Istòria del mond islamic

L'istòria de la civilizacion islamica o del mond islamic explica l'influéncia de l'islam dins la creacion e espandiemnt d'un movement non solament religiós, mas tanben politic e social. Anant de la mitologia arabia preislamica fins ara.

Temps preislamic

Abans l'arribada del profèta Maomet, dins la Peninsula Arabia existissián, amb lo cristianisme e lo judaïsme, divèrsas cresenças politeïstas e idolatras que s'amassavan a l'entorn de la Kaaba. Tamben, i aviá una anciana tradicion monoteïsta, o almens la cresença dins una divinitat suprèma. Los arabs s'organizavan de forma tribala, e se podava destriar tres nuclèus diferents:

• Lo nòrd de la peninsula, que manteniá de relacions estrechas amb lo mond mediterranèu. dins los sègles V-VI apareguèron dins las frontièras del desèrt los estats dels lakhmids e dels ghassanids per protegir Bizanci e Pèrsa.
• Al centre de peninsula i aviá lo desèrt, poblat per de tribús nomadas e pichonas populacions dins los oasis per ont passavan las caravanas, coma La Mèca, Medina o Taïf.
• E al sud-oèst i aviá lo Iemèn, fòrça fèrtil. Èra un país agricòla que mestrejava la canalizacion de las aigas, mas la destruccion del dic de Marib dins lo sègle VI provoquèt l'assecament e d'emigracions massissas cap al nòrd.

Moamet e l'islam

Espandiemnt de l'islam (630-641)

Dins d'aquel contèxte, apareguèt Moamet, que desvolopèt lo monoteïsme dels crestians e los josieus e l'adaptèt a las costumas e leis tribalas. La siá utilizacion del tèrme Allà per se far referéncia a Dieu, es lo mèsme qu'emplegavan ja las tres cresenças predominantas fins alara: pels idolatres, èra lo nom que donavan a la deïtat superiora, creadoira de totas las causas existissent.

Abans 610 se sap pas gaire al subjècte de Maomet. Nasquèt vèrs 570 e èra un comerçant astruc mercés al capital de sa primièra esposa, Khadija bint Khuwaylid. Recebèt los ensenhaments religioses d'un rabin o d'un prèste crestian, e foguèt en contacte amb la secta crestiana dels essenians. En 610 aguèt la revelacion e comencèt a difusar sa doctrina.

Sa luta contra l'idolatria e lo politeïsme, coma son ajuda per las classas mai desafavoridas, provòca l'ostilitat dels mercands o quraichitas de La Mèca, d'ont deguèt fugir lo 15 de julhet de 622 cap a Medina. Aquela fugida, coneguda coma "l'egira", marca lo començament del calendaièr musulman.

A Medina sas doctrinas recebon amb un fòrt sosten popular, e coma del poèta Al-Abbas ibn Mirdas. Creèt lo concèpte d'umma, o comunautat del cresents, que dona un còrs unitari e d'egalitat entre totes los musulmans quina que siá lor origina. Aquò aurà una importància capitala al subjècte de l'unificacion politica de la peninsula e mai tard per l'espandiment.

Dins aquela vila estudièt la Bíblia e recebèt una fòrta influéncia josieva, causa que se rebat dins sa causida de l'establiment de Jerusalèm coma vila santa e dins la cresença qu'Abraam es lo paire dels arabs, mejans Ismaèl. Los abitants de Medina reconeisson Moamet coma profèta e legislador, e li donan lo poder; d'aquela biais obtenguèt a l'encòp l'autoritat esperitala e temporala. Alara comecèt l'oposicion amb los josieus, que se liguèron amb lo quraichitas provocant una revòlta. Mas Moament ne sortiguèt victoriós e organizèt enseguida una armada amb que capitèt a conquistar La Mèca en 630. E alara expulsèt los josieus d'Arabia.

Un còp conquista La Mèca e somesa al dominacion de l'islam, capita a agrandir sa basa militara, çò que permet d'unificar politicament los arabs. Las tribús se sometèron en massa, levat lo bedoins, que son politeïstas e que foguèron reprimits durament. Aquela unificacion marca lo començament de l'expansionisme arabic, basat sus un important succès demografic e la promesa d'aténher una recompensa materiala. S'ataca a l'Empèri Sassanida e lo bizantin.

Fin finala, lo 8 de junh de 632, Moamet moriguèt de causas naturalas a Medina, alara que son armada conquistava Jerusalèm.

Primièrs califas

L'epòca dels quatre primièrs successors del Profèta, se caracteriza per una linha successòria non predefinida, es coneguda pels sunnitas coma l'epòca dels "califas plan guidats" (califat dels raichidun). Se caracteriza per un rapid espandiment de mòstra anarquic, e pels primièrs ensags de centralizacion.

Abu-Bakr as-Siddiq (632–634)

A sa mòrt, Moamet indiquèt pas qui deuriá èsser lo seu successor. Alara que la majoritat del pòble plorava sa pèrda, s'organizèt un còp d'Estat per garantir l'estabilitat del reialme qu'aviá fondat. Abu-Bakr, qu'aviá estat nomenat director de la pregària dels divendres pel quita Moamet, assumiguèt totes los títols de amir al-mu minin (Latinizat en Miramolinus) o "Comendaire dels Cresents" e de califa, o "Successor del Profèta", e se plaça alara al cap de l'umma, establissent lo primièr califat, mai tard conegut coma califat dels raichidun.

Aquel còp d'Estat marca lo començament de la division de l'islam entre lo sunisme e lo futur chiisme, que los partisans seguent Ali ibn Abi-Talib considèran coma descendents del Profèta los unics eretièrs legitims. Lo quita Ali èra gendre de Moamet.

Pendent lo regne de Abu-Bakr se realizèron d'ofensivas sus Siria, Iraq e Egipte, mas la granda majoritat dels esfòrces militars se consacran a l'eradicacion de la dissidéncia intèrna e la somission d'unas tribús arabas vengudas independentas (guèrras de la Ridda). Fin finala, moriguèt lo 23 d'agost de 634, nomenant coma successor Omar ibn al-Khattab.

Omar ibn al-Khattab (634–644)

Coma Abu-Bakr, Omar èra parent del Profèta: lo seu sògre. Jos son regne de 10 ans, las dominacions de l'islam venguèron un empèri: Egipte, Palestina, Siria, Mesopotàmia e Pèrsa. Pendent son regne s'establiguèt l'egira coma la data de començament del calendièr musulman qu'impausarà dins los sèus domènis.

La politica seguida cap als territòris conquistats èra de manténer lo quite sistèma de cadun, fasent solament pichonas adaptacions. Per aquel motiu, se mantenguèron las ancianas estructuras sassanidas en Pèrsa, causa que causè una font inagotabla de problèmas pels seguents califas.

Preocupat pel risc de desintegracion a causa de l'excessiva autonomia dels governaires locals e los oficials arabs, Omar moriguèt assassinat per un esclau en novembre de 644 sens aver designat cap de successor, mas un comitat de sièis que deguèt causir

Uthman ibn Affan (644–656)

Lo califa Uthman ibn Affan, Marit de doas de las filhas del Profèta, foguèt l'elegit coma legitim successor. Orientèt sas preferéncias per l'aristocràcia medinesa al respècte de la mequinesa, plaçant de familiars dins las províncias de l'empèri, dins un ensag de centralizacion. Provoquèt de fòrtas criticas, quitament dins lo domèni religiós, que se vegèt forçat a crear d'escòlas alcoranicas per establir una ortodoxia. Tanben, pendent son govèrn foguèt fixat lo tèxte definitiu de l'Alcoran.

Comencèt las atacas contra Chipre e Sicília, donant sa preferéncia al front occidental, alara qu'a l'èst s'acabava la conquista de l'empèri sassanida, en arribant fins al grand Khorasan. Pel nòrd, s'agrandiguèron los domenis a l'entorn de la mar Caspiana.

Mas las rivalitats entre los diferents sectors islamics, sustot al subjècte de las questions del butin e de la tèrra, provoquèron, lo 17 de junh de 656, un grop de soldats enviats en Egipte intrant a çò d'eles, a Medina, a li donar la mòrt.

Ali ibn Abi-Talib (656–661)

Malgrat que Ali ibn Abi-Talib aviá disputat lo títol de califa als predecessors dempuèi lo començament, las circonstàncias de mòrt violenta d'Omar e Uthman lo faguèron se retractar. En fach, ja al comitat dels sièis foguèt prepausat coma califa en primièra instància, mas refusèt aquel títol, doncas que coma condicion pausèt d'alterar pas lo sistèma tribal arab. Aquela condicion foguèt acceptada per Uthman, malgrat que la violèt a partir del sieisen an de govèrn.

Dins las nòvas circonstàncias, sens cap de candidat alternatiu seriós, demorava pas d'autre remèdi que d'aumentar los poders autrejats al califa per'mor persuadir a Alí. Pasmens, s'escampèt la rumor qu'èra l'instigador de l'assassinat de Uthman, e sorgiguèron lèu de nombroses complòts per o venjar.

Dins un clima de guèrra civila trobèt ajuda entre los sectors arabs que s'èran sentits abandonat pels predecessors, subretot en Iraq, doncas que defendiá una politica egalitària: totes los musulmans avent los meteisses dreches quina que siá l'origina, ancianetat de conversion o de participacion en las conquistas. Mas los partisans d'Uthman, governaires de las principalas províncias, o refusavan.

Ali èra lo califa dels partisans del cambiament, que segon un principi se mostrèt fèrm sus las necessitats d'agrandir lo poder d'un califa, subretot al subjècte religiós, doncas caldriá poder reinterpretar l'òbra de Moamet en foncion de las circonstàncias istoricas. Fins ara, aquel es un trait caracteristic del chiisme.

A l'entorn d'el se forma una larga coalicion pel cambiament, que li permet d'obténer una victòria militara contra los conspiradors Talha ibn Ubayd-Al·lah at-Taymi e Ali ibn Abi-Talib dins la batalha del Camèl. Amb aquela, afirma son poder coma califa, causa que supausa l'obesissença d'Egipte. Mas en Siria, los familhars d'Uthman comendat per Muawiya ibn Abi-Sufyan, parent d'Uthman, resistiguèron, pasmens se nomenèron pas son pròche Amir a lo-muminín. Lo motiu de sa resisténcia èran una seria de privilègis obtenguts amb Omar e Uthman.

Après una longa e falhida negociacion, las doas armadas se tustèron en 657 a la batalha de Siffin. Aquela batalha dura tres meses, gaireben sens mòrts, dalara que contunhan las negociacions. Quand fin finala los sirians decidiguèron de lutar, los iraquians placèron de paginas de l'Alcoran sus las lanças, coma simbòl d'una volontat de trèva. Se decidiguèt la solucion de l'arbitratge.

Es a partir d'aquel moment comencèt a se desligar de la coalicion d'Ali, qu'a l'arbitratge se representèron pas totes los interèsses, e sas aspiracions d'autoritat perdèron de consisténcia. Fin finala, moriguèt assassinat a Kufa, en 661.

Dinastia omeia (661–750)

La victòria de Muawiya, del clan dels omeias, supausa sa proclamacion coma califa e la fondacion de la dinastia omeia, doncas  fa lo califat ereditari. Sa proclamacion supausa la pèrda totala del poder dels elèits de Medina e La Mèca, doncas que la capitala de l'empèri passa a èsser Damasc. L'armada de Siria ven responsabla del contraròtle de l'empèri.

Se trenca la linha dels califas raichidun e l'estricta observacion de l'Alcoran, a causa que los partisans de sunnisme refusan los omeias coma califas legitims. Lo chiisme, de segur, reconéis pas qu'Ali ibn Abi-Tàlib. La fidelitat religiosa es substituida per l'obesissença monarquica (mulk).

Ascenscion

Amb l'ajuda de las tropas sirianas, Muawiya I acabèt amb l'anarquia inerent als sistèmas d'organizacion tribal, pausant las basas d'un autentic Estat musulman. Per capitar, se deguèt afrontar fòrça revòltas, seguida de la guèrra civila començada al temps d'Ali. Dividiguèt l'empèri en províncias amb de governaires e establiguèt una cancelleriá centrala e un servici postal.

Un còp realizat, tornèt a l'expansion de l'empèri, capitant a assetjar Constantinòble en 668. Conquista l'illa de Ròdas (672) e Creta (674), al meteis temps que se crèt una basa naval dins la mar de Marmara, entre 674 e 680, an que moriguèt Muawiya, se lancèron d'atacs annadièras contra la capitala de l'empèri bizantin.

Mas son regim èra encara precari, e l'arribada al poder de son filh Yazid I provoquèt de nòvas revòltas. La Chiita, comendada per Hussayn, filh menor d'Ali, foguèt reprimida aisidament, e Hussayn mòrt a Karbala en octòbre de 680, data comemorada pels Chiitas pendent l'achora.

Mai granda foguèt la revòlta quraixita, amb al cap Abd-Allah ibn az-Zubayr, felen de Abu-Bakr, e de caractèr tradicionalista. Aquela coincidiguèt amb la mòrt de Yazid (683) e, quaranta jorns après, a l'arribada del successor Muawiya II (684), fasent de la revòlta una autentica menaça pel regim omeia.

Arriba aital en podent la branca marwanida de la familha omeia, amb Marwan I, en perjudici de la branca sufyanida. E se tornèt l'scenari de la primièra guèrra civila, la rivalitat pel partatge del poder entre los primièrs invasidors e los immigrants posteriors.

Après la mòrt de Marwan I, en 685, Abd-al-Malik assumís lo prètzfach de restablir l'estabilitat del reialme. Amb una man de fèrre, reprimís militarment totas las revòltas, ganhant una batalha decisiva contra Az-Zubayr, al nòrd de Damasc en 691 e prenen fin finala La Mèca en 692, e obligant fòrça dissidents a s'exiliar e provacant una vertiginosa espirala de violéncia. Aquela politica marquèt lo rèste de la dinastia omeia, e faguèt necessària l'aparicion d'una armada permanenta.

Mas a cort tèrme capita per pacificar lo reialme, e l'unificacion administrativa e monetària, e tanben l'arabitzacion e islamizacion de los seus territòris, donant un vam a l'economia, venguèt l'epòca daurada dels omeias. S'establís un sistèma monetari bimetallic duodecimal: un dinar d'aur equival a dotze dirhams d'argent e se fixa una vertadièr malhum de pichonas e de mejanas vilas per tot l'empèri, fins a que lo comèrci interior passa a èsser la font de riquesa màger, per davant l'agricultura. La frontièra occidentala arriba a Tànger (694), capitan tanben las campanhas en Asia Centrala, alara que las autras se demoran relativament establas.

Lo regne d'Al-Walid I (705–715), compren una data clau en l'espandiment de l'Islam: 711. Ongan lo general amazigh Tariq ibn Ziyad crosa l'estrech de Gibartar e sonque dos ans après proclamèt a Tulaytula la sobeiranetat del califa de Damasc. En 711 ocupa tanben l'Asia Central e laval d'Indus. Après aquela data màger venguèt una epòca d'estabilitat forçada: en 722 la Batalha de Covadonga frenèt l'expansion iberica (quitament se se considèra definitivament contenguda amb la victòria de Carles Martèl a la batalha de Peitius lo 732 davant lo wali Al-Ghafiqí); e lo Papa Leon III organizèt lo confinhament a Bizanci e en França, tornent bastir la flòta bizantina.

La prosperitat, e lo calm relatiu, se mantenguèron pendent los regnes de Sulayman (715–717) e Omar II (717–720). Contunha d'avançar al nòrd d'Africa, Asia central e ocupa lo Balotchistan. Dins aquela epòca una granda partida del budgèt a d'òbras publicas e a l'assisténcia sociala, subretot en Siria e Hijaz, e tanben al sistèmas d'asagatge en Iraq.

Decadéncia

La patz obtenuda per la familha marwanida après la segonda guèrra civila èra fòrça fragila. Malgrat la soliditat de l'aparelh administratiu creat, las revòltas èran de contunh. Pasmens los governaires volgavan venir independent, totjorn mens per las questions dels immigrants arabs, mas puslèu sus de questions coma la expansionisme e lo militarisme del regim.

L'estabilitat de l'empèri dependiá de l'armada de Siria, vist per las autras províncias coma una fòrça ostila, alara que las intradas del tresaur public o fasián d'un expansionisme insostenible, que devián tornar un cinquen del butin. Aquel expansionisme èra utilizat, mai, coma un esturment per reduire la menaça de revòltas de militaras, que los manteniá ocupats, redusissiá sa quantitat e supausava una font d'intradas extraordinàrias per eles.

Mas a mesura que passavan los ans las conquistas venguèron mai malaisidas e inestablas. Mai, comencèt a aparéisser un fòrt procediment d'integracion e d'assimilacion entre los còses militars arabs e la populacion indigèna. Los militars sentián alara un interès creissent per l'agricultura e lo comèrci, e un certan sentiment nacionalista e l'establiment de familhas. Per aquel motiu, las campanhas de conquista èran cada còp mens popularas, malgrat que necessàrias per manténer lo sistèma economic establit.

L'aument de la populacion dins las vilas foguèt plan superiora a aquel del comèrci e l'industria, e los sistèmas de benfasença qu'aleugerissián per un temps mas venent insosteniblas. Se s'acumula la diminucion d'intradas per la reduccion dels botins de guèrra, la situacion ven explosiva.

Lo fach que las cargas d'importància son reservats a la familha marwanida e los seus protegits creèt una classa privilegiada, que defendiá sos interèsses de forma agressiva. Alara que lo procediment d'assimilacion e d'oposicion a la guèrra, venguèron totjorn mai importantas dins lo grand Khorasan, d'ont comencèt la revolucion abbassida.

Conscients d'aqueles problèmas, jols regnes de Sulayman e Omar II, s'inicièt un procediment de reforma. D'e primièr de biais moderat, e après de caractèr radical, e plan similar a las grandas revolucions europèas dels meteis sègles, amb la diferéncia qu'aquela foguèt dirigida d'en naut, e alara capitèron pas.

Jol govèrn de Sulayman, foguèron cambiats dins l'administracion los elements conservators per de reformistas. Las campanhas militaras se centrèron a consolidar los sèus domènis, se dobrissent a de militars non arabs, levat per las importantas campanhas contra l'empèri bizantin, arribant a assetjar Constantinòble (716), campanha ont moriguèt lo quita Sulayman en 717. Aquò pertoquèt l'armada de Siria, de que dependiá l'estabilitat de l'empèri.

L'arribada al poder d'Omar II supausa una radicalizacion extrèma de las politicas de reforma. La nomenacion d'aquel coma successor de Sulayman, anava en contra de las preferéncias mostradas per son paire Abd-al-Malik e la màger partida de la familha marwanida. Alara, solament foguèt acceptada l'execucion del testament jos condicion qu'Yazid II venga lo seguent successor. Los partisans d'Omar II acceptèron, amb l'esper qu'el seu govèrn serà long.

Mas Omar II moriguèt en 720,  daissant darrièr el un legat de reformas mièg realizadas. Arturèt totas las politicas expansionistas, granda part dels privilègis de la familha omeia, e establiguèt l'egalitat entre totes los musulmanes, que sián o pas arabs. Preteniá apiejar son poder dins una ideologia islamista, puslèu que lo faga lo poder militar arabosirian. Se restabliguèt, doncas, lo concèpte de l'umma. Son govèrn se caracterizèt per un centralisme màger, mas una amb una reduccion de l'importància del poder militar.

Yazid II, pendent son brèu regne (720–724), anullèt totas las directivas d'Omar II. L'expansionisme e lo domèni arab tornèron èsser moneda correnta. Succediguèt son fraire Icham, que mercés a son abiletat politica capitèt a manténer la continuitat de l'empèri pendent dos decènnis. Sa mòrt en 743 supausèt practicament la fin de la dinastia omeia. Los esfòrces d'Al-Walid II (743–744), Yazid III (744), Ibrahim (744) e Marwan II (744–750), arribant a acceptar de politicas d'Omar II, capitèron pas a arturar la revolucion.

Dinastia abbassida (750–1258)

Après la casuda de la dinastia omeia, arriba al poder la familha abbassida, descendent d'un oncle del Profèta, Abbas ibn Abd-al-Muttalib. Malgrat qu'una granda partida del seu succés es deguda als chiitas, la doctrina oficiala contunhèt d'èsser lo sunisme ortodòxe. La casuda dels abbassidas supausa la fin de l'Islam classic e del domeni arab, e comença una longa fasa de decadéncia.

Revolucion e esplendor

Califat abbassida e Estats e d'Empèris contemporanèus en 820.

Après los vint ans de govèrn d'Icham, la question de sa succession dividiguèt a la familha omeia en tres partits. La fin de l'unitat familiala provòca la destruccion d'un dels pilars del regim. L'autre, lo poder militar sirian, èra ja afeblit per una flaca demografia, e èra cansat dedever tuar d'autres musulmans, amb lo descrèdit que balhava.

Las fòrças revolucionàrias que s'èran acumulats amb los ans esclatèron amb la mòrt d'Icham. Se deguèt profechar de la dificila succession, e de la division de la familha al govèrn, per realizar d'un còp un cambiament de situacion.

Esclatèron de revòltas en Iraq e Hijaz e, sustot, en Khorasan. Una d'aquelas darrièras foguèt dirigida per Abu-Muslim, d'origina persa e confession chiita achimita, en nom d'un membre de l'Ostal del Profèta. Proclament l'egalitat entre totes los musulmans, se conquistèt en 748 la plaça fòrta de Merv, e alara comencèron divèrsas operacions contra la rèsta de l'empèri.

A començaments de 750 l'armada revolucionària conquistèt Kufa. Mentretant, los omeias avián descobèrt lo membre de l'Ostal del Profèta qu'èra benlèu darrièr de la revolucion, Ibrahim ibn Muhammad, e l'assassinèron. Aquel èra filh de Muhammad ibn Ali, membre de la familha abbassida que s'èra autoproclamat successor de Abu-Achim, fondator del chiisme achimita.

Davant aquela situacion, lo sola causida èra de que proclamar Imam Amir a lo-Muminín lo fraire d'Ibrahim, Abu-l-Abbas as-Saffah. Aquel deguèt afrontar al Amir a lo-Muminin omeian de Damasc, Marwan II.

A la batalha del riu Zab, tanben en 750, foguèt derrotada l'armada omeia. Sèt meses après, foguèt capturat e donat per mòrt Marwan II, atal capitèt la revolucion abbassida.

Decadéncia

L'epòca de treslús maxim data del regne d'Harun ar-Rachid (786-809), mas alara comencèt la decadéncia politica que contunhèt amb los successors.

A partir del sègle X, las luchas successorialas al se de la dinastia abbassida dobriguèron la pòrta a de dinstias successivas non arabas que contrarotlavan lo poder alara que los abbassidas representavan solament lo poder simbolic del califat.

Lo darrièr califa, Abu-Ahmad Abd-Allah al-Mustassim bi-Llah, foguèt assassinat en 1258 pels mongòls, qu'avián conquistat Bagdad. Mas un membre de la dinastia poguèt fugir en Egipte e mantenguèt lo poder jol contraròtle dels mamelocs. Aquela darrièra branca de la dinastia se mantenguèt fins a 1517 quand los turcs otomans conquistèron Siria e Egipte.

Crosadas

Las crosadas foguèron d'expedicions militaras crestianas entre los sègles XI e XIII per reconquerir Jerusalèm e lo rèsta dels territòris nomenats Tèrra Santa, ont s'èran debanat de faits marcants de la Bíblia, de mans dels musulmans. Lo Papa insitava los reis e los senhors feudals a utilizar los seu militar per espandir los territòris crestians, coma un biais de reunir lo cristianisme, reforçar lo papat e metre l'orient jol seu contraròtle. Los crosats recebián de privilègis civils lo perdon dels pecats après jurar un vòt (lo nom crosada ven de prene la crotz). Malgrat èsser convocadas en nom d'ideals coma l'onor o la fe, las crosadas acabèron sovent en actes de brutalitat e sacatges indiscriminats. Dobriguèron de nòvas rotas comercialas e favorizèron lo desplaçament de populacion, e provoquèt las persecucions massisas contra los josieus.

La Primièra Croada foguèt convocada al Concili de Clermont (1095), pendent la campanha conquistèron Nicèa, la capitala del Sultanat de Rom en 1097, e dintrèron fin finala a Jerusalèm lo 15 de julhet de 1099, en creant de divèrses estats crosats, coma lo Reialme de Jerusalèm. Los crosats foguèron derrotats a la Batalha de Mersivan en 1101, quand los musulmans se jonguèron per enfrentar los invasadors, mostrant la vulnerabilitat dels occidentals, invencuts fins alara.

Après unes ans de calme relatiu, los musulmans reconqueriguèron lo Comtat de Edessa en 1144, essent lo primièr dels Estats crosats en caser. Eugeni III cridèt la Segonda crosada impulsada per Bernat de Clarasvals, e Loís VII de França e Conrad III d'Alemanha partiguèron cap a Jerusalèm lo 1147, mas fan fracassás dels objectius, e metèron en perilh lo rèsta dels estats crosats amb una ataca a Damasc. Mas après las traïsons dels nòbles latins, en 1150 ambedós caps tornèron a çò d'eles. En 1187 Saladin, sultan d'Egipte reconqueriguèt Jerusalèm, e lo Papa Gregori VIII cridèt la crosada que respondiguèt Ricard Còr de Leon del reialme d'Anglatèrra, Felip II de França e Frederic I Barbarossa de Sant Empèri Roman Germanic. Barbarossa Abandonèt Cilícia lo 1190 e los franceses en 1191, après la presa de Sant Joan d'Acre, mas a l'arribar en vista de Jerusalèm, los crosats deguèron far amb Saladin una trèva e una retirada.

Los interèsses papals representats pels templièrs provoquèron lo conflicte amb Egipte en 1243, e l'an seguent los Corasmians prenguèron Jerusalèm. Los crosats lutèron contra eles a la batalha d'Harbiyah a Gaza e foguèron derrotats pels corasmians, marcant la fin dels estats crosats. En responsa, Loís IX de França organizèt una fracassada crosada contra Egipte de 1248 a 1254. A comptar d'alara, los estats latins creats dins Tèrra Santa dempuèi la primièra crosada, desapareguèron pauc a pauc fins a 1291, quand la fortalesa d'Acre, lo darrièr bastion crosat, casèt jol poder dels mamelocs.

Califats e de reialmes paralleles

Se pendent lo califat omeia s'èra mantengut l'unitat de l'empèri islamic, aquela se trenquèt al començament del periòde abbassida, quand Abd-ar-Rahman I, prince omeia subrevivent, fugiguèt cap a la peninsula Iberica e profechèt de la preséncia de partisans de la sa familha e de las dissensions tribalas per se declarar emir independent lo 15 de mai de 756 e resistir als ensags del califat de lo sometre.

Pauc de temps après venguèron independent los territòris de l'actual Marròc.

Califat de Còrdoa

En consequéncia del desmembrament del Califat de Còrdoa apareguèt Al Andalus una seriá de reialmes independents nomenats taifa, e dentre las principalas i a Taifa de Algesiras, Taifa de Almeria, Taifa de Badajoz, Taifa de Carmona, Taifa de Còrdoa, Taifa d'Huelva, Taifa de Malaga, Taifa de Morón, Taifa de Múrcia, Taifa de Ronda, Taifa de Toledo, Taifa de Tortosa, Taifa de Valéncia, Taifa de Saragossa, Taifa de Granada e la Taifa de Sevilha.

Califat fatimida

Lo califat fatimida se caracteriza per èsser l'unic califat chiita ismailita de l'istòria. S'estendiguèt al nòrd-èst d'Africa, entre 909 e 1171. Recep lo nom de fatimida, que la dinastia es de descendéncia, supausada, del profèta Moamet per linha de sa filha Fatima az-Zahra.

Sultanat aiobida de Damasc

La dinastia aiobida, fondada per Saladin (Salah-ad-Din), d'origina curda, governèt Egipte, Siria, Iemèn (fins a las montanhas del nòrd), Diyarbakir, La Mèca, lo Hijaz e lo nòrd de l'Iraq pendent los sègles XII e XIII. Lo 1171 Saladin deposèt lo darrièr califa fatimida, mas s'aluenhava del senhor Nur-ad-Din, que moriguèt en 1174, e Saladin declarèt la guèrra a son jove filh As-Salih Ismail, e prenguèt Damasc. Ismail fugiguèt fins a Alep, ont contunhèt a resistir a Saladin fins a son assassinat en 1181. Mai tard, Saladí prenguèt lo contraròtle de la totalitat de Siria, e conquistèt Al-Jazira al nòrd d'Iraq. Mas son succès mai grand foguèt la victòria suls estats crosats a la Batalha d'Hattin e la reconquesta de Jerusalèm en 1187. Saladin moriguèt en 1193, pauc après aver signat un tractat amb lo rei d'Anglatèrra Ricard Còr de Leon que li tornèt lo contraròtle crosat sus la listra entre Ascalon e Antioquia.

A la mòrt de Saladí, lsos filhs s'afrontèron per la division de l'empèri fins que en 1200 lo fraire de Saladin, Al-Adil, ne prenguèt lo contraròtle. Lo meteis procediment tornèt a la mòrt d'Al-Adil en 1218, e amb la mòrt del seu filh Al-Kamil en 1238, mas lo poder de la dinastia contunhètèt.

Sultanat Aiobida d'Egipte (1171-1250)

Lo 1250 Turan-Chah ibn as-Salih Ayyub, lo darrièr sultan aiobida d'Egipte, foguèt assassinat e cambiat pel seu general-esclau mameloc Al-Muizz Aybak, que fondèt la dinastia bahrita. Los aiobidas se retirèron après la pèrda d'Egipte. De reduits contra los mamelocs resistiguèron a la Siria pendent 80 ans mai (amb per basa dins la vila d'Hama), fins que foguèron definitivament absorbits en 1334.

Sultanat Mameloc d'Egipte (1250-1517)

Lo 1250, la dinastia aiobida foguèt substituida pels regiments d'esclaus mamelocs, que s'espandiguèron rapidament a Palestina, deposant los darrièrs estats crosats e rebutèron l'invasion mongola de Siria, en creant l'union entre Siria e Egipte mai durabla entre la dinastia abbàssida e l'empèri Otoman.

Islam al subcontinent indian

L'Empèri mogol s'espendiguèt cao a Índia dempuèi lo sègle XV. Fondat per pòbles musulmans de l'Asia Central, durèt fins al sègle XVIII malgrat los desacòrdis intèrnes e la resisténcia dels senhors locals. Sa capitala s'installèt a Agra. Jos aquel empèri floriguèt l'arquitectura religiosa, coma Taj Mahal la mòstra mai astrada.

Lo mond islamic contemporanèu

La majoritat de païses musulmans patiguèron pendent lo sègle XIX de l'invasion europèa ligada a la imperialisme, que creèt d'Estats nòus e de la desagregacion de l'empèri Otoman après la Primièra Guèrra Mondiala. L'espandiment de la cultura occidentala e l'adopcion de regims pròches d'Euròpa provoquèt la naissença d'un nacionalisme musulman, amb l'independéncia ligada a la religion. Alara de païses volguèron instaurar una teocracia, coma en Iran o en Arabia Saudita. Los afrontaments amb Israèl pel contraròtle de Palestina  avivèron aquela fòrta relacion entre politica e cresença.

Vejatz tanben

• Espandiment de l'islam
• Ilkhanat
• Campanhas de Mahoma
• Empèri safavida
• Empèri Otoman
• Sultanat de Delhi

Bibliografia

• ARMSTRONG, Karen. Brèu istòria de l'Islam. Edicions 62, 2007. 255 p. (Libres a posita). ISBN 978-84-297-5994-5.
• Huntington, Samuel Phillips. La laspanada de civilizacions e lo nòu òrdre mondial. 1a ed. (En catalan). Proa, 2006. ISBN 84-8437-561-7. 
• Las Clauas del Mundo Islámico (622–1945) – Emilio de Santiago Simón
• Istòria de l'Islam (600–750 d. J.C.) – M.A. Shaban
• Istòria de l'Islam (750–1055 d. J.C.) – M.A. Shaban
• Saunders, John Joseph. A History of Medieval Islam (en anglés). Routledge, 1965, p.74. ISBN 0710000502.