer, que se descompausan rapidament, demoran pas que las inscripcions gravadas dins la pèira, a Petra e endacòm mai a l'Orient Mejan[68]. A partir de 1840, lo sabent E. Beer deschifra l'alfabet, una forma particulara de l'escritura aramèa mesclat a l'arab (es benlèu a l'origina de l'estil d'ecritura d'aquela derrièra[68]), e los Franceses Eugène-Melchior de Vogüé puèi William Henry Waddington completan las recercas[69]. Escrich de drecha a esquèrra, l'alfabet se compausava de vint e doa consonantas; coma una lengas aparentadas, coma l'ebrieu, las vocalas devon se dedure pel lector[68]. Sembla que l'estil de l'ecritura presenta suls ròcs, sas ligaturas e sas corbas, ven d'aquel d'una escritura sus papir creada pels escribs, e qu'aquel estil foguèt utilizat pendent la gravadura de las inscripcions sul ròc amb un martèl e un burin[68].

Los Nabatèus èran en contacte de contunh amb d'autras grandas civilizacions de l'epòca e utilizavan lo grèc ancian e lo latin per lors documents mai importants[70].

Mai d'unas inscripcions trapadas a Pétra son bilengas, en aramèu e en grèc[71]. En efièt, l'aramèu èra la lenga mai en usatge al Pròche Orient; atal los Nabatèus escrivián utilizant l'alfabet aramèu. Lo grèc èra la lenga internacionala.

Los numismatas pòdon indetificar las pèças de moneda emisas pendent gaireben dos sègles pels Nabatèus, qu'imitavan la moneda grèga[70], e conta atal las grandas linhas de l'istòria de la reialtat nabatèa[63].

Petra dins las arts

modificar

La societat anglosaxona prenguèt coneissença de l'existéncia de Petra subretot mejan los racontes del religiós britanic John William Burgon que la descriviá coma a rose-red city half as old as time (« una ciutat rosenca, mièg vielha coma lo temps »), mas d'esperel, coma nombre dels sieus contemporanèus, jamai visitèt la vila e la coneissián que per las litografias e pinturas de l'Ecossés David Roberts, que a partir de 1839 los publica dins son libre Egypte, Syrie et Terre sainte[72]. En efièch, find a la Primièra Guèrra mondiala, la vila èra accessibla als Europèus sonque acompanhats de guidas locals e d'escòrtas armadas.

En 1868, los pintres Gérôme e Bonnat, Paul Lenoir, lo guida interprèta Mosali e lo fotograf Goupil, dins la « caravana dels pintres franceses », tenton a descruire pendent lor vitges dins lo Sinai, Faium et Petra, los atots culturals de la vila, mas lo resultat es decebent, car pendent dos jorns, de pluèjassas tpermeton pas de trabalhar[73].

Dins los ans 1930, Agatha Christie situa l'intriga de son roman policièr Appointment with Death (1937) a Petra.

Hollywood, amb de films coma Indiana Jones and the Last Crusade, Indiana Jones et la Dernière Croisade, Mortal Kombat: Annihilation, The Mummy Returns e Transformers: Revenge of the Fallenutilisa los decors particulars de Petra[74].

Torisme

modificar

Generalitats

modificar
 
La vila bassa de Petra

Lo torisme se desvelopèt a Petra après la Primièra Guèrra mondiala. Abans, la vila èra accessibla als toristas e cercaires sonque accompanhats de guidas locals e d'escòrtas armats. Los nomads Bedul abitavan las roïnas de Petra fins als ans 1980; son uèi guidas toristicas o comerçants establits a l'entorn[75].

Petra es lo site lmai visitat de Jordania. pasmens lo sector del torisme es dependent de la conjonctura economica e de l'estabilitat politica de la region[76][77].

L'intrada al site es paganta e plan car pels toristas. Çò que pòt s'explicar pels còsts nauts del manteniment e a restauracion d'un site de fòrça granda dimension. Petra representa, amb fòrça revenguts dirèctes e indirèctes, un veritadièr palmon economic per Jordania.

Aquelas intrada de devisas estrangièras provòca de migracions de populacion cap al site de Petra e lo vilatge de Gaia que conéis un vam demografic important.

Proteccion del patrimòni

modificar

Lo manca de proteccion vegetala, l'espandiment de l'aglomeracion vesina e la frequentacion toristica en aument de contunh constituisson uèi de menaças per la preservacion de Petra. Encara las aigadas e los tèrratrems associats a l'erosion ja destruiguèron fòrça restes. De monuments tornèron e l'estat d'arena. Los roges, los òcres, los grises que fan la beutat dels luòc son tan de signes de lor degradacion.

Amb Qusair Amra e Um er-Rasas, Petra es un dels tres sites jordanians inscrichs al liste patrimòni mondial de l'UNESCO. (1985)[10].

Dempuèi 1991, l'UNESCO ajuda financierament Jordania per restaurar de Petra[10]. Lo tractament dels ròcs, destinat per exemle a mermar lor porositat per electroforèsi, per Électricitat de França (EDF) e Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit (GTZ) permetriá de preservar en l'estat los restes nabatèus[78],[79],[10]. L'Institut geografic nacional (IGN) tanben participèt e de missions de restauracion, coma sul Qasr al-Bint[10].

Quitament d'ensags se faguèron amb de pèiras artificialas per evitar que los toristas veson la vila dins un estat tojorn mai pièger[80].

Depuèi 1997, Petra figurèt mai d'un còp sus la lista dels 100 sites mai menaçats de l'ONG Fons mondial pels monuments (World Monuments Fund).

Annèxas

modificar

Articles connèxes

modificar

Ligams extèrnes

modificar

Bibliografia

modificar
 
Los restes, los monuments e la geologia fan unic l site de Petra.

Recits de viatjaires

modificar
  • (en) (1822) Travels in Syria and the Holy Land. Londres: Murray. 
  • (fr) (1830) Voyage de l'Arabie Pétrée, par Léon de Laborde et Linant. París: Giard. 
  • (en) (fr) (1839) Carnets de voyage, Égypte, Terre Sainte. París: Anthèse. 
  • (en) (1856) Biblical Researches in Palestine and the Adjacent Regions. Londres: Murray. 
  • (fr) (1871-1876) Voyage d'exploration à la mer Morte, à Pétra et sur la rive gauche du Jourdain. París: Arthus-Bertrand. 

Òbras arqueologicas

modificar
Classics
modificar
  • (de) (1904-1909) Die Provincia Arabia. Estrasborg: K. J. Trübner. 
  • (de) (1907) Arabia Petrae. Vienne: Edom. 
  • (de) (1908) Petra und seine Felsheiligtümer. 
  • (fr) (1909-1914) Mission archéologique en Arabie. 
  • (de) (1921) Wissenschaftliche Veröffentlichungen des Deutsch-Türkischen Denkmalschutz-Kommandos. 
  • (en) (1925) Petra, its History and Monuments. 
  • (fr) (1929-1930) Pétra et la Nabatène. París: Geuthner. 
  • (fr) (1930-1932) Le Nabatéen. 
Mai recent
modificar
  • (en) (1991) The Architecture of Petra. Oxford: Oxford University Press. ISBN 1-84217-164-X. 
  • (fr) (1993) Inscriptions en Jordanie, IV, Pétra et la Nabatène méridionale. París: Geuthner. 
  • (fr) (1997) Les Sanctuaires des Nabatéens. Lion: Topoi. 
  • (de) (1997) Petra. Maiança: Ph. von Zabern. 
  • (fr) (1999) Pétra, métropole de l'Arabie antique. París: Le Seuil. 
  • (fr) (abril d 1999) Pétra, la cité des caravanes. Paris: Gallimard (Découvertes Gallimard). ISBN 2-07-053428-6. « Découvertes Gallimard / Archéologie », (réimpr. 2001, 2004, 2006), 96 p. (ISBN 2-07-053428-6)
  • (fr) (2009) Pétra : Capitale du royaume nabatéen IIIe siècle avant - IIe siècle après JC. Actes Sud. ISBN 978-2-7427-8471-4. J.-C., Actes Sud, , 208 p. (ISBN 978-2-7427-8471-4)
  • (fr) (2012) Atlas archéologique et épigraphique de Pétra. París: Académie des inscriptions et belles-lettres, p. 266 p.-LI p. de pl. (Épigraphie & archéologie). ISBN 978-2-87754-286-9. -LI p. de pl. p. (ISBN 978-2-87754-286-9)

Notas e referéncias

modificar
  1. ↑ Christian Augé et Jean-Marie Dentzer, Pétra, la cité des caravanes, page 114.
  2. ↑ La vila seriá estat coneguda en China a partir del sègle II AbC
  3. ↑ (en) « The Peoples of the West », de "Weilue/魏略" par Yu Huan/魚豢 - Draft English translation by John E. Hill, 2004
  4. ↑ 4,0 et 4,1 Patricia Schultz, Les 1000 lieux qu'il faut avoir vus dans sa vie, Paris, Flammarion, 2006, p. 420 et 421.
  5. ↑ François Michel, Roches et paysages, reflets de l’histoire de la Terre, Paris, Belin, Orléans, BRGM éditions, 2005, (ISBN 978-2-7011-4081-0), p. 208.
  6. ↑ 6,0 6,1 et 6,2 Christian Augé et Jean-Marie Dentzer, Pétra, la cité des caravanes, page 119.
  7. ↑ 7,0 et 7,1 (en) « The Great Earthquake », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  8. ↑ 8,0 et 8,1 (en) « The Walk In », nabataea.net
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 et 9,6 (en) « Water in the Desert », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 et 10,4 (en) « The Petra Archeological Park », nabataea.net
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 et 11,4 Christian Augé et Jean-Marie Dentzer, Pétra, la cité des caravanes, pages 60, 61 et 62.
  12. ↑ (en) « The Small Siq », nabataea.net
  13. ↑ Fabianis, page 178
  14. ↑ 14,0 et 14,1 (en) « Um al Beira », nabataea.net
  15. ↑ (en) [PDF] Petra Water Systems, de C.R. Ortloff, cité dans « Water Works », nabataea.net
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 et 16,3 Christian Augé et Jean-Marie Dentzer, Pétra, la cité des caravanes, pages 63, 64 et 65.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 17,7 et 17,8 Christian Augé et Jean-Marie Dentzer, Pétra, la cité des caravanes, page 118.
  18. ↑ Valeria Manferto de Fabianis et Fabio Bourbon (traduction d'Étienne Schelstraete) ; Splendeurs des civilisations perdues : Les plus beaux sites archéologiques ; Éditions Gründ, Paris, 1998 ; (ISBN 978-2-7000-2139-4).
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 et 19,5 Histoire et culture, fr.visitjordan.com
  20. ↑ 20,0 et 20,1 Pétra édomite, Clio la Muse, 2007
  21. ↑ (en) « Skilled at the Wheel », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  22. ↑ 22,0 22,1 et 22,2 (en) Jewish Virtual Library
  23. ↑ (en) « The Roads to Riches », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  24. ↑ (en) « Caravans and Commerce », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  25. ↑ (en) « City of Stone », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  26. ↑ 26,0 et 26,1 Fabianis, page 174.
  27. ↑ (en) « Icons of the Gods », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  28. ↑ 28,0 et 28,1 Christian Augé et Jean-Marie Dentzer, Pétra, la cité des caravanes, page 16.
  29. ↑ 29,0 29,1 et 29,2 (en) « A Shift to the North », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  30. ↑ 30,0 et 30,1 (en) « Under Roman Rule », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  31. ↑ 31,0 et 31,1 Christian Augé et Jean-Marie Dentzer, Pétra, la cité des caravanes, page 44.
  32. ↑ 32,0 32,1 et 32,2 (en) « The Byzantine Era », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  33. ↑ Anhioch. 10
  34. ↑ 34,0 34,1 et 34,2 (en) « Borrowed Finery », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  35. ↑ (en) « The Royal Tombs », nabataea.net
  36. ↑ (en) « Churches », nabataea.net
  37. ↑ 37,0 37,1 et 37,2 (en) « An Arabic Prayer », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  38. ↑ https://web.archive.org/web/20150930123340/http://www.iqri.org/articles/geographie-coranique-enquete-et-evaluation-des-references-geographiques-coran
  39. ↑ Christian Augé et Jean-Marie Dentzer, Pétra, la cité des caravanes, pages 12 et 13.
  40. ↑ 40,0 et 40,1 Christian Augé et Jean-Marie Dentzer, Pétra, la cité des caravanes, pages 13 et 14.
  41. ↑ (en) « Goatskin Tents to Grand Façade », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  42. ↑ 42,0 et 42,1 (en) « Capital Improvements », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  43. ↑ Fabianis, pages 179-180
  44. ↑ (en) « Meaningful Motifs », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  45. ↑ (en) « Daily Life », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  46. ↑ (en) « Carving a Legacy », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  47. ↑ Topoi orient-occident, Maison de l'Orient Méditerranéen, Volume 14, 2006, p. 80
  48. ↑ (en) « Room with a View », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  49. ↑ (en) Studies in the History and Archaeology of Jordan, volume 7, Department of Antiquities, 2001, p. 360
  50. ↑ (en) « Courtyards and Colonnades », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  51. ↑ 51,0 et 51,1 (en) « Prosperous Petra », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  52. ↑ (en) « Landscape and Cityscape », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  53. ↑ (en) « Big and Bold », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  54. ↑ (en) « Rock-Hewn Petra », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  55. ↑ (en) « Religion in Petra », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  56. ↑ Laborde nous laissa l'une des seules traces de cette arche sur l'un de ses croquis.
  57. ↑ (en) « The Siq », nabataea.net
  58. ↑ (en) « City Walls », nabataea.net
  59. ↑ 59,0 et 59,1 (en) « The Master Builders », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  60. ↑ (en) « A World in Mosaics », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  61. ↑ (en) « The Affluent Society », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  62. ↑ Christian Augé et Jean-Marie Dentzer, Pétra, la cité des caravanes, pages 14 et 19.
  63. ↑ 63,0 et 63,1 Christian Augé et Jean-Marie Dentzer, Pétra, la cité des caravanes, pages 24 et 25.
  64. ↑ 64,0 et 64,1 Christian Augé et Jean-Marie Dentzer, Pétra, la cité des caravanes, page 26.
  65. ↑ Redécouverte de Pétra, Clio la Muse, 2007
  66. ↑ Jordanie - De Pétra au Wadi Ramm, ministère des Affaires étrangères (France).
  67. ↑ Hegra, Clio la Muse, mai 2007.
  68. ↑ 68,0 68,1 68,2 68,3 et 68,4 (en) « The Writing on the Wall », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  69. ↑ Langue et écriture nabatéennes, Laïla Nehmé, mai 2001.
  70. ↑ 70,0 et 70,1 (en) « Influential Imports », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  71. ↑ Jordanie, Guide du routard 2016-2017, dans la nécrpoloe de Gaïa, à l'entrée du site de Pétra, : "une grande inscription bilingue nabatéenne et grecque, gravée dans le rocher, signale un tombeau", p.204.
  72. ↑ Christian Augé et Jean-Marie Dentzer, Pétra, la cité des caravanes, page 23.
  73. ↑ Christian Augé et Jean-Marie Dentzer, Pétra, la cité des caravanes, page 21.
  74. ↑ (en) Filming Locations for Indiana Jones and the Last Crusade, movie-locations.com
  75. ↑ (en) « The Bedul », nabataea.net
  76. ↑ (en) Jordanians pay price for tourism slump, BBC, 2002.
  77. ↑ (en) Tourism & Hotels in Jordan - 2005 Major Indicators[PDF], Jordinvest.com.jo
  78. ↑ Christian Augé et Jean-Marie Dentzer, Pétra, la cité des caravanes, page 115.
  79. ↑ Électricité de France était partenaire de l'exposition Sur les pas des archéologues sur la Jordanie à l'Institut du monde arabe en 1997 à Paris.
  80. ↑ (en) Petra "saved" by artificial stone, BBC, 1998.
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Petra_(Arabia)&oldid=2443352 »