Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/octobre de 2012

Setembre de 2011

Novembre de 2012

Aquesta pagina e sas sospaginas mesadièras son consacradas a l’organizacion e a la mantenença del quadre Lutz sus... de la pagina d’acuèlh.

Aquesta es emplena per l'apèl de {{Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/{{CURRENTDAY}} de {{CURRENTMONTHNAME}}}} (çò que significa que son contengut es lo del Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/jorn, ont jorn es lo jorn e lo mes del jorn corrent (ora UTC)). La frequéncia de renovelament dels quadres es quotidiana.

• Los articles presentats dins los diferents quadres son unicament los promouguts als labèls « Articles de qualitat » e « Bon article ».
• Evitatz de metre mai de 500 caractèrs/100 mots dins los quadres per fin de manténer l'equilibri de las colomnas sus la pagina d'acuèlh ont aquestes quadres son transcluses.

Calendièr per octobre de 2012

Articles « Lutz sus... » ja pareguts sus l’acuèlh del mes de octobre de 2012 :

1èr de octobre de 2012 veire/modificar Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/1 de octobre de 2012	2 de octobre de 2012 veire/modificar Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/2 de octobre de 2012
3 de octobre de 2012 veire/modificar Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/3 de octobre de 2012	4 de octobre de 2012 veire/modificar Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/4 de octobre de 2012
5 de octobre de 2012 veire/modificar Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/5 de octobre de 2012	6 de octobre de 2012 veire/modificar Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/6 de octobre de 2012
7 de octobre de 2012 veire/modificar Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/7 de octobre de 2012	8 de octobre de 2012 veire/modificar Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/8 de octobre de 2012
9 de octobre de 2012 veire/modificar Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/9 de octobre de 2012	10 de octobre de 2012 veire/modificar Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/10 de octobre de 2012
11 de octobre de 2012 veire/modificar Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/11 de octobre de 2012	12 de octobre de 2012 veire/modificar Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/12 de octobre de 2012
13 de octobre de 2012 veire/modificar Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/13 de octobre de 2012	14 de octobre de 2012 veire/modificar La Republica de Venècia dicha la Serenissima (en venecian, Serenìsima repùblica de Venessia) èra un Estat constituit pauc apauc a l'Edat Mejana a l'entorn de la ciutat de Venècia, e que se desvelopèt amb l'annexion de territòris divèrs e d'establiments comercials le long de las còstas de la Mar Adriatica, en Mediterranèa orientala e en Itàlia del nòrd, fins a venir una de las principalas poténcias economicas europèas. Venècia tenguèt alara una plaça de primièras pels escambis economics entre l'Occident e l'Orient mediterranèu, bizantin o musulman. La Serenissima, amb la seunas institucions oligarquicas remarcablament establas pendnet prèp d'un milleni, tenguèt un ròtle politic essencial. A partir del sègle XVI, coneguèt un periòde de declin politic e de regression territoriala un pauc amagada per una extraordinària florason artistica, abans de dispareisser, en 1797, vencuda per Napoleon Bonaparte, general d'una republica revolucionària al respècte del modèl venecian. La Serenissima, amb lo rèsta del seu domèni territorial, passèt alara amb lo tractat de Campo-Formio jos la sobeiranetat autriaca.
15 de octobre de 2012 veire/modificar Bacus, 1593-1594, òli sus tela, 95 cm x 85 cm, Florença, Galariá deis Oficis. Michelangelo Merisi da Caravaggio, dich Caravaggio, nascut a Milan lo 28 de setembre de 1571, mòrt a Porto Ercole lo 18 de julhet de 1610, foguèt un pintre italian. Actiu a Roma, Nàpols, Malta e en Sicília entre 1593 e 1610, es considerat coma lo premier grand representant de l'escòla barròca e un dei pintres pus celèbres dau Mond.	16 de octobre de 2012 veire/modificar La pèira dau Soleu, calendièr deis Astècas Leis Astècas èran un pòple autoctòn d'America Centrala que formèt un empèri e una civilizacion importants en Mexic au sègle XV. L'estat astèca foguèt creat dins lo corrent dau sègle XIII. Inicialament febles e vassaus d'estats mai poderós, leis Astècas capitèron de formar una aliança solida amb doas autrei vilas durant leis annadas 1420 que venguèt la premiera poissança de la region e formèt finalament un empèri. La superficia d'aquel empèri foguèt aumentada per lei sobeirans successius fins a 1519 e l'arribada dei conquistadors espanhòus d'Hernan Cortés. Après una guèrra de dos ans entre 1520 e 1521, leis Astècas foguèron vencuts e lor capitala, Tenochtitlan, destrucha e annexada au Reiaume d'Espanha.
17 de octobre de 2012 veire/modificar Uranus es la setena planeta dau Sistèma Solar per òrdre de distància au Soleu après Saturne e avans Neptun. Es una planeta giganta e gasosa coma Jupitèr, Saturne e Neptun. Tèn donc la tresena talha e la quatrena massa dau Sistèma Solar. Son atmosfèra de color blava es fòrça espessa e es la pus freja entre lei planetas. De mai, coma leis autrei planetas gigantas, Uranus tèn un sistèma d'anèus. Dins aquò, sa caracteristica pus espectaclosa es son axe de rotacion clinat de maniera quasi parallèla au plan dau Sistèma Solar. Aquela especificitat se retròba egalament dins la forma de la magnetosfèra e dins leis orbitas dei 27 satellits coneguts que tèn Uranus. En causa de son alunchament, Uranus es coneguda per sei temperaturas fòrça bassas e per lei dificultats per l'estudiar. Ansin, foguèt la premiera planeta desconeguda durant l'Antiquitat que foguèt descubèrta amb un telescòpi en 1781 per William Herschel. De mai, a l'ora d'ara, gaire de telescòpis pòdon veire de detalhs de la planeta e una unica sonda espaciala visitèt lo sistèma d'Uranus. Foguèt la mission estatsunidenca Voyager 2 en 1986 après un viatge de nòu ans. Aquela planeta foguèt nomada Uranus en onor d'aqueu dieu roman qu'èra lo paire de Saturne. L'apelacion foguèt donada de la mema maniera que lo dieu Saturne èra lo paire de Jupitèr.	18 de octobre de 2012 veire/modificar Amb l'aparicion de l’imprimeriá al sègle XV, los primièrs monopòlis d'expleitacion sus las òbras foguèron acordats per letras patentas Lo Drech d'autor (var. dreit/dret d'autor) es l’ensemble de las prerogativas exclusivas que dispausa un autor sus sas òbras de l’esperit originalas. Se dividís en doas brancas : lo drech moral, que reconeis a l’autor la paternitat de l’òbra e assegura lo respècte de l’integritat de l’òbra ; los dreches patrimonials, que conferisson un monopòli d'expleitacion economic sus l'òbra, per una durada variabla segon los païses; a la fin d'aquela, l'òbra dintra dins lo domeni public.
19 de octobre de 2012 veire/modificar La Ciutat de Carcassona es un ensems arquitectural medieval que se tròba en Occitània dins la vila de Carcassona. Es situada sus la riba dreita del riu d'Aude, al sud-èst de la vila actuala. Aquela ciutat medievala fortificada, que sas originas remontan al periòde galloroman, deu sa renomenada a sa dobla encencha de barris, qu'atenh aperaquí 3 km de desvolopament e compòrta cinquanta doas torres, e que domina d'un biais espectaclós la val d'Aude. La ciutat compren tanben un castèl (lo castèl comtal) e una basilica (la basilica de Sant Nazari). Salvada de la destruccion puèi restaurada al sègle XIX d'un biais de còps controversiat, jos la direccion de Eugène Viollet-le-Duc, la ciutat de Carcassona es dempuèi 1997 classada al Patrimòni Mondial de l'UNESCO. Lo castèl comtal, las fortificacions, e las torres apertenon a l'Estat e son administradas pels monuments istorics franceses, mentre que la rèsta de la ciutat aperten al domeni municipal.	20 de octobre de 2012 veire/modificar Alemanha (nom oficiau : Republica Federala d'Alemanha, en alemand : Bundesrepublik Deutschland) es un país d'Euròpa enviroutat per la Mar dau Nòrd, lo Danermarc e la Mar Baltica au nòrd, per Polonha e Republica Chèca a l'èst, per Austria e Soïssa au sud e per França, Luxemborg, Belgica e Païses Basses a l'oèst. Amb mai de 81 milions d'abitants, Alemanha es lo país pus poblat de l'Union Europèa e la premiera poissança economica d'Euròpa.
21 de octobre de 2012 veire/modificar M51, la Galaxia del Revolum, un exemple tipic de galaxia espirala. Una galaxia es, en cosmologia, un assemblatge d'estelas, de gas, de poscas e de matèria negra e amb a vegadas un trauc negre supermassiu dins son centre.	22 de octobre de 2012 veire/modificar Sant Tomàs d’Aquin, lo doctor angelic Retaule de Carlo Crivelli (1494) Tomàs d'Aquin (nascut en 1225 al castèl de Roccasecca prèp d'Aquin en Itàlia del Sud, mòrt lo 7 de març de 1274 a l'abadiá de Fossanova prèp de Priverno en Laci), foguèt un religiós de l'Òrdre Dominican, celèbre per son òbra teologica e filosofica. Considerat coma un dels principals mèstres de la filosofia escolastica e de la teologia catolica, foguèt canonizat en 1323, puèi proclamat doctor de la Glèisa per Piu V, en 1567 e patron de las universitats, escòlas e acadèmias catolicas, per Leon XIII en 1880. Es tanben un dels patrons dels libraris. A lo títol de « Doctor angelic ». Son còrs es conservat jol mèstre altar de la Glèisa dels Jacobins de Tolosa.
23 de octobre de 2012 veire/modificar Deportacion deis abitants dau ghetto josieu de Varsòvia après la desfacha de l'insurreccion de 1943. L'Olocaust (o Shoah en ebrieu) designa l'ensems dei mesuras adoptadas per lo govèrn nazi e seis aliats durant la Segonda Guèrra Mondiala per l'Alemanha nazi per realizar divèrsei genocidis que lo principau foguèt aqueu dei populacions josievas d'Euròpa. Acomençat per la politica racista d'Hitler desvolopada tre sa presa dau poder en 1933, prenguèt un tornant decisiu en 1939 au començament de la guèrra quand la politica de persecucion e d'exclusion territoriala nazi se transformèt en politica d'exterminacion massissa dei personas jutjadas « inferioras ». S'accelerant a partir de la fin de l'annada 1941, lei chaples conoguèron lor apogèu ambé l'aparicion dei camps d'exterminacion equipats de chambras de gas que permetèt lor industrializacion. Lo nombre de victimas es estimat entre 11 e 17 milions de personas segon lei metòdes de calcul que mai de 5 milions de Josieus europèus. La targa de la descubèrta deis orrors dei genocidis nazis a la fin de la guèrra aguèt de consequéncias majoras dins la vida politica mondiala ambé l'aparicion d'estandards novèus per la justícia internacionala (creacion de tribunau internacionau), la creacion de l'Estat d'Israèl en 1948 e la quasi disparicion de l'antisemitisme en Euròpa Occidentala.	24 de octobre de 2012 veire/modificar Glacièr Fiescher, Soïssa Un glacièr (var. glacèir, glacèr, glacier) es una massa gròssa de glaç mai o mens espandida que se forma a la superfícia de la Tèrra per compactacion e cristallizacion de la nèu.
25 de octobre de 2012 veire/modificar Imatge del tèxte del Tractat de Lisbona Lo Tractat de reforma institucionala de la Union Europèa, Tractat de Reforma o Tractat de Lisbona es un tractat adoptat pel Conselh de l'Union Europèa dins la vila de Lisbona lo 19 d'octobre de 2007 que se substuís a l'escac de la Constitucion Europèa de 2004. Aquel tractat foguèt signat pel plen del Conselh de la Union lo 13 de decembre de 2007, donant a l' Union Europèa (UE) una personalitat juridica li permetent de signar los acòrdis internacionals al nivèl comunautari. En junh de 2008 lo tractat foguèt negat per referendum en Irlanda, l'unic país qu'aviá previst de lo sotmetre a l'opinion publica.	26 de octobre de 2012 veire/modificar Ostals dels sègles XV a XX subre la plaça a Vilanuèva d'Òlt (Òlt e Garona) Una bastida es lo nom que designa tres a cinc cents vilas nòvas fondadas en Occitània entre 1222 e 1373, despartidas sus 14 departaments actuals. Entre la Crosada dels Albigeses e la Guèrra de Cent Ans, aquestas fondacions respondèron a d'unas caracteristicas comunas d'òrdre economic, politic e arquitectural, correspondent a un vam urban excepcional en Euròpa a aquesta epòca. Se pòt citar entre las mai conegudas o caracteristicas las bastidas de Montflanquin, Mont Pasièr, Granada, Miranda o ben encara Liborna e la vila bassa de Carcassona.
27 de octobre de 2012 veire/modificar Annibal Barca (en fenician Hanni-baal significa « qu'a la favor de Baal » e barca, « tròn »), plan sovent nomenat Annibal, nascut en 247 AbC a Cartage (al nòrd-èst de la Tunis actuala en Tunisia) e mòrt per suicidi en 183 AbC en Bitinia (près de la Bursa actuala en Turquia), foguèt un general e òme politic cartaginés, sovent considerat coma un dels mai grands tacticians militars de l’istòria.	28 de octobre de 2012 veire/modificar La fisica es la sciéncia naturala qu'estudia lei proprietats fondamentalas de la matèria e de l'espaci temps. Son nom vèn d'un mòt grèc liat a l'explicacion e a la significacion dei causas de la natura. Vengut fòrça rar après la fin de l'Empèri Roman, lo mòt « fisica » venguèt tornarmai popular a partir dau sègle XVII per designar la sciéncia novèla pertocant lo movement dei còrs e dei proprietats dei materiaus. Aquela sciéncia se desvolopa gràcias a l'utilizacion d'un metòde scientific per desvolopar de modèls validats o non per la realizacion d'experiéncias. La fisica es donc un dei domenis scientifics modèrns pus vièlh de l'Istòria umana. Au començament dau sègle XXI, èra devesida entre divèrsei teorias centralas (relativitat, mecanica quantica...) e disciplinas especializadas (fisica dei particulas, fisica atomica, optica...). Pasmens, per mescla ambé d'autrei disciplinas scientificas, la fisica a tanben donat naissança a de camps interdisciplinaris grands coma la quimia fisica o la biofisica. Gràcias a sei relacions ambé d'autrei disciplinas scientificas, la fisica a tanben un nombre grand d'aplicacions tecnologicas dins la vida quotidiana.
29 de octobre de 2012 veire/modificar Vista de Machu Picchu e d'un lama que lo contempla dempuèi una cima Machu Picchu (nom castelhan) o Machu Pikchu (nom quíchoa, de machu, vièlh, e pikchu montanha, es a dire, «montanha vièlha») es lo nom contemporanèu de la vièlha llacta (ciutat) inca de pèira (que son nom original foguèt Pikchu) bastida principalament a la mitat del sègle XV sul puèg rocós que religa las montanhas de Machu Picchu e de Huayna Picchu sul pendís oriental dels Andes Centrals, al sud de Peró.	30 de octobre de 2012 veire/modificar La Restauracion Meiji correspònd au periòde entre 1868 e 1869 onte l'emperaire japonés, reduch au ròtle de figura religiosa dempuei de sègles, retrobèt son poder e acomencèt la modernizacion dau país après una guèrra civila corta, la guèrra Boshin, e l'abolicion dau Shogunat Tokugawa. D'efèct, la dubertura forçada dau país au comèrci internacionau e ai nacions estrangieras après una expedicion militara estatsunidenca en 1854 entraïnèt una crisi prefonda de la societat e dau govèrn feudau japonés. Divèrsei faccions apareguèron devesidas a prepaus de l'influéncia deis estrangiers e de la modernizacion dau país. Rapidament, lo poder tradicionau dau shogun foguèt criticat puei escomés per de clans opausats ais estrangiers e favorables a una restauracion dau poder de l'emperaire. Fàcia a la poissança creissenta dei partisans de l'emperaire, lo shogun Tokugawa Yoshinobu acceptèt en persona l'abolicion dau shogunat en 1867 e lo retorn dau poder entre lei mans dau jove emperaire Meiji . Pasmens, aquela decision èra encara pas sufisenta per certanei partisans de l'emperaire que crenhèron una manòbra dau shogunat per gardar son poder. Una guèrra civila acomencèt donc en genier de 1868 fins au 17 de mai de 1869. Lei diferents adversaris dau govèrn imperiau novèu foguèron desfachs après una tiera de campanhas militaras vèrs lo nòrd dau país. Après aquela guèrra, lo país foguèt transformat prefondament per una seria de reformas que toquèron la societat, l'economia e lei fòrças armadas japonesas. La division deis abitants en castas foguèt abolida e la modernizacion occidentala venguèt la nòrma. Enfin, Japon tenguèt per lo premier còp un govèrn centrau fòrt e capable d'impausar sei decisions au rèsta dau país.
31 de octobre de 2012 veire/modificar Lo tigre (Panthera tigris) es un mamifèr carnivòr de la familha dels Felids (Felidae) del genre Panthera. De forradura fòrt caracteristica rossa raiada de negre, es lo mai grand felin salvatge del monde. L'espècia es dividida en nòu sosespècias amb de diferéncias menoras en tèrmes de talha o de comportament. Superpredator, caça subretot los cèrvis e los singlars, mas pòt tanben atacar de presas de talha pus importanta coma los bufles. Fins al sègle XIX, lo tigre aviá la reputacion de manjar los Òmes. Es una animal solitari; lo mascle possedís un territòri que conten los domenis de plusors femèlas e participa gaireben jamai a l'educacion dels pichons. S'adapta a tot tipe d'abitat, s'encontra dins tota Asia, malgrat que son airal de reparticion aja demenit fòrça. L'espècia es considerada coma en dangièr per l'Union Internacionala per la Conservacion de la Natura e es aparada sus l'ensemble dels païses ont viu. Caçadas fins a la mitat del sègle XX, las populacions de tigres descreissián fòrça, passant d'un efectiu estimat a 100 000 subjèctes en 1900 a prèp de 3 500 tigres, la majoritat vivent en Índia. La diminucion de son abitat e lo braconatge alimentant la medecina tradicionala chinesa son las menaças principalas pesant sus l'espècia.