Organizacion del Tractat de l'Atlantic Nòrd
L’Organizacion dau Tractat de l'Atlantic Nòrd (abreujada OTAN ò NATO[1]) es una aliança militara fondada lo 4 d'abriu de 1949 per leis Estats Units d'America e onze autreis estats d'America dau Nòrd e d'Euròpa Occidentala. Destinada a protegir sei membres còntra una ataca de part dei fòrças dau blòt de l'Èst durant la Guèrra Freja, subrevisquèt a la disparicion de l'Union Sovietica en 1991 e veguèt lo nombre d'estats membres aumentar. En 2019, 29 país fasián partida de l'aliança.
.svg&lang=oc)
Largament dominada per leis Estats Units que provesisson entre 65 e 80% dei fòrças militaras de l'aliança, l'OTAN es l'organizacion militara pus poderosa de la planeta dempuei l'afondrament de l'URSS. En 2019, dispausa de mai de 3 milions d'òmes, de 16 000 carris de combat, de 6 300 avions militars, de 400 naviris de guèrra auturiers e de 150 sosmarins. En mai d'aquò, seis estats membres representavan 60% dei despensas militaras mondialas, çò que permet d'assegurar un nivèu d'entraïnament e d'equipament relativament aut.
Lo principi de foncionament de l'aliança es relativament simple que prevei de consultacions obligatòrias dins lo cas d'una ataca ò d'una menaça grèva còntra un estat membre. De mai, tota ataca còntra un membre de l'aliança es considerada coma una ataca còntra la totalitat dei membres. Pasmens, lo tractat prevei de reaccion automatica de part dei país aliat e lo nivèu de respònsa es laissat liure.
Istòria
modificarFormacion
modificar
La formacion de l'OTAN aguèt luòc a la fin deis ans 1940, après la Segonda Guèrra Mondiala (1939-1945[2]) dins l'encastre de l'aparicion dei dos blòts qu'anavan se liurar la Guèrra Freja. D'efiech, après la presa dau poder per lei comunistas en Checoslovaquia lo 25 de febrier de 1948 (còp de Praga) e la rompedura dei discussions regardant Alemanha entre lei quatre Grands dins lo corrent dau mes de març seguent, leis estats d'Euròpa Occidentala, inquiets de l'expansionisme sovietic, concluguèron un acòrd d'assisténcia mutuala lo 17 de març de 1948. Dich Pacte de Brussèlas, aqueu tractat gropava França, lo Reiaume Unit e lei tres país de Benelux[3].
Pasmens, après lo començament dau blocus de Berlin (24 de junh de 1948 - 12 de mai de 1949), aquela aliança apareguèt rapidament limitada en fàcia de la poissança militara de l'Union Sovietica. Per la completar, leis Estats Units d'America abandonèron donc sa politica enebissent la formacion d'aliança militara en temps de patz e comencèron de negociar la creacion d'una coalicion pus larga. Lo 4 d'abriu de 1949, aquò entraïnèt la signatura dau Tractat de l'Atlantic Nòrd que fondèt l'OTAN. En mai dei cinc de Brussèlas, l'organizacion èra compausada deis Estats Units, de Canadà, d'Itàlia, de Portugau, de Danemarc, de Norvègia e d'Islàndia.
Lei principis de basa dau tractat èran la defensa de la democracia liberala, la cooperacion economica en temps de patz e una assisténcia mutuala automatica en cas de guèrra (art. 5). L'intrada de país suplementaris au sen de l'aliança èra permesa e prevista e divèrseis institutions foguèron creadas coma lo Conseu de l'Atlantic Nòrd. Ansin, Grècia e Turquia jonhèron l'OTAN en 1952. L'Alemanha de l'Oèst leis imitèt en 1955. En parallèl, la Guèrra de Corèa (1950-1953) precipitèt leis eveniments amb l'installacion dau centre de comandament dau generau Dwight D. Eisenhower a Rocquencourt dins la region parisenc. Lei país signataris li fisèron la direction de tot ò d'una partida de sei fòrças armadas entraïnant la formacion dau Grand Quartier Generau dei poissanças aliadas en Euròpa (SHAPE[4]).
La Guèrra Freja
modificarLa formacion dau Pacte de Varsòvia
modificar.png)
Lo rearmament de la RFA, acceptat per permetre l'intrada dau país dins l'OTAN, suscitèt de reaccions vivas de part de sei vesins europèus. Per limitar lo risc d'una reaparicion dau militarisme alemand, URSS prepausèt la reünificacion dau país que seriá vengut un estat neutre. Puei, après lo refús dei poissanças occidentalas, lei Sovietics demandèron de jonhér dirèctament l'OTAN. Enfin, après un segond refús, decidèron de formar la sieuna aliança en vista de negociar la dissolucion simultanèa dei doas organizacions.
Per aquò, Moscòu aprofichèt de discussions entre Checoslovaquia, Polonha e la RDA qu'èran a estudiar la possibilitat de conclure un pacte defensiu còntra la RFA. Donant mai d'amplor au projècte, Nikita Khrushchov obtenguèt la signatura dau Pacte de Varsòvia lo 14 de mai de 1955. Gropant l'URSS e sèt país comunistas d'Euròpa, èra una organizacion de cooperacion e d'assisténcia mutuala. Per leis aliats de l'Union Sovietica, èra tanben un mejan d'assaiar d'aleujar la tutèla de Moscòu. Dins aquò, la manòbra de Khrushchov e lei doas alianças renforcèron mai la division d'Euròpa.
De la formacion de l'aliança a la Destenduda
modificar
De sa creacion au començament deis ans 1960, l'OTAN conoguèt un periòde d'estructuracion marcat per l'integracion progressiva de l'armada alemanda reconstituida e la formacion de fòrças convencionalas capablas de s'opausar a la superioritat numerica dau camp sovietic. La Guèrra de Corèa (1950-1953) aguèt una importància majora dins aqueu procès car permetèt d'imaginar la possibilitat d'un afrontament dirèct entre lei dos blòts en Euròpa. Òr, au començament deis ans 1950, lei fòrças occidentalas avián d'efectius largament inferiors a aquelei de l'armada sovietica.
Per faciar aquela situacion, l'estrategia generala de l'aliança dins lo corrent deis ans 1950 foguèt de centrar sei plans sus una utilizacion massísa de l'arma nucleara per arrestar tota menaça sovietica e sus la preparacion de linhas defensivas lòng de Ren e d'Ijssel (fins a 1958) puei lòng de Weser e de Lech. En parallèl, un esfòrç d'estandardizacion deis equipaments utilizats per lei diferents membres comencèt. Dominat per lo complèx industriau militar deis Estats Units, entraïnèt pauc a pauc la difusion deis armaments estatsunidencs au sen dei fòrças armadas deis autrei país.
La posicion francesa
modificarA partir de la fin dau decenni 1950, la França dau generau de Gaulle comencèt de se plànher de la dominacion estatsunidenca sus l'aliança. De mai, en 1956 durant la crisi de Suèz, Washington aviá refusat de sostenir la posicion francesa e, au contrari, menaça lo país de represalhas economicas. Au començament deis ans 1960, París èra donc a cercar de mejans per limitar sa dependéncia a respèct deis Estats Units, çò que foguèt a l'origina dau programa nuclear militar francés.
Au nivèu politic, de Gaulle assaièt premier de donar mai d'influéncia a França au sen de l'aliança. Ansin, tre 1958, prepausèt sensa succès la creacion d'un triumvirat Estats Units - Reiaume Unit - França per dirigir l'organizacion. Aquela revirada lo decidèt de quitar pauc a pauc l'estructura integrada de l'aliança e de donar a París la capacitat de negociar una patz separada dins lo cas d'una guèrra duberta còntra lo blòt de l'Èst. Aqueu procès foguèt lòng e durèt de 1959 a 1967 amb coma etapas principalas lo retirament de la Flòta de Mediterranèa dau comandament aliat (1959), l'enebiment d'estacionar d'armas nuclearas estrangieras sus lo territòri francés (1959), lo retirament de totei lei fòrças francesas – franc d'aquelei posicionadas en Alemanha – dau comandament aliat (1966) e, enfin, la partença dei tropas de l'OTAN estacionadas en França.
Aqueu retirament donèt a França una posicion particulara au sen de l'OTAN fins a la fin de la Guèrra Freja. D'efiech, aquò permetèt au país d'obtenir una autonòmia pus importanta per sa diplomacia que poguèt s'opausar a aquela deis Estats Units sus certanei subjèctes coma, per exemple, la Guèrra de Vietnam. Pasmens, durant lei crisis pus grèvas, coma la crisi de Cuba en 1962, París afiermèt totjorn sensa ambigüitat son apartenància a l'OTAN e son sostèn a Washington.
De la Destenduda a la disparicion de l'Union Sovietica
modificar_-_Crisi_deis_eur%C3%B2missils.png)
Au començament deis ans 1960, lo comolament de la diferéncia numerica a respèct dei fòrças convencionalas dau Pacte de Varsòvia e lo contèxte internacionau novèu dubèrt per la Destenduda entre lei doas superpoissanças permetèron a l'OTAN de definir una estrategia novèla jutjada pus realista. Son aspèct pus important foguèt l'abandon de l'utilizacion massísa de l'arma nucleara au profiech dau concèpte de repòsta graduada. Ansin, d'ara endavant, lei plans militars deis Occidentaus venguèron subretot defensius e preveguèron l'utilizacion de mejans de natura similara a aquelei utilizats per una eventuala ataca sovietica. La premiera consequéncia d'aquela evolucion foguèt de preveire una utilizacion d'armaments nuclears unicament per arrestar una traucada advèrsa. La segonda foguèt de plaçar la linha de defensa principala de l'OTAN dirèctament lòng de la frontiera de la RFA.
La Destenduda permetèt tanben de negociar d'acòrds amb lo blòt sovietic per amaisar lei tensions e empedir un conflicte dirèct. Aquela politica foguèt oficialament mesa en plaça en 1978 amb l'adopcion de dos objectius novèus per l'aliança qu'èran lo mantenement de la patz e lo melhorament dei relacions entre l'Èst e l'Oèst. Aquò favorizèt la signatura dau Tractat de Non Proliferacion deis Armas Nuclearas (1968) e de divèrsei tractats permetent d'empedir una corsa ais armaments (tractat ABM, acòrds SALT I e SALT II).
Dins aquò, aqueu raprochament entre lei dos blòts empachèt pas de crisis. La pus grèva foguèt aquela deis euròmissils que se debanèt de la fin deis ans 1970 au començament deis ans 1980. Comencèt en 1977 quand lei Sovietics installèron sus son territòri de missils de portada intermediària SS-20. Gràcias a sa poissança e sa precision, avián teoricament la capacitat de destrurre totei lei fòrças de l'OTAN en Euròpa. Per faciar aquela menaça, de missils Pershing 2 foguèron desplegats per leis Estats Units a partir de 1978 entraïnant de negociacions lòngas que s'acabèron per lo retirament de totei leis armaments de portada intermediària en 1987.
L'OTAN dempuei 1991
modificarLa redefinicion dau ròtle de l'aliança
modificar
Après la disparicion de l'Union Sovietica en decembre de 1991, l'aliança foguèt mantenguda per sei membres. Per aquò, l'organizacion se donèt d'objectius novèus eissits dei conflictes deis ans 1990 coma la Guèrra de Kuwait (1990-1991), lei Guèrras de Iogoslavia (1991-1995) ò la Guèrra de Kosova (1999). Lo premier foguèt lo mantenement de la patz en Euròpa e dins lo rèsta dau mond. Lo segond foguèt la dubertura vèrs lei país d'Euròpa Orientala, compres Euròpa.
Pasmens, en parallèl, la fin de la Guèrra Freja entraïnèt un renforçament dau pes deis Estats Units d'America au sen de l'OTAN. D'efiech, lei país europèus aprofichèron la fin de la menaça militara sovietica per redurre sei despensas militaras e lo volum de sei fòrças armadas. Ansin, se leis Estats Units representèron 64% dau budget militar totau dei país membres durant la confrontacion entre l'Èst e l'Oèst, aquela proporcion passèt a 79% pendent leis ans 1990. De mai, au començament dau sègle XXI, l'influéncia de Washington foguèt mai aumentada amb l'intrada de país diplomaticament pròches deis Estatsunidencs coma Polonha.
Aquela influéncia se manifestèt amb una difusion acrescuda deis equipaments e dei doctrinas militaras estatsunidencs, ja ben presents durant la Guèrra Freja, au sen de l'aliança[5]. La despendéncia dei país d'Euròpa Occidentala e Centrala a respèct deis Estats Units d'America es donc venguda pus importantas, çò qu'a refortit l'influéncia estatsunidenca en Euròpa. Dins aquò, aquò a renforçat l'imatge de l'OTAN coma otís au servici de l'imperialisme de Washington e a, de còps, agut d'efiechs negatius sus l'eficacitat militara de l'aliança, coma durant la Segonda Guèrra d'Afganistan.
La dubertura vèrs lei país d'Euròpa Orientala
modificar
Après la disparicion de l'URSS, l'OTAN e lei país que fasián partida dau Pacte de Varsòvia ò de l'Union Sovietica decidiguèron de se raprochar. Per aquò, en 1994, l'aliança establiguèt un partenariat comun, dich Partenariat per la Patz (PPP). Permet ai país partenaris de demandar de consultacions ai país membres de l'OTAN se son integritat territòriala, son independéncia ò sa seguretat son menaçadas. Favoriza tanben lei cambis de personaus militars e la participacion de contingents eissits d'armadas dau PPP a d'operacions de l'OTAN.
Pasmens, lo PPP es subretot l'antichambra de l'OTAN per lei país desirós de jonhér l'aliança. D'efiech, en 1999, Ongria, Polonha e Republica Chèca lo quitèron per venir membres de plen drech de l'organizacion. Foguèron imitats per Bulgaria, per lei tres estats baltics, per Romania, per Eslovaquia e per Eslovènia en 2004 e per Croàcia e Albania en 2009. Enfin, en junh de 2007, Montenegro venguèt lo 29en estat membre de l'OTAN.
Ansin, franc de l'URSS e de la RDA qu'an disparegut, totei leis estats signataris dau Pacte de Varsòvia fan uei partida de l'aliança. Un procès similar sembla aver luòc dins lei Balcans amb l'adesion de tres republicas eissits de l'èx-Iogoslavia. A respèct dei signataris d'origina, lei membres novèus son sovent fòrça ostils a Russia e favorables a una extension de l'aliança ais èx-republicas sovieticas, çò que complica lo dialòg entre Occidentaus e Rus.
Lei relacions amb Russia
modificarLei relacions amb Russia, poissança eiretiera de la màger part deis arsenaus militars sovietics, son una question centrala de la politica de l'OTAN en Euròpa. Dins lo corrent deis ans 1990, l'aliança sostenguèt l'estabilizacion de l'economia russa qu'aviá conegut un afondrament brutau amb la transicion dau comunisme vèrs lo capitalisme. Per exemple, en 1999, leis Estats Units ajudèron economicament Russia qu'èra a faciar de dificultats importantas après la crisi de 1998. Durant aqueu periòde, Washington acceptèt d'alentir lo procès d'alargament de l'OTAN per rassegurar Moscòu qu'es opausat a una extension de l'OTAN fins a sa frontiera.
Aquelei relacions bònas comencèron de se deteriorar au començament dau sègle XXI. La renaissença economica e militara de la Russia de Vladímir Pótin inquietèt fòrça lei país d'Euròpa Orientala. Trobèron de sostèns importants au sen dei fòrças armadas estatsunidencas onte de generaus consideravan totjorn Russia coma l'adversari principau. De son caire, lei Rus s'inquietèron dei progrès occidentaus dins l'èx-espaci sovietic. A partir de 2003, comencèron de s'i opausar entraïnant una multiplicacion dei conflictes e dei crisis (Ucraïna, Crimèa, Georgia...) e un raprochament de Russia e de China dempuei leis ans 2010.
L'intervensionisme militar de l'aliança
modificar
Se l'OTAN es jamai intervengut militarament còntra l'Union Sovietica e seis aliats durant la Guèrra Freja, sa decision de sostenir lo mantenement de la patz l'a menat a participar a mai d'una guèrra dempuei 1991. Ansin, l'aliança luchèt còntra Serbia durant lei Guèrras de Iogoslavia de 1993 a 1995 e la Guèrra de Kosova (1999). Aquò permetèt d'acabar lei conflictes saunós consecutius a la desintegracion de Iogoslavia[6] mai aguèt de consequéncias negativas per lei populacions sèrbas, especialament en Kosova.
Après leis atemptats dau 11 de setembre de 2001, l'aliança intervenguèt en Afganistan ont una fòrça principalament estatsunidenca assaièt de véncer la guerilha dei Talibans e d'estabilizar lo país. Pasmens, se turtèt a una resisténcia acarnada, alimentada per lei civius tuats per lei bombardaments estatsunidencs, e a una corrupcion fòrça importanta. Pauc a pauc, leis estats membres retirèron donc sei tropas. En 2019, demorava solament un còrs d'aperaquí 15 000 conselhiers cargats de formar l'armada nacionala afgana.
Enfin, l'OTAN intervenguèt tanben en Africa en Libia e lòng dau litorau somalian. Dins lo premier cas, en 2011, una fòrça francoestatsunidenca aprofichèt lei dificultats de Moammar al-Gaddafi, menaçada per una insureccion populara, per lo reversar. A tèrme cort, l'operacion foguèt un succès totau. Pasmens, lei venceires mau capitèron un govèrn estable entraïnant una novèla guèrra civila e un afondrament dau país. Dins lo segond cas, divèrsei flòtas occidentalas organizèron de patrolhas dins l'Ocean Indian per protegir de naviris per de piratas basats en Somalia.
Foncionament
modificarL'Organizacion dau Tractat de l'Atlantic Nòrd es una aliança militara defensiva que son foncionament de basa es descrich per lo Tractat de l'Atlantic Nòrd signat entre leis estats fondators en 1949. Lo còr d'aqueu tèxte es son article 5 que considera que tota ataca menada en Euròpa ò en America dau Nòrd[7] còntra un estat membre serà considerada coma una ataca còntra totei leis estats membres de l'aliança. Ges de reaccion automatica es prevista e lei membres son liures de decidir de son nivèu d'engatjament. Dins aquò, de consultacions obligatòrias son previstas per l'article 4 se l'integritat territòriala, l'independéncia ò la seguretat d'un estat membre son menaçadas.
L'article 9 creèt un Conseu de l'Atlantic Nòrd cargat de crear leis estructuras necessàrias per assegurar lo foncionament de l'aliança. Per contrabalançar l'influéncia deis Estats Units que noman lo comandant militar suprèm dei fòrças de l'OTAN en Euròpa, es tradicionalament presidit per un Europèu. En parallèl, cada estat dèu renfòrçar sei mejans militars d'un biais individuau e collectiu. L'adesion de membres suplementaris es permesa per l'article 10. Necessita l'acòrd unanim dei membres. L'article 13 autoriza la sortida de l'aliança mai es estat jamai utilizat.
Estructura e organizacion
modificarL'OTAN tèn d'estructuras e de mejans militars permanents cargats de l'aplicacion dau tractat d'aliança. Aquò destria l'OTAN deis alianças que l'an precedida e favoriza lo renforçament dei liames entre leis estats membres e l'integracion entre sei fòrças militaras. De mai, en cas de guèrra, leis Estats Units d'America e seis aliats principaus (França, Reiaume Unit, Alemanha, Itàlia e Turquia) dispausan de mejans militars sensa precedents dins l'istòria umana.
Estructuras politicas
modificar
Lo foncionament politic de l'OTAN es assegurat per tres estructuras civilas que son :
- lo Conseu de l'Atlantic Nòrd qu'es l'instància politica pus importanta de l'organizacion, presidida per lo secretari generau de l'OTAN. Totei leis estats membres i an lei meteis drechs e lei decisions i son presas a l'unanimitat. Lo secretari generau es lo cap dei personaus civius de l'aliança. A un ròtle diplomatic important que dèu dirigir lei procès de consultacion e de presa de decision.
- lo Comitat dei Plans de Defensa es cargat de donar d'orientacions ais autoritats militaras de l'OTAN. Supervisa lo procès d'establiment dei plans de fòrças e fixa, per cada país, d'objectius de planificacion destinats a contentar lei besonhs necessaris.
- lo Grop dei Plans Nuclears es l'instància de consultacion regardant lei questions relativas au ròtle dei fòrças nuclearas. Totei leis estats membres, franc de França, ne'n fan partida. Es presidit per lo secretari generau.
De conferéncias gropant lei caps deis estats membres son tanben regularament organizats. Permèton la presa dei decisions pus importantas coma l'adesion d'un membre novèu, la mesa en plaça de partenariats amb de país tèrç ò l'adopcion d'iniciativas novèlas.
Estructuras militaras
modificarL'aliança es dirigida per tres estructuras militaras multinacionalas que son plaçadas sota l'autoritat d'un Comitat militar :
- l'Estat-Major Internacionau qu'es cargat de preparar leis evaluacions, leis estudis e lei divèrsei documents regardant lei questions militaras pertocant l'OTAN. S'assegura tanben de l'aplicacion dei politicas relativas ai questions militaras per leis organismes competents.
- lo Comandament Aliat Operacions (ACO), comandat per lo Grand Quartier Generau dei Poissanças Aliadas en Euròpa installat a Mons en Belgica, es responsable de la planificacion e de l'execucion de totei leis operacions de l'OTAN. Dispausa d'estats majors regionaus.
- lo Comandament Aliat Transformacion[8] (ACT) que dirigís la transformacion de l'estructura, dei fòrças, dei capacitats e de la doctrina militara de l'OTAN. Es responsable de la formacion, de l'entraïnament e deis experiéncias destinadas a estudiar de concèptes novèus ò a promòure l'interoperabilitat deis armaments utilizats per lei membres.
Mejans militars pròpris
modificar.jpg)
L'OTAN tèn quauquei mejans operacionaus pròpris. Son d'unitats militaras multinacionalas restacat au Comandament Aliat Operacions :
- la fòrça aeroportada de deteccion luechenca e de còntraròtle de l'OTAN basada a Geilenkirchen en Alemanha. Dispausava de 3 000 òmes e e d'un vintenau d'AWACS.
- lo Quartier Generau de fòrças navalas OTAN d'intervencion e de sostèn (STRIKFORNATO) qu'es dirigit per lo comandament de la VIa Flòta Estatsunidenca.
- una unitat de susvelhança terrèstra dotada de dròns d'altitud auta.
Per cada operacion militara, lei mejans militaris necessaris son portats per leis estats membres segon sa volontat de participar.
Mejans militars deis Estats membres
modificarDempuei la fin de la Guèrra Freja, l'OTAN es l'aliança militara pus poderosa de la planeta e sembla pas aver de rivaus dirècts. D'efiech, en 2019, dispausava d'un uechen deis efectius militars actius, d'un quart de l'aviacion militara mondiala, de dos tèrç dei pòrta-aeronaus disponibles, de mai de la mitat dei sosmarins nuclears en servici e de la mitat deis arsenaus nuclears mondiaus. La sòma dei budgets de defensa dei país membres representava aperaquí 60% dei despensas militaras mondialas, çò que permetiá d'assegurar un entraïnament de qualitat ai personaus e de crompar d'armaments sofisticats, generalament qualitativament superiors a aquelei deis autrei poissanças (Russia, China...). De mai, la poissança de l'OTAN es encara renforçada se son pres en còmpte lei capacitats deis autreis aliats de Washington coma Japon, la Corèa dau Sud, Austràlia, l'Arabia Saudita e Israèl.
.png)
.png)
.png)
.png)
.png)
Acòrdis de cooperacion e d'associacion amb d'autrei país
modificar
L'OTAN tèn d'acòrdis de partenariat amb d'autrei país. Lo pus important es lo Partenariat per la Patz (PPP) que son objectiu es d'establir un dialòg amb leis autreis estats de l'espaci europèu, compres Russia. Dèu permetre de melhorar la cooperacion entre l'aliança e leis estats partenaris e de preparar son intrada dins l'aliança. D'autrei grops de dialògs existisson amb de país d'autrei regions coma l'Iniciativa de cooperacion d'Istambol amb lei monarquias petrolieras dau Golf Persic, lo Dialòg Mediterranèu amb sèt país mediterranèus e lo Partenariat Globau per la Seguretat amb divèrseis aliats deis Estats Units (Japon, Austràlia, Paquistan, Colómbia, Iraq...). De partenariats individuaus son tanben possibles amb certaneis estats. Dins aquò, segon leis interès dei membres de l'aliança, aquelei sistèmas de dialògs foncionan pas totjorn d'un biais regular.
Liames intèrnes
modificarBibliografia
modificar- (fr) P. Touchard, C. Bermond, P. Cabanel e M. Lefebvre, Le siècle des excès : le XXème siècle de 1870 à nos jours, Presses Univeritaires de France, 5a edicion, 2001.
Nòtas e referéncias
modificar- ↑ Per l'anglés « North Atlantic Treaty Organisation ».
- ↑ 1937-1945 sus lo teatre asiatic.
- ↑ Au moment de sa signatura, lo Pacte de Brussèlas èra tanben destinat a protegir lei signataris d'un rearmament d'Alemanha. Modificat en 1954-1955 amb l'intrada de la Republica Federala Alemanda dins l'OTAN, aqueu tractat subrevisquèt coma basa d'una defensa comuna « europèa » fins au Tractat de Lisbona de 2009 qu'entraïnèt sa denonciacion en 2010.
- ↑ Per l'anglés « Supreme Headquarters Allied Powers Europe ».
- ↑ Per exemple, dempuei son retorn dins lo comandament integrat de l'OTAN, França es a abandonar sa doctrina de « l'efiech major » au profiech de la doctrina, d'origina estatsunidenca, dau « centre de gravitat ».
- ↑ Après 1999, i aguèt dos conflictes menors dins la vau de Presevo (1999-2001) e en Macedònia dau Nòrd (2001). Sota la pression de Washington, aquelei conflictes durèron gaire e d'acòrdis de patz foguèron rapidament signats.
- ↑ A l'origina, lei departaments francés d'Argeria èran tanben contenguts dins lei territòris onte s'aplicava l'article 5.
- ↑ Aqueu comandament remplacèt lo Comandament Aliat Atlantic (SACLANT) que foguèt fondat en 1952 e suprimit en 2003. L'objectiu dau SACLANT èra d'assegurar la proteccion dei liasons maritimas entre America dau Nòrd e Euròpa.