Mina (jaç)

Una mina es un jaç expleita de material (per exemple d'aur, de carbon, de coire, de diamants, de fèrre, de sal, d'urani, etc.).

Pòt èsser descobèrta o sosterranha. Dins las annadas 1980, unes 20 miliards de tonas de material èran extrachs per an de las solas minas descobèrtas pel mond que mai de mitat de las minièras a mai de sièis miliards de tonas de carbon, 1,6 miliard de tonas de minièra de fèrre, 190 milions de tonas de minièra d'alumini serián extrachs de sòtol per de galariás e poses al començament del sègle XXI.

De minas existissián ja a la Preïstòria (poses cravats dins la greda per l'extraccion de selzes, poses o galariás d'extraccion de diferentas minièras (fèrre e coire subretot).

A partir de sègle XIX, lo progrès tecnic e dins la geologia permetèron d'expleitar mai aviadament de jaces de sempre mai prigonds, e tanben sota la mar dempuèi una plata forma de foratge, causant de damatges environamentals, social e sanitaris dirècte e indirèctes. L'extraccion minièra es responsabla d'un grand nombre de mòrts, dins las galariás, o per la silicòsi, l'asbestòsi o de càncers provocats per radioactivitat. Los degalhs e poscas son a vegada a l'origina de pollucions de tria diferadas dins l'espaci o lo temps (amb de metals pesucs per exemple). De minas provoquèron un fenomèn d'acidificacion del mitan. De minas abandonadas son tanben a l'origina d'aclapament del sol superficial. Des seïsmes induchs pòdon èsser provocats per las grandas minas.

En Occitània i a agut fòrça minas coma dins lo Massís central, en Provença, en Lengadòc (exemple : Carmauç) e tanben endacòm mai en França coma a Sant Estève, pels jaces de carbon dins lo Nòrd-Pas de Calais (mai grand ret de galeriás sosterranhas del mond), en Lorena (ont i aviá tanben de jaces de minièra de fèrre), La Russia ten tanben fòrça jaces de carbon (exemples : Donbass e Siberia). Lo Reialme Unit possedís d'importants jaces de carbon al nòrd (Lowlands en Escòcia), en País de Galas, près de Manchester, dins lo centre (Midlands) e lo Yorkshire.

Anciana mina d'aur de Skidoo, dins la Val de la Mòrt en Califòrnia.

Istòria

L'Óme crava lo sol dempuèi la Preïstòria (poses per cercar de selzes).

Modèl d'una expleitacion minièra.

La mina, èra tanben l'expleitacion dels enfants ; aquí en 1853 los « esclaus blancs d'Anglatèrra ».

Preïstòria

L'expleitacion del sòtol data al mens de la fin del neolitic en Euròpa. Los òmas cavan ja dins lo ròc de posses e de galarás a vegada sus de desenas de mètre de plusieurs per cercar de mininièras variadas (selze, òcra, variscita, etc.).

Gaireben totas las mai vièlhas minas destinadas a la metallurgia datan de la Protoïstòria, mas unas comencèron a se desvolopar a partir del Neolitic, amb d’esplechs rustics mas eficaces coma de codòls de ròca dura utilizada coma trissadors.

Coma lo mòstra de rèstes preïstorics de cardon vegetal trobats dina d'ancianas pichonas minas pel mond, l'òme preïstoric d’ora aprenguèt a utilizar lo fuòc e benlèu amb l’aiga per desmargat la ròca e « dobrir » de minas; e tanben lo fuòc foguèt utilizat per l’extraccion dins las galariás.

Los arqueològs encontrèron dins las annadas 1980 des marcas d’aquelas tecnica minièras preïstorics, dins mai d’una desena de minas de coire (amb un pauc d'antimòni e d'argent). Aquelas minas foguèron cavadas dins la region de Cabrièiras en Lengadòc fa de milierats d’annadas (4310 ± 75 BP), a la fin del Neolitic,.

Antiquitat

Se trapa de rèstes de la nauta antiquitat de l'expleitacion de las minas d'argent del Laurion, a un cinquenat de quilomètres al sud d'Atenas. A l'epòca classica, los atenians utilizavan una energia e inventivita espectacularas per ne tirar lo maxim de minièra. AL sègle XXI, fòrça rèstes d’aquelas minas (poses, galerás, talhièrs de superfícia) marcan lo païsatge de la region.

A l’epòca romana fòrça e grandas expleitacions minièras se desvolopan en Ispània, dins lo Balcans en Dalmàcia e en Mesia e mai tard en Dàcia. L'expleitacion minièra romana es coneguda pels tèxtes dels autors ancians coma Estrabon o Plina lo Vièlh, e tanben per d’inscriptions, coma les taula de bronze de Vipasca, règlament d'un districte minièr situat près de l'actuala ville d'Aljustrel al Portugal o encora coma las inscripcions figurant suls lingòts de meral. Las escavacions arqueologicas tanben revelèron diferentas tecnicas d'extraccion e lo material utilizat pels minors. Aqueles son de categorias de populacion variadas : sota la Republica la man d'òbra servila dominava, sota l'Empèri i aviá fòrça mai de trabalahdors salariats. Fòrça dels sites minièrs romans son encora mal conegut.

Edat Mejana

Minas e fargas de Baigorry,original de 1787 . Descripcion revèrs : Scèna presentant l'extraccion de la minièra e son tracatament dins los nauts fornèls; a drecha, lavarias.

A l’Edat Mejana s’expleitava de minas gaireben pertot en Euròpa, que siá de minas de fèrre o de non ferroses. Fòrça abondant a la superfícia de la planèta, lo mineral de fèrre es disponible dins de pichons jaces a la superfícia del sol o de fèbla prigondor. Los òmes de l’Edat Mejana expleitavan subretot de jaces que demandavan pas d'equipaments sofisticats. La difusion del procediment indirècte de reduccion de la minièra, apareguèt al sègle XV, transformèt de biais conciderable las condicions d'extraccion. La demanda sempre mai importanta, la possibilitat de tractar de minièras mens fusiblas, mena a cercar de jaces mai abondants quitament se lor qualitat es mendre.

Mai sovent, los metals non ferroses venián de minas descobèrtas per produire d'argent dempuèi de minièras complèxas coma de sulfurs de coire e de plomb. Pendent longtemps, lo plomb argentifèr, mai aisit de tractar, foguèt l’objècte de l'extraccion mai intensiva. A l’epòca carolingiana, las minas de Melle, en Peitau, provesissiá la part mai importanta de l'argent produch dins l'Empèri. Al sègle XI, d'autras centras d'extraccion apareguèron dins l’Harz, en Sèlva Nègra e dins las Vòges.

Lo sègle XII, temps de creissença dels escambis e d'instauracion de poders novèls, conéis una intensa activitat minièra en Itàlia, en Euròpa centrala e en França.

Pendent lo sègle XIII, l'Itàlia contunha d'èsser un productor important. Mas, l'Euròpa centrala, subretot la Boèmia, pren la primièra plaça. Tanben a çò nòstre las minas se desvolopan: lo primièr reglament minièr conservat, la carta d'Aulas en Lengadòc, data de 1272. Anfós de Peitieus, fraire de Loís IX de França, vol devolopar la produccion minièra dins sos domènis miègjornals.

La crisi europèa del mitan del sègle XIV al mitan del XV marca un capvirament de l'activitat minièra que recula en França e en Itàlia, mas que demora fòrta en Euròpa centrala.

La segonda mitat del XV vei un vam novèl de la produccion que s'implican las mai grandas fortunas. Mentrtant s’organiza un sistèma novèl d'expleitacion fondat sus una novèla mena de carreg e per l'usatge sempre important de l'energia idraulica.

Minors, imatge del recuèlh Das Ständebuch (« le Libre dels mestièrs ») gravadura de Jost Amman (1568)

Epòca modèrna

Jacob Fugger, banquièr d'Augsborg, es lo mai gran entrprenaire minièr de la Renaissença. Contribuís a financiar la politica de Carles Quint e pren lo contraròtle de las minas de coire de Neusohl dins lo reialme d’Ongria (ara en Eslovaquia) mas deu los abandonar en 1546 en rason de las complicacions nacudas de las guèrra austroturcas e de las guèrras de religion entre catolics e protestant. Obten dels Absborg lo monopòli de las minas d'argent e de coire del Tiròl. Las minas d'argent d'Euròpa centrala son la font màger del mercat europèu: lo tractat De re metallica ( « Suls metals ») publicat en 1556 per l'umanista alemand Georgius Agricola testimònia d'un cicle de produccion a son apogèu al moment ont lo mercat europèu comença a sentir venir lo flus dels metals precioses causat per la conquista espanhòla de l'America.

Las minas d'argent del Potosi dins la Vice reialtat del Peró (ara en Bolívia) son expleitadas a partir de 1545, e aquelas de Zacatecas en Novèla Espanha (ara al Mexic), a partir de 1548. Las tecnicas son plan rudimentàrias al comparar d’aquelas en usatge en Euròpa centrala e l'expleitacion depend del trabalh de milierats d'Indians someses la corvèa, la mita, provocan una mortalitat fòrta.

Al sègle XVII, l’expleitacion del fèrre Oregrounds en Wallonia puèi en Suècia dona un grand vam a la produccion d'acièr. L'expleitacion del carbon de tèrra, longtemps confinada a unas regions coma lo país de Lièja, se devolopa al sègle XVIII e marca lo començament de la Revolucion industriala.

Epòca contemporanèa

L’ONU (UNCTAD) destria tres tipes d'expleitacion:

• las grandas minas (mai de 40 salariats) extrason gaireben totas las fonts levadas ;
• las pichonas minas (mens de 40 salariats) produsent mens de 50 000 t/an (100 000 a 200 000 t/anpel metals), per un investiment de mens de 1 M€, e un chifre d’afars annal inferior a 1,5 M€. Lor durada de vida es mai sovent de mens de 5 ans. Aquelas minas se devolopèron fòrça dins las annadas 1985-2005, subretot dins los païses paures e a vegada, mai o mens anarquicament, dins unes païses rics (França/Guïana per exemple, amb l'aurpalhatge) ;
• las minas artesanals son dobèrtas per d’individús (a vegada de biais anarquic e sens declaracion, quitament illegal) de biais oportunista e sovent amb de salariats que cercan una mena de subreviure amb de mejans rudimentaris e tradicionals. L'activitat sovent se realiza en sason, en complement a las culturas, la pèsca e la caça. Pòt èsser una font de revenguts importanta pels abitants, mas provòca de degalh environamentals (ronçada cap a l'aur o lo diamant) e sanitaris (empoisonament de l'environament e populacions pel mercuri dels cercaires d’aur).

Sus la planèta al començament del sègle XXI, unes 15 milions d'artesans menors menan aquesta activitat. Aquel nombre doblèt en detz ans. En Africa, 4,5 a 6 milions de personas cavan de minas pendent tota o una partida de l'an, amb 30 % a 40 % de femnas. D’aquesta populacion dependon unes 40 milions de personas, es a dire 1 African sur 20. D’autors estiman que lo movement va s'amplificar dins las zonas ricas en jaces e que per exemple al Zimbabwe, lo nombre d’artesan minors poiriá triplar de 2000 a 2010.

Los cinq màger dominant la scèna mondiala al començament del sègle XXI son BHP Billiton, Rio Tinto, Vale, Xstrata e Anglo American, aquelas companhiás que tenon la mestresa tecnologica e oligopolistic essent sempre mai en competicion amb las companhiás dels païses emergents.

Diferentas expleitacions minièras o de projèctes minièrs fan fàcia a de contestacions venent de las comunautas localas. En mai dels permeses reglementaris d’obténer, las companhiás devon tanben assegurar d'aver un "permés social d'operacion" que permet a las activitats de se debanar dins un encastre acceptable per la populacion tocada,

Tecnicas d'expleitacion

L'expleitacion de las minas pausa fòrça problèmas, e deu mobilizar diferents domènis de las sciéncias. Es la rason qui dins fòrça païses se son creadas d’escòlas especificas d'ingenhaires, las escòlas de las minas.

Las minas de carbon son organizadas per estages a partir de que s’expleita las venas. Cada minor cava una vena per n’extraire lo carbon que se carga enseguida dins de vagonet. Es un trabalh fòrça difficil que cal cava de biais a aclapar pas galeriá, e mai, règna una calor afoganta, qu’i circula gaireben pas d'aire. Lo sol mejan trobat per crear una ventilacion èra de bastir dos poses. Lo primièr utilizat per la pujada e davalada dels minors e la pujada del carbon. L'autre es solament utilizat per la ventilacion.

Sortissent una tona de carbon, s’extrasiá set tonas de sosproduchs (eventualament susceptible de conténer de toxics o de far de problèmas a causa la posca o de la turbiditat de las aigas de regolament) que s’evacua suls de torals o dins de bacins.

Prospeccion

Utiliza las donadas geologocas e istoricas, la descobèrta de jaces minarals beneficia tanben dels progrès de la Geoquimia, de las tecnicas de sondatges (sismics per exemple) e de la modelizacion. De SIGs minièrs tanben apareguèron qu’ajudan los prospectors lor donant un accès combinat al MNT (Modèl numeric de terren), a l'imatgeriá satellit, a la mapas geologicas (metadonadas), a las donadas al subjècte del risc sismic, lo volcanisme, a las fonts geotermalas conegudas, als jaces coneguts, a las donadas geocronologicas, flus de calor, gravimetria, tomografia 3D, riscs naturals, cadastres, donadas environamentalas, etc.

Terrassament

Se pièga sus la Geofisica e la Resisténcia dels materials e sus las fonts localas disponiblas, prenent sempre mai en compte, en amont los besonhs de renaturacion e restauracion ecopaïsatgièra del site a la fin de l’expleitacion, veire pendent las diferentas fasas. Los grands projèctes fan l'objècte d'un estudi d'impacte prigond, e de mesuras compensatòrias o conservatòrias.

Poses e galariás

Los enfants èran sovent utilizats per davalar dins las minas de carbon. Fotografia de 1908.

Evocacion d'una galariá.

Poses

I a diferentas escasenças per aténher lo jaç d’expleitar e permetre l'evacuacion dels produchs. Se lo jaç es gaireben orizontal e si la sisa dels terrens mòrts es pas tròp espés, se poirà expleitar en descobèrta.

Se lo jaç arrasa una zona accidentada, per exemple de puèges en treplomb d’un val, serà possible d’aténher e expleitar lo jaç per de galariás orizontalas debocant sus la còsta.

Mas se lo jaç arrasa pas gaire o pas dins de bonas condicions caldrà cavar de poses per l'aténher. Es la solucion mai carestiosa per expleitat e amb mens de renda, ers tanben la majoritat de las escasenças.

Ambedoas solucions pòdon tanben se combinar (cas de la mina de fèrre de Somont).

Talhas e travèrsas

Las talhas servisson a l’expleitacion al mai près del jaç util, permetton d’expleitar las venas mas tanben d'organizar la ventillacion. Las galariás pòdon èsser talhadas dins lo produch expleitat (carbon, minièra) mai sovent o dins lo ròc al costat de las venas.

Ls travèrsas son gaireben cavada dins lo ròc ; permeton lo liagam entre les poses e las venas expleitada.

Lo sostenament

Es l'ensemble de las òbras utilas per manténer las excavacions sosterranhas.

Lo cargament

Lo cargament es l'operacion que consistís, just après lo desenrocament, a cambiar de biais manual o mecanic la minièra extracha per que siá levada per de vagonets cap al potz.

Lo carreg

Carris

Minor bolivian sotissent de degalhs amb una simpla bariòta

Lo carreg es lo transpòrt dels produchs (carbon, minièra mas tanben los degalhs) dempuèi lo front de talh fins a la recepcion inferiora del potz d'extraccion, puèi benlèu, dempuèi la recepcion superiora del potz fins al talhièr de tractament. Lo transpòrt dels produchs, dins las minas industrializadas, se realiza dins de vagonets de contengut variat selon(de 500 litres à 25 000 litres) traïnats a braces d’òmes (enfants) dins las expleitacions non mecanizadas, per un caval (o ase o mul) puèin per locotractors, electric, d’aire comprimit, d’ esséncia o diesel o simplament per gravitat. Lo carreg es un factor fondamental dins l'expleitacion d'una mina, condiciona, amb lo potz, la capacitat d'extraccion.

L'escavacion

• 
  Chevalements 19 et 11 à Loos-en-Gohelle.
• 
  Terrils du 11-19 à Loos-en-Gohelle.

• Los cables

• 
  Roue du châssis à molette.
• 
  Câble tressé à plat pour manœuvrer les cages d'ascenseurs.
• 
  Câble dans son logement dans la salle des machines.

• Los aparelhs d'extraccion
• Lo transpo

La ventilacion

Mecanisme de buf d'aire fresc dins una mina de carbon als EUA).

La ventilacion es lo provesiment en aire fresc d'una mina.

• Atmosfèra de las minas: importància de la luta eficaça contra las poscas per prevenir la silicòsi,
• Ventilacion de las minas contra lo comol de CO, CO2, metan, grisó.
• Los ventilators bufan o extrason d'aire.
• De concepcions de rets de poses facilitan la circulacion de l'aire
• La ventilacion es sovent un problèma critic dins las galariás sosterrenhas artesanalas o illegalas.

L'esclairatge

Colleccion de lampas de minors, Bois du Cazier.

L'estudi de l'esclairatge present pas qu'un interés segondari dins las minas ont i a pas de grisó o de poscas.

• Esclairatge de fuòc dobèrt:
  • dempuèi l'Antiquiat, los minors s’esclarián amb de candèlas de seu que s’arrajavan per la fixar su cap.
  • Los romans utilizavan de lampas d’òli realizadas en terralha, las lampas èran mai esclairantas que las candèlas.
  • Lo poder esclairant de l'acetilèn foguèt utilizat a partir del sègle XIX. Mas coma totas la lampas de fuòc dobèrt, son usatge èra reservat a las minas metallicas e peirièras terranhas.
• Esclairatge de seguretat per las lampas portativas.
  • La necessitat d'un esclairatge segur dins las atmosfèras inflammablas de las minas (grisó, poscas) vengava necessari.
  • Lo procediment mai ancian foguèt imaginat a Whitehaven, en 1760. S'agís d'un rodet de selze per emanacion de garbas de lhauces.
  • Es a Humphry Davy e George Stephenson que se deu lo conceptèpte de las lampas de seguretat: un sedaç metallic de malha quichada empacha l’espandiment d'una flama de l'interior cap a l'exterior de la lampa.
  • Mai tard las lampas foguèron equipadas d'un vèire puèi d'una coirassa de tòla. L'esséncia minerala remplacèt l'òli, s’adapta la lampas a un sistèma d’alucatge intèrne.
• Lampas electricas portativas

Lampas electricas amb bateriás en carga, Bois du Cazier.

• • Las primièras lampas electricas portativas de pilas primàrias misas en servici en 1862 repondavan pas plan a totas les exigéncias de seguretat.
  • Las lampas d’acumulator e d’electrolita liquida aquestas lampas presentan l’avantge de resistir als capviraments accidentals.

L'extraccion

L'expleitacion del carbon en 1926 als EUA.

L'operacion d’extraccion consistís a desrocar de troces de paret per los manutencionar e transportar. L’operacion pòt se far de biais diferent:

• Extraccion a la man,
• Extraccion amb d’esplechs individuals:

Istoricament lo desrocament se fasiá amb de pics a man e empenchas. Foguèron remplaçats pel martel picaire, instrument de tust, de movement alternatiu e que l’aisina es una agulha.

• Extraccion mecanica :

• Extraccion a l'explosiu.

Accidents d’expleitacion

• Explosion o embrasament del grisó, o « cop de grisó »
• Cop de poscas, explosion provocada per l'embrasament de las poscas de carbon en suspens o comolat.
• Incendis
• Aigadas
• Aclapaments

Vejatz tanben

Bibliografia

• Claude Domergue, Les mines antiques. La production des métaux aux époques grecque et romaine (coll. « Antiqua »), Paris, Picard, 2008, 240 p., 160 ill. ISBN: 978-2-7084-0800-5
• Alfred Évrard, Traité pratique de l'exploitation des mines : Leçons professées à l'Institut industriel du Nord de la France par M. Alfred Alfred, directeur de la Compagnie Houillère de Ferfay et de Ames, t. 1 & 2, Mons et Paris, Mons : E. Dacquin, 1879-1888 ; Paris : Baudry, 1890. 2e éd., coll. « Institut industriel du Nord », 1878 (réimpr. 1879,1888,1890) (1re éd. 1878), 2 vol. in-8° , fig p. (notice BnF no FRBNF30411406, lire en ligne)
• François-Hubert Forestier, Apports récents de la géologie, de l’archéologie et de la microtoponymie à la localisation d’activités « industrielles » anciennes sur le plateau de Craponne-sur-Arzon. Fonderies et exploitations minières à l'époque gallo-romaine : in Cahiers de la Haute-Loire 1985, Le Puy-en-Velay, Cahiers de la Haute-Loire, 1985
• Gauvard, Claude (dir.), De Libera, Alain, Zink, Michel, Dictionnaire du Moyen Âge, Paris, Quadrige/PUF, 2002, p. 923.

Ligams extèrnes

• « Représentations de la mine dans la culture européenne » (base de données)
• « Histoire des lampes de mine et des lampes de sureté »
• « HiMAT, un Domaine de Recherche Speciale (SFB) interdisciplinaire sur les activités minières dans les Alpes »
• « No a la Mina Communautés de voisins autoconvoqués argentins contre la mine »
• « Nombreuses photographies de mines souterraines »
• « wikiMetallogenica: description des types de gîtes minéraux »
• « Planification, construction et exploitation d'une mine. »