Empèri Britanic

L'Empèri Britanic foguèt l'ensems dei territòris sota dominacion britanica que se formèt a partir dau sègle XVI. D'en premier, se desvolopèt dins lo nòrd dau continent american e dins la region indiana. Intrat en rivalitat ambé lo Premier Empèri coloniau Francés, obtenguèt un succès decisiu en 1763 que li permetèt de tenir la supremacia mondiala que foguèt confirmada en 1815 a l'eissida dei guèrras napoleoncas. Lo sègle XIX foguèt un periòde d'expansion de l'Empèri en Africa e en Asia. Agantèt son apogèu territoriau en 1918 onte comptèt una populacion estimada entre 400 000 000 a 458 000 000 abitants e una superficia de 33 000 000 km².

L'Empèri Britanic en 1897 (en ròsa)

Lei dos conflictes marquèron lo declin d'aquel empèri que veguèt la màger part de sei colonias venir independentas a partir deis annadas 1930. L'afebliment britannic après 1945 e la crisi de Suez en 1956 entraïnèt l'acceleracion la disparicion de l'Empèri. Après leis independéncias asiaticas dins leis nnadas 1940 e 1950, perdiguèt la màger part d'Africa entre 1960 e 1968. La retitucion d'Hong Kong en 1997 marquèt sa fin finala. En 2002, sei vestigis formèron lei Territòris britanics d'otramar que gropa 14 territòris relativament pauc poblats

Originas

Carta deis exploracions realizadas per John Cabot.

La formacion de l'Empèri acomencèt vèrs la fin dau sègle XV quand lo rèi Enric VII mandèt d'expedicions d'exploracion dirigidas per John Cabot per l'Ocean Atlantic Nòrd per descubrir un camin en direccion dau continent asiatic. Coma Cristòl Colomb, agantèt lo continent american. Après la disparicion en mar de Cabot, lei premiers assais d'installacion se debanèron durant la fin dau sègle XVI sota lo rèine d'Elisabeta I. Aperavans, la rèina aviá autorizat sei corsaris d'atacar lei naviris e lei vilas espanhòulas e portugués de lòng dei costats africanas e americanas. Puei, pendent lei guèrras navalas entre Anglatèrra e Espanha, l'autorizacion foguèt estenduda ai vilas e pòrts dei colonias espanhòulas.

En 1603, la fin de la guèrra ambé lo reiaume espanhòu permetèt ais Anglés de se concentrar sus la creacion d'un empèri pròpri e non sus l'ataca dei colonias estrangieras. Ansin, après unei reviradas, leis expedicions anglesas se diriguèron vèrs lo nòrd dau continent sus la costat èst deis Estats Units actuaus. Dins lo corrent dau sègle XVII, s'i installèt lei premierei colonias britanicas vertadieras que van venir lo nuclèu de l'Empèri Britanic.

Premier Empèri Britanic (1583-1783)

Au començament dau sègle XVII, lei regions d'otra-mar suscitèron un interés creissent. Divèrseis aventuriers i partiguèron per practicar la piratariá còntra lei naviris portugués o espanhòus, per i crear de colonias permanentas o per realizar lo comèrci de produchs de luxe. Sovent, aquelei tres activitats èran pas ben diferenciadas e l'activitat de l'expedicion èra una question d'oportunitats. Doas regions principalas atirèron leis Anglés. La premiera foguèt lo nòrd dau continent american onte lei colonias poguèron aprofichar lor posicion sus lo camin dau comèrci triangular e la segonda foguèt l'Asia centre comerciau major de l'epòca. Aquela expansion se turtèt ais ambicions francesas que son empèri coloniau se desvolopèt dins lei memas zonas. Aquela rivalitat va entraïnar unei conflictes que s'acabèron en 1763 per una victòria britanica. Pasmens, aqueu succès marquèt una aumentacion de la poissança anglesa jutjada excessiva per uneis estats europèus e una desirança de revènge en França. A son torn, Anglatèrra foguèt donc desfacha pendent la Guèrra d'Independéncia estatsunidenca (1776-1783) e sei conflictes annèxs e deguèt cedir unei divèrsei territòris ai venceires marcant un còp d'aplant provisòri au desvolopament de l'Empèri.

Lo comèrci triangular e l'expansion en America e en Africa

Representacion d'esclaus africans dins la colonia de Virginia vèrs 1670.

Lo comèrci triangular foguèt lo motor iniciau de l'expansion imperiala anglesa a l'entorn d'Ocean Atlantic. D'efèct, lei regions de la mar Cariba foguèron inicialament lo ponch privilegiat de la colonizacion anglesa. Lei produchs de la region èran relativament lucratius e leis implantacions fornissián tanben de basas per lei corsaris atacant lei naviris espanhòus. Durant la premiera mitat dau sègle XVII, de colonias foguèron donc creadas a Santa Lucia (1605), La Grenada (1609), Sant Kitts (1624), La Barbada (1627) e Nievès (1628). Lo sistèma de la cultura de la cana de sucre i foguèt adoptat necessitant alora l'importacion d'esclaus africans. Aqueu comèrci èra assegurat per de marchands olandés que foguèron remplaçats per de naviris anglés quand lo Parlament de Londres votèt una lèi defendent lei colonias anglesas de comerçar ambé de país estrangiers. Aquela decision entraïnèt una tièra de conflictes ambé lei Províncias Unidas e l'Espanha. S'acabèron per de victòrias anglesas que permetèron ais Anglés de renfòrçar sei posicions dins la region ambé l'annexion de la Jamaïca espanhòula en 1666.

En parralèl dei progrès territoriaus dins lei Caribas, leis Anglés acomencèron egalament de colonizar la costat orientala d'America dau Nòrd onte foguèron creadas lei colonias de Jamestown en 1607 puei de Plymouth en 1620. A partir deis annadas 1630, d'installacions pus importantas apareguèron ambé leis implantacions de Maryland (1634), de Rhode Island (1636), de Connecticut (1639) e de Carolina (1663). En 1664, Anglatèrra prenguèt lo contraròtle de la colonia olandesa de Nòva York. Mens rendablas que lei colonias sucrieras, lei territòris nòrd-american veguèron principalament l'arribada de populacions atiradas per sei tèrras drudas.

Lei besonhs d'esclaus d'aquelei territòris e la desirança d'autorizar solament lei marchands britanics entraïnèron pendent la segonda mitat dau sègle XVII lo desvolopament dau comèrci triangular anglés. Fins a l'abolicion de l'esclavatge en 1807, aqueelei cambis van venir la fònt de prosperitat de certanei pòrts d'Anglatèrra coma Liverpool e entraïnar lo desplaçament d'aperaquí 3,5 milions de personas, siá un tèrç dei victimas dau comèrci triangular. De fòrts foguèron donc bastits sus lei costats occidentalas d'Africa per assostar de comptadors e d'entrepaus. Lei pus importants foguèron situats sus leis illas James e Bunce.

L'expansion comerciala en Asia

Sèti de la Companha anglesa deis Índias orientalas a Londres en 1828.

Vèrs la fin dau sègle XVI, Anglatèrra e Províncias Unidas acomencèron de menaçar lo monopòli comerciau portugués ambé lo continent asiatic. De societats per accions, la Companha Anglesa deis Índias Orientalas e la Companha neerlandesa deis Índias orientalas, foguèron creadas en 1600 e 1602 per finançar leis expedicions. L'objectiu èra de s'implantar dins la region per participar au comèrci lucratiu deis espècias. Lo Portugal foguèt pas capable de tenir sa posicion dominanta e deguèt compausar ambé lei novèus venguts que luchèron entre elei per la supremacia. Inicialament desfachs per leis Olandés pendent lei tres premierei guèrras anglo-neerlandesas dau sègle XVII, leis Anglés prenguèron l'avantatge après 1688 quand Guilhèm III d'Oranja, stathouder dei Províncias Unidas, venguèt rèi d'Anglatèrra. Un acòrd foguèt conclut entre lei dos país laissant lo comèrci deis espècias ais Olandés e lo comèrci dei textils ais Anglés. Pasmens, tre lo començament dau sègle XVIII, lo comèrci deis espècias acomencèt de declinar e la Companha anglesa deis Índias orientalas aguèt l'avantatge sus sa rivala.

La lucha mondiala ambé França

Teatre e victòria anglesa durant la Guèrra de Sèt Ans (1756-1763) en America dau Nòrd.

La lucha mondiala ambé França marquèt lo camin vèrs la dominacion de l'Empèri Britanic dins lo corrent dei sègles XVIII e XIX. D'efèct, au començament dau sègle XVIII, lo declin de la poissança olandesa e l'estanhacion de l'Empèri Espanhòu entraïnèt una rivalitat fòrçà importanta entre lei dos empèris coloniaus, francés e anglés, pus dinamics de l'epòca. Aquela lucha foguèt renforçada per lo fach que lei dos reiaumes, ja enemics en Euròpa, avián desvolopat seis empèris dins lei memas regions. En 1714, a l'eissida de la Guèrra de Succession d'Espanha, leis Anglés renforcèron lor preséncia en America dau Nòrd mai lei Francés capitèron de resistir. Entre 1740 e 1748, la situacion foguèt similara pendent la Guèrra de Succession d'Àustria. Dominats, lei Francés foguèron pas vencuts e poguèron gardar sei possessions fins a la Guèrra de Sèt Ans que s'acabèt en 1763 per una victòria anglesa totala. França deguèt abandonar son empèri coloniau en America dau Nòrd e en Índia. De mai, Espanha deguèt tanben cedar la Florida. Aquò laissèt l'Anglatèrra coma la premiera poissança coloniala e navala mondiala.

La Guèrra d'Independéncia estatsunidenca

Capitulacion de l'armada anglesa de Cornwallis a Yorktown en 1781.

Lei succès anglés còntra sei rivaus durant lo sègle XVIII suscitèron una desirança de revènge fòrça importanta, especialament en França. De mai, lo monopòli comerciau de la metropòli e leis aumentacions de taxacion causadas per lei despensas liadas ai conflictes dau sègle XVIII entraïnèron un maucontentament important dins lei colonias de poblament nòrd-american. Aquò va degenerar en conflicte armat a partir de la fin de 1775 quand certanei colonias se gropèron per obtenir lor independéncia. L'armada britanica mau capitèt d'esquichar la revòuta qu'obtenguèt lo sostèn dei rivaus d'Anglatèrra coma França, Espanha e Províncias Unidas.

Aquela coalicion donèt una dimension globala au conflicte e la flòta anglesa, vielhissenta e dirigida per de caps generalament de qualitat febla, subiguèt divèrsei desfachas còntra d'escadras francesas modernizadas dempuei la revirada de 1763. Lei possessions anglesas d'Índia foguèron menaçadas e, en 1781, la batalha de la Chesapeake entraïnèt la capitulacion dei fòrças terrèstras anglesas dins Yorktown marcant la victòria definitiva deis independentistas estatsunidencs. De lor caire, leis Espanhòus ataquèron leis Antilhas onte ocupèron unei colonias britanicas.

En 1783, Anglatèrra deguèt donc reconéisser sa desfacha e l'independéncia deis Estats Units e cedir unei territòris ais autrei venceires, especialament Espanha, que prenguèt lo contraròtle de la Florida e de la granda basa navala anglesa de Menòrca. La pèrda d'aquelei territòris e lei succès navaus francés marquèron un periòde d'aplant per l'expansion imperiala anglesa fins au començament dei guèrras napoleonencas.

Formacion dau Segond Empèri Britanic (1783-1815)

Après sa revirada pendent la Guèrra d'Independéncia estatsunidenca (1776-1783), l'Empèri reprenguèt son desvolopament gràcias a la politica d'expansion de la Companhiá deis Índias, l'exploracion deis illas de l'Ocean Pacific e lei conquistas obtengudas après la desfacha finala de Napoleon en 1815.

Lo desvolopament de la Companhiá deis Índias

Dins lo corrent de son premier sègle d'existéncia, la Companhiá deis Índias Orientalas se concentrèt sus lo comèrci dins la peninsula indiana dominada per lo poderós Empèri Mogòl gràcias a de drechs obtenguts en 1617. Aquela situacion cambièt au sègle XVIII en causa dau declin mogòl e de la desfacha francesa en 1763. En 1757, la batalha de Plassey permetèt a la Companhiá d'establir sa dominacion politica e militara dins la region. Pendent lei decennis seguents, conquistèt divèrsei territòris que foguèron siá directament ocupats e administrats siá dirigits per de govèrns locaus somés ais interès anglés. Per aquò, organizèt son armada pròpria que foguèt capabla d'esquichar una coalicion de princes indians dirigida per l'emperaire mogòl e lo prince de Bengala a Buxar en 1764. Après aqueu succès, la Companhiá obtenguèt lo drech d'administrar la màger part dau sud dau país e l'Índia britanica va pauc a pauc s'estendre sus tota la region e venir la colonia pus rendabla de l'Empèri Britanic.

L'exploracion de l'Ocean Pacific

Camin dei tres missions d'exploracion de Cook dins l'Ocean Pacific.

L'exploracion de l'Ocean Pacific aviá començat tre lo sègle XVII e, dempuei 1718, Austràlia èra utilizada per deportar divèrsei presoniers britanics. Pasmens, après la pèrda dei Tretze colonias estatsunidencas, l'interès per la region aumentèt fortament. D'expedicions d'exploracions i foguèron mandadas per descubrir de regions e de ressorsas novèlas permetent lo desvolopament de la colonizacion. Lei principalas foguèron leis expedicions de James Cook qu'explorèt la costat occidentala d'Austràlia ja descubèrta per leis Olandés mai jamai colonizada. Revendiquèt tanben leis illas de Nòva Zelanda au profiech dau Reiaume Unit.

Dins lo meme temps, lo govèrn britanic encoratgèt l'esplecha dei ressorsas localas. L'introduccion dau norrigatge dau moton per l'exportacion de la lana e la descubèrta d'aur foguèron leis elements decisius dins lo desvolopament de la region. Aquò rendèt lei colonias d'Oceania fòrça rendablas e Melbourne venguèt una vila fòrça rica e la segonda de l'Empèri per la populacion après Londres. Ansin, Austràlia e Nòva Zelanda venguèron de regions majoras de l'influéncia britanica dins lo monde, especialament dins l'Ocean Pacific.

Lei guèrras napoleonencas

Lei guèrras napoloeonencas foguèron l'occasion per leis Anglés de reprendre un avantatge decisiu dins la lucha per la supremacia gràcias a sa victòria de 1815 sus França. D'efèct, l'ocupacion de la màger part d'Euròpa per lei Francés e l'installacion de govèrns fictius dins certaneis estats coloniaus coma Espanha permetèron ai Britanics d'atacar e de conquistar la màger part dei colonias deis Antilhas e de l'Ocean Indian. De mai, la destruccion dei flòtas francesa, espanhòula e danesa permetèt definitivament ais Anglés d'aquistar la supremacia sus lei mars menaçada entre 1778 e 1783. Entre 1814 e 1815, lei tractats de patz confirmèron donc la màger part d'aquelei conquistas. França deguèt cedar o abandonar leis illas ionianas, Malta, Maurici e Tobago. Espanha perdiguèt Trinidad e lei Províncias Unidas la Guiana, la colonia dau Cap e Ceilan.

L'apogèu de l'Empèri (1815-1914)

De 1815 a 1914, l'Empèri Britanic conoguèt son apogèu ambé leis annexions successivas d'aparequí 26 milions de quilomètres carats de territòris qu'assostavan una populacion estimada a 400 milions d'abitants. D'efèct, la desfacha de Napoleon permetèt a la flòta anglesa d'establir sa supremacia sus lei mars fins a l'entraïnament de la Segonda Guèrra Mondiala. Sensa enemic vertadier, maugrat lei rivalitats russa puei tornarmai francesa, aquela expansion se debanèt principalament sus lei continents asiatic e african. La dominacion britanica i prenguèt de formas relativament diferentas evolucionant de la colonizacion au contraròtle de l'economia d'un país.

L'expansion en Asia e la rivalitat ambé Russia

L'Índia britanica en 1909.

Representacion de la desfacha britanica en Afganistan pendent la batalha de Gandamak en 1842.

Après lei guèrras napoleonencas, l'expansion anglesa contunièt sus lo continent asiatic en Índia e dins lo rèsta de la region. Fins a sa dissolucion en 1858, aquela politica foguèt principalament menada per la Companhiá deis Índias orientalas. Puei, la relèva foguèt presa que fondèt lo Raj Britanic après l'esquichament de la Revòuta dei sipais (1857-1858).

Leis etapas territorialas principalas d'aquela expansion foguèron la conquista de Singapor (1819), de Malacca (1824) e de Birmania (1826). Au nivèu comerciau, leis annadas 1830 e 1840 aguèron un ròtle decisiu ambé lo desvolopament dau comèrci de l'òpi dins l'Empèri Qing après la victòria anglesa pendent la Premiera guèrra de l'òpi (1839-1842). Aqueu comèrci devastèt leis estructuras etaticas chinesas onte un nombre fòrça important de foncionaris èran dependents d'aquela dròga. De mai, èra una fònt de revenguts majors per leis Anglés que permetián d'equilibrir la balança comerciala entre China e Anglatèrra, inicialament fòrça desesquilibrada per leis importacions britanicas de tè. Per la seguida, d'autrei conflictes entraïnèron la dubertura de China au comèrci internacionau.

En 1857, la Companhiá, ja afeblits per de restriccions politicas e administrativas presas per lo govèrn britanic dempuei lo començament dau sègle XIX, deguèt faciar una revòuta de sei soudats indians dichs sipais. Leis insurgencs obtenguèron lo sostèn d'una partida dei senhors indians dau nòrd coma l'emperaire mogòl e menacèron la dominacion anglesa sus la peninsula. La replica britanica foguèt violenta e saunosa e la revòuta foguèt esquichada en 1858. La dissolucion de la Companhiá foguèt prononciada e la rèina Victòria venguèt Emperatritz deis Índias marcant donc la represa per lo govèrn de Londres de la direccion dei colonias asiaticas.

D'autra part, dins lo corrent dau sègle XIX, se debanèt un afrontament diplomatic intens entre Russia e Anglatèrra a prepaus dau partiment deis empèris otoman, pèrs e chinés en declin. Dins leis annadas 1830, leis Anglés s'inquietèron dei succès rus còntra leis Otomans e lei Pèrs. En 1839, una armada britanica foguèt mandada en Afganistan per conquistar lo país e se protegir d'una avançada russa vèrs Índia. Per aquò, lei dos empèris s'engatjèron dins una tièra de conflictes :

• lei guèrras d'Afganistan onte leis Anglés mau capitèron de conquistar lo país.
• la guèrra de Crimèa (1853-1856) ont una aliança entre França, Anglatèrra e Piemont s'opausèt au partiment de l'Empèri Otoman.
• lei conquistas russas dei regions d'Asia Centrala entre 1876 e 1877.

La tension entre lei dos país aumentèt fortàment mai la risca d'un conflicte dirèct demeniguèt finalament après la conclusion d'un acòrd en 1878 subre la definicion de l'esfèra d'influéncia de cada empèri. Puei, lei tensions restantas foguèron amaisadas per la signatura de l'aliança entre Russia e Anglatèrra en 1907.

L'expansion en Africa

Carta d'Africa en 1898.

L'ocupacion en 1795 puei l'annexion en 1806 de la colonia olandesa dau Cap donèt a l'Empèri Britanic una basa fòrça importanta per la navigacion e l'avitalhament dei naviris. Venguèt tanben la basa de la colonizacion dins lo sud d'Africa. Au nòrd, durant leis annadas 1870, leis Anglés prenguèron tanben lo contraròtle financier dau canau de Suez. Puei, en 1882, aqueu contraròtle foguèt renfòrçat per l'ocupacion militara d'Egipte. La colonizacion britanica d'Africa se debanèt donc principalament sus un axe nòrd-sud entre l'Egipte e lo Sud-Africa. Leis etapas principalas foguèron la conquista de Sodan dins leis annadas 1880 e 1890 e l'annexion dei republicas boers de Transvaal e d'Aurenja en 1902. Dins lo corrent d'aqueu procediment, de tensions aguèron luòc ambé d'autrei país europèus. Foguèron pauc a pauc reglats per la definicion de zonas d'influéncia e de limits entre colonias.

Lo cambiament d'estatut dei colonias blancas

A partir dau sègle XIX, d'evolucions juridicas regardèron l'estatut dei colonias de poblament blanc qu'obtenguèron mai e mai d'autonòmia. Lei colonias pertocadas foguèron principalament Canadà, Àustralia, Nòva Zelanda e Sud-Africa. Lo govèrn de William Gladstone assaièt d'estendre aquela politica ai territòris irlandés mai la revòuta de 1916 l'empachèt. Au nivèu intèrn, aquelei territòris prenguèron lo nom de dominion. Obtenguèron progressivament lo contraròtle de sei finanças, de la màger part de seis afaires interiors e de son comèrci. Poguèron tanben crear d'armadas que foguèron integradas dins l'armada britanica fins a 1917. Lo premier dominion creat foguèt lo Canadà en 1867. Foguèt seguit per Àustralia 1901, Nòva Zelanda (1907), Sud-Africa (1910) e Tèrra-Nòva (1907-1934).

Lei guèrras mondialas (1914-1945)

A partir dau començament dau sègle XX, lo Reiaume Unit acomencèt d'aver de dificultats per defendre son Empèri. D'efèct, maugrat la superioritat de sa flòta, èra d'ara endavant menaçat per lo desvolopament economic e militar d'Alemanha. De mai, unei país coma Japon o França avián bastit de flòtas relativament importantas e modèrnas capablas de pausar un problèma ai Britanics que devián protegir un ensemble de territòris e de linhas d'avitalhament fòrça estendut. Ansin, lei Britanics deguèron realizar d'alianças ambé de rivaus ancians coma França e Russia o de poissanças novèlas coma Japon per assegurar lo mantenement de sei capacitats defensivas.

Aquela estrategia permetèt de defendre eficaçament l'Empèri durant lei dos conflictes mondiaus e lo Reiaume Unit poguèt aprofichar sei ressorsas per son esfòrç de guèrra. Dins aquò, lo país deguèt lèu faciar de movements independentistas encoratjats per l'afebliment de la metropòli e sei desfachas inicialas pendent la Segonda Guèrra Mondiala. D'un biais generau, lei guèrras mondialas marquèron donc un afebliment important de la dominacion britanica sus sei possessions d'otra-mar.

La Premiera Guèrra Mondiala

Desbarcament dei fòrças dei dominions d'Oceania pendent la batalha dei Dardanèls.

La Premiera Guèrra Mondiala marquèt lo començament dau declin de l'Empèri Britanic qu'agantèt son apogèu territoriau en 1918 après l'annexion d'una partida de l'Empèri Otoman e dei colonias alemandas. D'efèct, l'ajuda dei colonias,magerament lei dominions, foguèt decisiva per la victòria finala gràcias a un sostèn financier important e un contingent de 2,5 milions d'òmes. Pasmens, lo debanament dau conflicte demostrèt que la flòta anglesa aviá perdut sa capacitat de defendre eficaçament lei linhas d'avitalhament maritimas de l'Empèri, especialament en fàcia dei sosmarins alemands. Lei combats còntra la flòta de superficia alemanda foguèron tanben relativament decebeires per la Royal Navy (Coronel, Jutlàndia...). Mai important, lei combats de la guèrra entraïnèron l'emergéncia o lo renfòrçament de sentiments nacionaus dins lei colonias. Per exemple, foguèron lo cas deis Australians pendent la batalha dei Dardanèls o dei Canadians après l'assaut còntra la crèsta de Vimy.

Leis annadas 1918-1939

Leis annadas entre lei doas guèrras mondialas foguèron caracterizadas per l'aumentacion de l'autonòmia dei colonias e lo desvolopament dei movements independentistas. Pasmens, l'influéncia politica de Londres demorèt fòrça granda dins l'Empèri. Ansin, unei territòris venguèron juridicament independents durant aqueu periòde mai la politica dei govèrns novèus foguèt inicialament similara a Londres e lei procediments d'independéncia foguèron en realitat progressius, especialament per lei dominions.

Leis etapas decisivas dins l'independéncia d'aquelei darriers se debanèron entre 1923 e 1931. En 1923, Canadà e Sud-Africa refusèron de reconéisser lo tractat de Laussane e de mandar una ajuda militara après l'incident de Chanak. Lo drech per lei dominions d'aver una politica estrangiera diferenta de Reiaume Unit foguèt alora reconegut en 1926 e, en 1931, l'estatut de Westminter donèt una independéncia totala ai dominions. Una associacion d'estats britanics foguèt fondada sota lo nom de Commonwealth of Nations. Dins lei fachs, lei país novèus demorèron alinhats sus lei principis principaus de la politica estrangiera britanica. Per exemple, en 1939, la màgert part dei dominions ancians declarèron rapidàment la guèrra a Alemanha après l'intrada en guèrra de Londres.

Dins lo rèsta de l'Empèri, se desvolopèt de movements nacionalistas e indepentistas. En 1922, una campanha per l'independéncia d'Índia se debanèt après lo maucontentament creat per lo Government of India Act de 1919. Après de tensions importantas, s'acabèt per lo chaple d'Amritsar que devesiguèt fortàment l'opinion britanica. En Egipte, lo país obtenguèt son independéncia e lo retirament dei fòrças britanicas levat d'aquelei en garnison dins la region dau canau de Suez. Pasmens, coma per lei dominions, la politica dau govèrn novèu èra pas opausats ai interés anglés. L'evolucion foguèt identica en Iraq onte l'independéncia foguèt acceptada en 1932.

La Segonda Guèrra Mondiala

Capitulacion britanica de Singapor en 1942.

L'entraïnament de la Segonda Guèrra Mondiala marquèt lo començament dau declin irreversible de l'Empèri. D'efèct, l'intrada en guèrra de Japon en 1941 entraïnèt una tièra de desfachas resclantissentas coma la casuda de Singapor. Aquò demostrèt l'incapacitat de Londres de defendre la totalitat de l'Empèri. Maugrat la victòria finala de 1945, una partida dei dominions s'alunchèt de la politica anglesa per se raprochar de l'aliança estatsunidenca. Dins lo rèsta dei colonias, la dominacion britanica èra fòrça afeblida, especialament dins lei territòris indians onte lei Britanics deguèron acceptar l'idèa de l'independéncia tre la fin de la guèrra.

Lo declin e la fin de l'Empèri

L'afebliment britanic après la Segonda Guèrra Mondiala aguèt de consequéncias majoras dins l'Empèri tre la desfacha dei país de l'Axe. Lei movements anticoloniaus, sovent sostenguts per lei comunistas, se desvolopèron rapidament. De mai, au contrari de França o de Portugal lo govèrn britanic preferiguèt de s'engatjar pas dins de conflictes coloniaus lòngs favorizant donc l'independéncia dei colonias. Entre 1945 e 1965, la màger part dei regions africanas e asiaticas de l'Empèri venguèt donc independenta. Puei, lo movement contunièt durant leis annadas 1970 e 1980 dins lei territòris pus pichons coma leis illas de l'Ocean Pacifica o dei Caribas. S'acabèt en 1997 ambé lo transferiment de sobeiranetat sus la region de Hong Kong a la Republica Populara de China.

Lei desengatjaments immediats

L'afebliment militar e la pèrda de prestigi causada per lei desfachas de la guèrra entraïnèt l'aparicion d'una agitacion e de trebols grèus dins unei colonias. Incapables d'i restaurar lor dominacion, lei Britanics acceptèron rapidàment de se'n retirar après un periòde de transicion de quauquei mes. La region pus regardada per aquelei procediments foguèt lo sud-èst asiatic onte Índia e Paquistan obtenguèron seis independéncias en 1947, Birmania e Ceilan en 1948. De son caire, au Pròche Orient, abandonèron tanben lo mandat subre Palestina. Aquelei partenças, fòrça rapides, entraïnèron de conflictes importants dins aquelei regions per la definicion dei frontieras novèlas. En revènge, la guerilha comunista de Malaisia acomençada en 1948 foguèt tenguda gràcias au sostèn dei populacions musulmanas que formavan la màger part de la populacion de la colonia.

La crisi de Suez e l'afebliment de la poissança britanica

Port Saïd durant l'ataca britanica sus lo canau de Suez en 1956.

Après la pèrda dei premierei colonias vengudas independentas a la fin deis annadas 1940, lo govèrn de Londres considerava que lo mantenement de l'estatut de poissança mondiala de Reiaume Unit necessitava de gardar lo contraròtle dau rèsta de l'Empèri e dau canau de Suez evacuat en 1955. Òr, a partir deis annadas 1950, un govèrn nacionalista prenguèt lo poder en Egipte e lo Sodan venguèt independent lo 1^en de genier de 1956. Ansin, quand en julhèt de 1956, lo govèrn egiptian de Nasser prononcièt la nacionalizacion dau canau, lei Britanics, aliats ai Francés, complotèron per entraïnar una ofensiva israeliana còntra Egipte per obtenir un pretèxt d'intervencion dins la region de Suez e ocupar tornarmai lo canau.

Dins aquò, se l'operacion foguèt un succès militar, s'acabèt per un desastre politic per lei doas poissanças colonias. Leis Estats Units, non prevenguts de l'operacion, refusèron de la sostenir e l'Union Sovietica menacèt d'intervenir directàment còntra lo Reiaume Unit. Aquelei pressions obliguèron donc França e Reiaume Unit de retirar sei tropas mostrant l'afebliment politic dei dos país incapables de tenir una politica estrangiera independenta de Washington. Lei consequéncias de la crisi de Suez foguèron un encoratjament ai movements nacionalistas e l'acceptacion que la disparicion de l'Empèri èra vengut inevitabla.

L'acceleracion de la descolonizacion

Descolonizacion d'Africa Britanica au sen de la descolonizacion d'Africa.

Au començament deis annadas 1960, la crisi de Suez e lo debanament de guèrra d'independéncia lònga e acarnada dins leis empèris coloniaus francés e portugués decidiguèron lo govèrn britanic d'acceptar e de favorizar l'independéncia de sei colonias. Aqueu procediment va entraïnar la disparicion rapidà de la màger part de l'Empèri ambé l'aparicion de 30 estats novèus entre 1960 e 1968. Ansin, levat de Rodesia dau Sud onte se debanèt una guèrra civila entre populacions blancas e negras fins a ais acòrds de Lancaster House (1979), totei lei darrierei territòris anglés d'Africa venguèron independents. Dins la region mediterranèa, Chipre venguèt independenta en 1960 e Malta en 1964. Dins la Cariba, uneis illas venguèron independentas entre 1961 e 1962 coma la Jamaïca o la Trinidad. Enfin, sus lo continent american, lo Honduras britanic venguèt autonòm en 1964. Ansin, a la fin deis annadas 1960, l'Empèri aviá quasi disparegut e èra solament compausat de Rodesia, de quauqueis illas dins leis Antilhas, en Ocenia e dins leis Oceans Atlantic e Pacific, de Honduras britanic e de l'illa d'Hong Kong

La fin de l'Empèri

Carta dei Territòris britanics d'otramar en 2002.

La fin de l'Empèri se debanèt de la fin deis annadas 1960 a 1997 e la restitucion d'Hong Kong ais autoritats chinesas. En 1980 e 1981, leis independéncias de Rodesia e de Honduras britanic vengut Belize marquèt la disparicion dei darrierei colonias continentalas de l'Empèri. Uneis illas venguèron tanben independentas coma lei Fidji (1970), lo Vanuatu (1980) e la màger part deis illas orientalas deis Antilhas. Pasmens, en 1982, Londres defendiguèt leis illas Malvinas còntra una invasion argentina. En 1997, la ceremonia de restitucion, en preséncia dau prince de Reiaume Unit, marquèt per la màger part deis observators la fin oficiala de l'Empèri. En 2002, lei darriers vestigis de l'Empèri (14 territòris) foguèron organizats au sen dei Territòris britanics d'otramar. Certanei son totjorn revendicats per d'autrei país coma Gibraltar per Espanha o lei Malvinas per Argentina.

Vejatz tanben

• Commonwealth