Trobador

Un trobador^[1] èra un poèta cantaire durant l'Edat Mejana que composava, en lenga d'òc, de composicions literàrias e musicalas. Lo tèrme trobador s'utiliza per designar los artistas que s'exprimisson en occitan (auvernhat, gascon, lengadocian, lemosin, provençal, e tanben lo catalan). Aquesta tradicion lirica foguèt principalament iniciada en Occitània e en Catalonha, difusa oralament al pòble que sapiá pas parlar lo latin, que se desvelopèt progressivament en Galícia e en Itàlia del Nòrd. Lo tèrme "trobaire" es una fòrma alternativa, que ven d'una autra declinason del mot en occitan ancian.^[2]^[3] Benlèu, es mai utilizat per designar los escrivans de lenga d'oïl.^{[cal referéncia]} L'omològ femenin es la trobairitz.

Etimologia

Beatritz de Diá, trobairitz.

Lo tèrme "trobador" es atestat al sègle XII en çò de Pèire d'Auvèrnhe^[4]. Lo mot se forma a partir del vèrb trobar que, en occitan ancian significava tanben "compausar", "inventar". Lo mot troubadour foguèt manlevat per lo francés al sègle XVI, d'efièch, es mencionat en 1575 al sens de « poèta liric cortés de lenga d'òc als sègles XII e XIII (J. de Nòstra Dama, Vies des anciens poetes provençaux, p. 14 ds Gdf. Compl.)^[5].

Lo tèrme occitan "trobador" se superpausa exactament al francés trouveur^[6]. Lo mot francés trouvère es atestat tanben al sègle XII, e representa l'ancian cas subjècte del mot de lenga d'oïl troveor (cas regim)^[7]. Segon los lingüists l'occitan "trobar" e lo francés trouver remontan a un tèrme del latin popular non atestat *tropare « compausar, inventar un aire » d'ont « compausar un poèma », puèi « inventar, descobrir », derivat de tropus « figura de retorica »^[8]^,^[9]^,^[10]^,^[11] (cf. latin contropare)

Al temps de Frederic Mistral, trobaire aviá una autra significacion en Provença: un poèta occitan^{[nòta 1]} que visquèt entre lei trobadors e lei felibres^[12], amb lor poesia cridada la "trobariá"^[12]. Es a dire los poètas occitans de l'Edat Modèrna. Malgrat aquò, la definicion la mai comuna de trobaire rèsta trobador o poèta.

Istòria

Los trobadors apareisson al moment de la Primièra Crosada (1096-1099) e començan a declinar al moment de la crosada albigesa (de 1209 al sègle XIV).

Lo trobador pus ancian conegut es lo duc d'Aquitània Guilhèm IX.

L'amor cortés o fin' amor

Es al sègle XII que nasquèt lo fin' amor, genre literari que l'invencion es atribuida a Guilhèm IX de Peiteus, dich lo Trobador (1071-1127).

Fichièr àudio
De dificultats per utilizar aqueles mèdias ? De dificultats per utilizar aqueles mèdias ?
modificar

Aqueste amor cortés foguèt un modèl per de generacions de trobadors e de trouvères (equivalent en lenga d'oïl), e Minnesänger (menestrel) en alemand). Emprentat de valors eroicas pròprias a la cavalariá, son fin amor es sovent realista e francament carnal, escarta pas l'adultèri, mas evòca tanben de sentiments delicats.

L'amor cortés se desvolopa per respondre a de règlas fòrt precisas, finalament codificadas per mantun arrèst pres a la cort d'Alienòr d'Aquitània.

Fichièr àudio
De dificultats per utilizar aqueles mèdias ? De dificultats per utilizar aqueles mèdias ?
modificar

La reina Alienòr, felena de Guilhèm IX, fòrt cultivada, joguèt un ròtle considerable dins la difusion de l'ideologia de l'amor cortés.

Genres

Los tèxtes dels trobadors corresponen a mai d'un genre :

la canso (la cançon) es la forma mai correnta : cinc o sièis coblets bastits sus las meteissas rimas ;
l'auba (l'aubada) descriu amb brièvetat lo revelh dels dos amants per la crida d'un gacha e lor tristessa de se dever separar a la poncha del jorn;
la serena (serenada ), despinta las lamentacions del cavalièr amorós ;
los sirventeses son de satiras mai politicas e moralas ;
lo planh (literatura) es un cant de dòl ;
lo partiment o jòc partit e la tenso permeton a maites trobadors de debatre de las questions d'amor ;
la pastorèla despinta l'amor per una bergièra ;
la balada, destinada a èsser dançada.
La Cançon de la Crosada, representa un genre ibrid: relèva d'una part de l'ideologia de la crosada, exaltant la proesa guerrièra al servici de la fe; mas d'autra part, representa una requèsta d'amor desguisada, que lo dangièr de l'expedicion rend mai urgenta.

Trobadors e trobairises celèbres

Article detalhat: Lista de trobadors e trobairises.

Articles connèxes

Suls autres projèctes Wikimèdia :

Trobador, sus Wikimedia Commons

Suls autres projèctes Wikimèdia :

trobador, sul Wikiccionari

Ligams extèrnes

Libres sus los trobadors : http://www.espaci-occitan.com/botiga/oc/425-trobadors-e-trobairitz
http://www.cardenal.org/
http://www.trobar.org/troubadours/
disponible sus Gallica Qualques trobadors celèbres

Bibliografia

Duc de La Salle de Rochemaure, Les Troubadours cantaliens XII-XXe siècle, 1910, Bloud et Gay, , 2 in-12°, 645 et 577 p.
Renat Nelli, L'Érotique des Troubadours, Privat, Tolosa, 1963 - ISBN 2000025730 ;
Henri-Irénée Marrou, Les Troubadours, Le Seuil, Paris, 1971 - ISBN 2-02-000650-2 ;
Ezra Pound, Sur les pas des troubadours en pays d'Oc, éd. du Rocher, Paris, 2005 - ISBN 2268054594 ;
G. Brunel-Lobrichon, Cl. Duhamel-Amado, Au temps des troubadours, Hachette, coll. « La Vie quotidienne », 1997 - ISBN 2012355250.

Nòtas

↑ "Provençau" en sa definicion, mas utilizat sus Jornalet per descriure lo roergat Jansemin. Clarament es "provençau" utilizat en lo sens de "occitan".