Shiisme
Lo shiisme (var. chiisme[1][2]) es una branca majora de l'islam, coma lo sunisme e lo kharijisme. Seguida per 10 a 15 % dei musulmans actuals, es apareissuda en causa de conflictes politics, religiós e familhaus au sen de l'elita arabomusulmana après la disparicion dau profeta Maumet e dau califa Othman. Ali, cosin e filhat de Maumet, n'es generalament considerat coma lo fondator. Califa dau 656 au 661, prepauèt de reformas que causèron la revòuta dei faccions conservatritz e au sieu assassinat. Lu venceires fondèron pauc a pauc lo sunisme, corrent majoritari de l'islam actual, e lu vencuts que demorèron fideus a l'ensenhament d'Ali formèron pauc a pauc lo shiisme. Un tresen corrent, situat entre li doi tendàncias, fondèt lo kharijisme.
Après lo 661, lo shiisme conoissèt mai d'una scission a l'origina de sotacorrents variats. Totun, aquelu movements gardan de caracteristicas comuni coma una libertat d'interpretacion dei tèxtes sacrats mai importanta, un clergat ierarquizat e una reconoissença d'Ali e dei sieu descendents coma successors legitims de Maumet. Lo shiisme aguèt un ròtle important dins l'istòria de l'islam emb la formacion de reiaumes poderós coma lo Califat Fatimida. Uèi, es fòrça influent en Iran, en Iraq e dins lu país vesins.
Istòria modificar
La question de la succession de Maumet modificar
L'aparicion dau shiisme es una consequença dei problemas de succession de Maumet. En efècte, segon lu shiitas, Maomet designèt lo sieu cosin e filhat, Ali, coma eiretier e successor. Totun, lu sunitas non reconóisson aqueu transferiment d'autoritat. Per elu, lo profeta de l'islam avia unicament transferit de relacions tribali e amicali. Lo desacòrdi pertòca oficialament lo mòt arabe « mawla » emplegat durant un discors per Maomet per designar son filhat. Polisemic, aqueu tèrme pòu significar « amic », sens privilegiat per lu sunitas, ò « mèstre », sensa privilegiat per lu shiitas.
Pasmens, aqueli questions de vocabulari non escóndon li tensions mai prefondi presenti entre lu musulmans après la moart dau sieu fondator. D'un caire, li elitas militari e tradicionali volíon gardar lo poder aquistat sota Maumet. De l'autre, Ali èra partisan d'una vision mai dubèrta de l'islam en integrant lu pòbles sotamés a la comunautat dei musulmans. Aquelu desacòrdis aumentèron durant lo rèine dei califas Abu Bakr as-Siddiq (632-634), Umar (634-644) e Othman (644-656) que foguèron elegits gràcias ai mitans conservators. Lu partisans d'Ali non reconoissèron aquela autoritat mas contestèron gaire per defugir de problemas.
La scission entre shiitas e sunnitas modificar
.jpg)
En lo 656, Ali foguèt elegit califa. Totun, lu sieu projèctes de reformas èran una causa d'inquietudas per l'elita militara e conservatritz. Lu sieu adversaris decidèron donc de sostenir li revendicacions de Muawiya de la familha dei Omeias, eiretiera d'Othman. Aquò entraïnèt una guèrra civila entre lu doi camps. Après la batalha de Siffin (658), Ali acceptèt de si sotametre cen que provoquèt una scission dins la sieu armada. En efècte, per lu kharijitas, Ali avia acceptat de negociacions contrari a la volontat divina. Si revoutèron e foguèron massacrats a la batalha de Nahrawan[3].
Aquò afeblissèt la posicion d'Ali. Foguèt assassinat per un kharijita en lo 661 e Muawiya foguèt reconoissut coma califa. Totun, lu eiretiers contestèron aquela succession dins lo corrent dei annadas 660-680. Lo sieu fiu, Hassan, foguèt probablament empoisonat en lo 669. Pi, un autre fiu d'Ali, Hussein, si revoutèt còntra lu Omeias en aprofichant li guèrras civili consecutivi au decès de Muawiya en lo 680. Totun, foguèt isolat emb 72 guerriers e tuat a la batalha de Kerbala (680). Aquò non reglèt lo conflicte de succession car lu partisans sobrevivents d'Ali contunhèron de reconóisser l'autoritat dei eiretiers d'Ali. Ensinda, si metèt en plaça una division duradissa de l'islam.
Li scissions successivi de l'islam shiita modificar
Après la mòrt d'Hussein, l'imam Ali Zayn al-Abidin li succedissèt a la tèsta de la comunautat shiita. Non participèt a d'accions politiqui cen que facilitèt la sobrevida dei shiitas. Pasmens, lu ensenhaments dei sieu successors entraïnèron de scissions frequenti. Per exemple, d'ensenhaments de l'imam Zayd ibn Ali (695-740) menèron a la fondacion dau zaidisme. Durament atacats per lu Abbassidas, lu zaiditas deuguèron fugir dins de regions periferiqui de l'espaci musulman. Li fondèron de dinastias locali en Marròc, en Iemèn e en Tabaristan.
La scission mai importanta si debanèt en lo 765 a la mòrt de l'imam Jafar al-Sadiq (699-765). En efècte, après aquel eveniment, la comunautat si fragmentèt en sièis grops que s'opausèron sus l'identitat dau successor de causir. Lu doi mai importants foguèron a l'origina dei shiitas duodecimans e ismaelians. Lo fraccionament dei poblaments shiitas en Orient Mejan favorisèt la formacion de sotacorrents mai locals coma lu Nizarites que mai coneissuts sota lo nom « d'Assassins ». En parallèle, de dinastias shiiti tornèron venir de potenças politiqui e militari coma lu Buyidas en Mesopotamia, lu Idrissidas en Marròc e lu Fatimidas en Àfrica dau Nòrd. Totun, aqueli dinastias regnèron sus de populacions sovent suniti e declinèron leu en causa de l'afebliment rapide dei sieu sobeirans.
Aqueu declin durèt fins a la presa dau poder per lu Sefevidas en Pèrsia en lo 1501. Aquela dinastia formèt un Estat centralisat pron poderós per impausar lo shiisme duodeciman a la sieu populacion[4]. La region, dont de minoritats shiiti existíon despí lo sègle VIIen, venguèt ensinda majoritariament shiita avant la fin dau sègle XVIIIen. Pasmens, d'autri comunautats shiiti conoissèron una certana prosperitat coma lu alevis de l'Empèri Otoman. Branca eterodòxa dau shiisme duodeciman, l'alevisme s'implantèt durablament en Anatolia[5].
Basas teologicas modificar
Principis fondamentals modificar
Per lu shiitas, es necessari de seguir li tradicions e li practicas de Maumet que son estadi autenticament sauvagardi per la legislacion, la practica e lu ensenhaments d'Ali e dei imams eissits de la sieu descendença. L'Alcoran es lo libre sacrat que contèn lu revelacions de Dieu mai lo sieu tèxte es estat modificat per lu sunitas per justificar la presa dau poder per lu adversaris d'Ali. De mai, per lu shiitas, l'Alcoran a un sens evident, facilament accessible, e un sens escondut, unicament accessible a l'imam. Aquò explica lo caractèr ierarquisat dau clergat shiita car, au contrari dau clergat sunita, a un cap ben identificat. L'imam, intercessor, entre Dieu e lu umans, deu transmetre lo sens escondut de l'Alcoran ai fideus. Totun, encuèi, la màger part dei imams reconoissuts per lu movements shiitas son « ocultats », es a dire que son estats sostrachs au monde ordinari. La significacion concreta d'aqueu concèpte es variabla mas implica generalament l'espèra dau retorn de l'imam ò dau mahdi qu'es vist coma lo darrier imam avant lo jutjament darrier.
Lu tèxtes sacrats e li sieu interpretacions modificar
Lu tèxtes sacrats dau shiisme son l'Alcoran, libre fondamental de l'islam, e lu hadits transmés per l'intermediari d'Ali. Lu shiitas non accèptan donc una partida dei ensenhaments dei companhons de Maumet e de la legislacion adoptada per lu tres promiers califas. De mai, per elu, l'Alcoran es estat creat, cen qu'es una diferença amb la concepcion sunita dau libre. En efècte, lu shiitas pensan que de soratas son estadi modificadi per lu sunitas per dissimular e cambiar la volontat de Maumet per quant a la sieu succession.
En causa de l'importància donada au sens escondut dei tèxtes sacrats, lu shiitas accèptan lo metòde dau kalam que permet de rasonaments deductius e d'argumentacions sus li prescripcions de seguir. Aqueu procès d'interpretacion es menat en continú, cen qu'es una autra diferença importanta emb lu sunitas que l'an pauc a pauc enebit ò drasticament limitat entre lu siècles XIen e XIXen. Totun, aquò dona una importança particuliera ai teologians. Una consequença d'aqueu drech de recèrca dau sens dau tèxte es la reconoissença de la libertat individuala e dau liure arbitre mas de limits existísson coma lo mostrèt l'afaire Salman Rushdie.
Jurisprudença e imam modificar
Lo drech islamic shiita es basat sus una jurisprudença fondada sus li tradicions orali enonciadi per Maumet, sus lu hadits eissits d'Ali e sus li sieu interpretacions realizadi per lu imams. Aquò es diferent dau sunisme qu'intègra tanben de hadits eissits d'autru companhons dau Profeta ò li règlas de Medina, premiera vila convertida a l'islam, a l'arribada de Maomet. Li lèis islamiqui shiita e sunita pòdon donc presentar de diferenças.
L'imam shiita a un estatut fòrça eminent que non correspoande a aqueu de l'imam sunita. En efècte, dins lo sunisme, l'imam es solament lo cap de la preguiera comuna d'una comunautat musulmana. Totun, mai d'un teologian famós, per exemmle lu fondators dei escòlas juridiqui dau sunisme, portan tanben lo títol onorific d'imam. En lo shiisme, l'imam es un descendent d'Ali e de sa frema Fatima Zahra, la filha de Maumet. Aqueu linhatge nòble permet ai imams de beneficiar d'un poder d'infalhibilitat dins l'interpretacion dei tèxtes coranics.
Ocultacion modificar
Lo concèpte d'ocultacion es presenta en toti li brancas dau shiisme. En efècte, la màger part dei brancas an un imam escondut e l'idèa d'ocultacion es apareissuda tre lo 700 emb la Kaysaniyya, una sècta dispareissuda de la region de Kufa[6]. Pasmens, l'ocultacion non a lo meteis sens per lu diferents movements :
- per lu duodecimans, lo darrier imam no es mòrt mai es estat ocultat. Viu dins un monde invisible e es supausat tornar venir a la fin dei temps emb lo Mèssias. Lu duodecimans destrian l'ocultacion pichona que consistisse a s'escondre dins lo monde ordinari e l'ocultacion granda dont l'imam non a de contactes emb lu vivents.
- per lu ismaelians, la linhada dei imams si perpetua dins lo secret. Lo retorn de l'imam non anóncia la fin dei temps.
En còntra, lu zaiditas non créson a l'ocultacion. Estiman que toi lu descendents d'Hassan (de preferéncia) ò de Hussein porrian exercir lo ròtle de dirigent visible e just, aplicant la charia e luchant còntra l'opression e l'injustícia.
Rites e celebracions modificar
Culte modificar
Lu shiitas ortodòxes respèctan lu cinc pilars de l'islam seguits per lu sunitas, es a dire lo monoteïsme, li cinc preguieras quotidiani, la zakat (aumòrna prevista per l'Alcoran), lo dejuni ritual de ramadan, lo pelegrinatge a La Mèca (hajj). Totun, segon li brancas, de pilars ò de principis suplementaris complètan aquel ensemble. Per lu duodecimans, la branca mai importanta en tèrmes demografics, li a 5 principis liats a la cresença (lo monoteïsme, la justícia de Dieu, lo principi de l'existença dei profetas, lo principi de l'imamat e lo principi dau jutjament darrier) e 10 liats a la practica (lo respècte de la jurisprudença, la purificacion per li ablucions, li cinc preguieras quotidiani, lo dejuni de ramadan, lo pelegrinatge, la zakat, l'impòst sus la fortuna, lo jihad, l'ordonançament dau ben e l'interdiccion dau mau e la lealtat a l'Ostal de Maomet)[7]. Per lu ismaelians, li a pusleu sèt pilars que son la devocion per Allah, Maumet, l'imam e lo dai, la puretat e la propretat, la zakat, lo dejuni, lo pelegrinatge e lo jihad[8].
Totun, que que sigue la branca dau shiisme, la practica e la jurisprudença son consideradi coma importanti per lo fidèu. L'importança de la promiera es afirmada emb la presença dau jihad dins lu principis e lu pilars fondamentaus de l'islam. Demanda donc ai fideus de complir d'òbras concreti per mostrar e renfòrçar la sieu fe. Pertocant la jurisprudença, d'esfòrç son esperats per aquistar la conoissença establida per lu juristas competents.
Foncions religioï modificar
En causa dau ròtle central de la jurisprudença, lo shiisme dispausa generalament d'un clergat estructurat. A la sieu cima, si tròban lu aiatolàs que son considerats coma lu expèrts dins lu domenis de la jurisprudença, de l'etica, de la filosofia e dau miticisme. Ensenhon generalament dins d'escòlas islamiqui dichi hawza dins li regions duodecimani. Lu aiatolàs portaires d'un turban negre son de sayyid, es a dire de descendents de Maumet[9]. Lu aiatolàs ordinaris an normalament un turban blanc. A un niveu mai local, lu mollahs son de doctors de la lèi coranica capables de respòndre ai questions de la vida quotidiana. An un ròtle similar ai ulemas sunitas mai lo sieu ròtle social es mai important.
En lo shiisme nizarita, una branca dau duodecimanisme, la comunautat dispausa d'un imam per la guidar. Aquel imam, l'Aga Khan, es naturalament lo cap dau clergat nizarita[10].
Fèstas e celebracions modificar
A l'excepcion dei alèvis qu'an un calendier religiós particular e diferent de la màger part dei musulmans, lu shiitas an de fèstas comuni emb lu sunitas e de celebracions particulari. Li fèstas comuni son l'Aid el-Fitr que marca la fin dau Ramadan, l'Aid el-Kebir que marca la fin dau pelegrinatge a La Mèca (hajj) e lo Mawlid que correspònde a l'anniversari de Maomet. Totun, li datas d'aqueli celebracions non son totjorn identiqui per lu sunitas e lu shiitas.
En mai d'aquò, lu shiitas an de celebracions particulari. Son generalament inspiradi per d'eveniments marcants de la vida dei imams :
- l'Achora (ò passion de Hussein) es la comemoracion dau martir d'Hussein, lo fiu d'Ali e felen de Maomet. L'Achora es finda celebrada per lu sunitas mas per de rasons diferenti. En efècte, per elu, l'objectiu d'aquela fèsta es pusleu de comemorar de miracles dei tèxtes sacrats coma lo passatge de la Mar Roja per Moïses.
- l'Arbayn marca la fin d'un periòde de dòu de 40 jorns après la decapitacion d'Hussein. Comemora tanben la sofrença dei sobrevivents de la batalha de Karbala.
- l'Aid el-Ghabir es la comemoracion dau darrier sermon de Maomet. Per lu shiitas, es durant aquel eveniment qu'Ali foguèt designat eiretier e successor dau Profeta.
- Mubahala celèbra lo rescòntre entre la comunautat de Maomet e lu crestians de Najran vèrs lo 632.
- lo 13 de rajab qu'es l'anniversari de la naissença d'Ali.
- lo 21 de ramadan qu'es l'anniversari de son assassinat.
D'autri fèstas existisson au sen de cada branca. Per exemple, en lo shiisme duodeciman, es celebrat l'anniversari de la naissença de Mahdi, lo darrier imam, lo 15 de chaabane.
Sites sacrats modificar
Lu shiitas e lu sunitas an La Mèca, Medina, Jerusalèm e Damasc coma vilas santi comuni. Totun, Najaf, Karbala e Qom son finda consideradi coma vilas santi per la màger part dei shiitas. Aqueli vilas son liadi a d'eveniments importants de l'istòria dau shiisme ò son lo luòc de sepultura d'Ali e dei promiers imams. D'autru luòcs sacrats shiitas existisson mas son mens consensuals car fan partida de la vida d'imams estacats a de comunautats shiiti mai reduchi. Lu movements sunitas fanatics an destruch fòrça sites sacrats dins la Peninsula Aràbia e la màger dei sites sacrats shiistas actuals si situan en Anatolia, en Siria, en Mesopotamia e en Iran[11]
Difusion e corrents principaus modificar
Lo shiisme duodeciman modificar
Lo shiisme duodeciman es la branca mai importanta dau shiisme actual. Es majoritària en Iran, en Iraq, en Azerbaitjan e en Bahrain e devia comptar entre 150 e 200 milions de fideus au començament dau siècle XXIen[12]. Son dògma s'es principalament format entre lo 874 e lo 940 dins lo quadre dau conflicte de succession après la mòrt de l'imam Jafar al-Sadiq (702-765). En efècte, aquel imam avia doi fius mas lo promier, Ismail ben Jafar (719-762), defuntèt avant lo sieu paire. Aquò entraïnèt una scission car si lu duodecimans reconoissèron lo segond fiu, Musa al-Kazim (745-799), coma imam, lu ismaelians causissèron lo fiu d'Ismael[13]. Après Musa, lu duodecimans reconoissèron encara cinc imams fins a Muhammad al-Mahdi[14]. Naissut en lo 868, es considerat coma ocultat despí lo 941. Segon li cresenças duodecimani, deu un jorn s'entornar dins lo monde visible per li restablir la justícia[15].
La teologia e lo drech religiós dau duodecimanisme foguèron influenciats per lo mutazilisme, un corrent racionalista de l'islam important entre lu siècles VIIIen e XIIIen[16]. Totun, foguèt tanben l'objècte de scissions suplementari. Uèi, la sieu escòla principala es lo jafarisme qu'es basat sus lu ensenhaments de Jafar al-Sadiq e que predomina largament dins lo còr geografic dau shiisme duodeciman. Totun, de brancas diferenti, sovent eterodòxi, son encara presenti en Siria e en Anatolia (ghulat, alèvis...).
Lo shiisme ismaelian modificar
L'ismaelisme es un corrent istoricament important dau shiisme mas dins lo monde actual, son importança es venguda febla en causa dau declin demografic dei sieus comunautats. Es eissit dei scissions que si debanèron a la mòrt de Jafar al-Sadiq (702-765). En particular, lo Califat Fatimida, un reiaume poderós entre lo 909 e lo 1171 en Mediterranea, èra ismaelian[17]. Lu Nizarites, la « sècta dei Assassins », venguèron tanben una poissança importanta en Orient Mejan entre lu sègles XIen e XIIIen[18]. Enfin, si pòt citar lu Qarmatas que pilhèron La Mèca en lo 930. Pasmens, a la fin de l'Edat Mejana, lu comunautats ismaeliani avian perdut lo sieu ròtle politic. Una partida sobrevivèt dins de regions mai ò mens isoladi coma Liban, Karakorum, Pamir ò Gujarat. Coma la màger part dei corrents shiitas, l'ismaelisme a conoissut de scissions suplementaris après la sieu formacion. Uèi, li comunautats ismaeliani principali son lu Nizaritas, lu Druses e lu Bohras. Lo nombre total de fideus es estimat entre 2,5 e 15 milions[19]
Lo zaidisme modificar
Lo zaidisme es un corrent que foguèt politicament fòrça influent dins lo monde musulman pendent la promiera partida de l'Edat Mejana. Lu diferents grops zaiditas si reclaman dau quatren imam, Zayd ibn Ali (695-740), e contestèron lo cinquen imam causit per lu autru shiitas[20][21]. Per elu, l'imanat non es reservat ai descendents d'Ali mas a toi lu èstres umans dignes dau ròtle. Juridicament, lo zaidisme es fòrça similar a l'escòla sunita hanafita mas laissa la possibilitat de perseguir l'interpretacion dei tèxtes sacrats. Uèi, lu zaiditas son principalament presents en Iemèn dont lo nombre de cresents es estimat entre 8 e 14 milions[22]. Son majoritaris en Iemèn dau Nòrd.
Lu corrents eterodòxes modificar
Lu corrents eterodòxes dau shiisme son de movements religiós aguent desvolopat de cresenças relativament alunhadi de l'islam original. Son ensinda de còps considerats coma d'eresias. Totun, aquelu grops revendican de ligams emb lo shiisme ortodòxe e, despí la fin dau siècle XXen, li tensions en Orient Mejan an menat l'Iran shiita a acceptar l'idèa d'una certana solidaritat internacionala entre shiitas, comprés emb de comunautats fòrça eterodòxas.
L'alevisme modificar
L'alevisme es un corrent liat au shiisme duodeciman car reconoisse lu 12 imams[23]. Totun, lu alèvis an desvolopat una teologia pròpria qu'es estada fòrça influenciada per lo sofisme, es a dire de teologians mistics e esoterics que cèrcan un ò mai d'un sens escondut dins lu tèxtes sacrats[24]. Ensinda, lu alèvis an definit una trinitat formada d'Allah, de Maomet e Ali dont Maumet e Ali son considerats coma de representacions de l'energia divina. Considèran tanben lu imams coma d'aspèctes diferents de l'Univèrs e coma de reflexions d'Ali. Lo darrier imam, ocultat, representa la fin dei temps. Totun, l'innovacion mai importanta de l'alevisme es son associacion de la perfeccion a la consciénça pura. Ensinda, l'alevisme a creat un sistèma d'iniciacion format de règlas basadi sus l'Alcoran per agantar lu diferents niveus de perfeccion. La lèi islamica classica li es solament un nivèu de basa accessible a l'individú format au drech e a la lèi religiosa. Aquò permet au fideu de destriar lo Mau e lo Ben, lo licite e l'illicite. Mas, tres niveus suplementaris existísson. Marcan l'evolucion dau saber e de la consciença dau fideu e li permet d'aquistar pauc a pauc a la modestia, a la saviessa e a l'umilitat per accedir a la conoissença mistica de Dieu.
Lu alèvis actuals vívon principalament en Anatolia, mai que mai en lo Curdistan Turc, dont son victimas de discriminacions. Lo nombre de fideus es estimat entre 10 e 15 milions[25][26].
Lu alaiutas modificar
Lu alaiutas son una comunautat que constituisse 10 % a 14 % de la populacion de Siria[27][28]. De grops, mai pichins, existísson tanben en Liban e en Turquia. La doctrina religiosa dei alaiutas, fòrça eterodòxa, es fondada sus una triada compausada d'Ali que representa « lo Sens » ò « l'Esséncia », de Maumet qu'es « son Nom » e de Salman lo Pèrsa qu'es « sa Pòrta ». Ensinda, per lu alaiutas, Ali es lo creator de Maumet e lo profeta d'una version limitada e simplista de la religion destinada a la fola. La religion vertadiera es reservada a un nombre reduch d'iniciats. Aqueu sistèma permet a l'ànima dau fideu de descubrir la grandor de Dieu per accedir au monde divin. Un mecanisme de metempsicòsi permet la reincarnacion de l'ànima dei fideus. Lu alaiutas an tanben desvolopat de rites pròpris, comprés un refús dau pelegrinatge de La Mèca. Enfin, li conversions son rari car la religion alaiuta si transmet mai que mai per ereditat.
Lu druzes modificar
Lu druzes son una comunautat installada en Siria, en Liban e dins lo nòrd d'Israèl. Lo nombre total de fideus es estimat a aperaquí un milion. An una vision fòrça eterodòxa de l'ismaelisme e lo druzisme es de còps classat coma una religion abraamica diferenta de l'islam[29]. Lo druzisme es una doctrina filosofica basada sus l'iniciacion a la partida esoterica dei tèxtes sacrats. Totun, una partida dei dògmas musulmans son estats abandonats au profiech de nocions en provenença de la filosofia pitagoriciana, dau neoplatonisme, dau bodisme e de l'indoïsme. L'interpretacion d'aquelu tèxtes e apòrts es complèxa car la teologia druza, qu'intègra un mecanisme de metempsicòsi, es secrèta.
Annèxas modificar
Ligams intèrnes modificar
Bibliografia modificar
- Hervé Bleuchot, Droit musulman, Presses universitaires d’Aix-Marseille, 2000.
- Henry Corbin, En Islam iranien : Le shî'isme duodécimain, Gallimard, 1972.
- Mircea Eliade e Ioan P. Couliano, Dictionnaire des religions, Plon, 1990.
- Kais Firro, A History of the Druzes, EJ Brill, 1992.
- Louis Gardet, L'islam. Religion et communauté, Desclée de Brouwer, 1967.
- Jassim M. Hussain, Occultation of the Twelfth Imam: A Historical Background, Routledge Kegan & Paul, 1986.
- Pierre-Jean Luizard, Histoire politique du clergé chiite. XVIIIe : XXIe siècle, Fayard, 2014.
- Élise Massicard, L'autre Turquie — Le mouvement aléviste et ses territoires, Presses Universitaires de France, 2005.
- Mookan Momen, An Introduction to Shi'i Islam, Yale University Press, 1985.
- Abdallah Naaman, Les Alawites. Histoire mouvementée d'une communauté mystérieuse, Erick Bonnier, 2017.
- Muhammad Husayn Tabataba'i, Le Chiisme en Islam, Éditions Albouraq, 2009.
- François Thual, Géopolitique du chiisme, Arléa, 2002.
Nòtas e referenças modificar
- ↑ Reinat Toscano, Diccionari de Lenga d'Òc d'après lo parlar niçard, Auba Novèla, 2022.
- ↑ Lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana, Dicod'Òc, recèrcas « chiisme » e « shiisme », consultat lo 23 d'agost dau 2023, [1] e [2].
- ↑ Ludwig W. Adamec, Historical dictionary of Islam, Scarecrow Press, 2009, p. 235.
- ↑ Yves Bomati e Houchang Nahavandi, Shah Abbas, empereur de Perse, 1587-1629, Perrin, 1998.
- ↑ Jean-François Pérouse, « Une religion sans dogme contraignant », Le Monde diplomatique, junh de 1996, p. 16.
- ↑ Ahmad Hasan Dani e Clifford Edmund Bosworth, History of Civilizations of Central Asia, volume 4, Motilal Banarsidass, 1992.
- ↑ Abdullahi Ahmed An-Na'im, What Is an American Muslim? : Embracing Faith and Citizenship, Oxford University Press, 2014, p. 91.
- ↑ Mas de brancas de l'ismaelisme non considèran lo jihad coma un pilar de l'islam.
- ↑ Pierre-Jean Luizard, Histoire politique du clergé chiite. XVIIIe : XXIe siècle, Fayard, 2014, p. 311.
- ↑ Michel Boivin, L’âghâ khân et les Khojah: Islam chiite et dynamiques sociales dans le sous-continent indien (1843-1954), Karthala Editions, 2013.
- ↑ Laurence Louër, Transnational Shia Politics: Religious and Political Networks in the Gulf, Columbia University Press, 2008, p. 22.
- ↑ National Geographic, National Geographic Atlas of the Middle East, Second Edition: The Most Concise and Current Source on the World's Most Complex Region, Paperback, 2008.
- ↑ Farhad Daftary, Ismaili History and Intellectual Traditions, Routledge, 2017.
- ↑ Hervé Bleuchot, Droit musulman, cap. II, seccion II, §3, Presses Universitaires d'Aix-Marseille, 2000.
- ↑ Li a sèctas duodecimani que reconoisson una autra succession. La mai importanta es aquela de la waqfiyya (Jonathan A.C. Brown, Hadith: Muhammad's Legacy in the Medieval and Modern World, Oneworld Publications, 2009).
- ↑ Mohyddin Yahiya, L'aurore du kalâm. Les théologiens mu'tazilites, Universitat Oberta de Catalunya, 2010.
- ↑ Marianne Barrucand, L'Égypte fâtimide, son art et son histoire, Presses universitaires de France, 1999.
- ↑ Christine Millimono, La secte des Assassins : XIe – XIIIe siècles : des « martyrs » islamiques à l'époque des croisades, L'Harmattan, coll. « Comprendre le Moyen-Orient », 2009.
- ↑ Jonah Steinberg, Isma'ili Modern: Globalization and Identity in a Muslim Community, University of North Carolina Press, 2011, p. 35.
- ↑ Hervé Bleuchot, Droit musulman, cap. II, seccion I, §4, Presses universitaires d’Aix-Marseille, 2000.
- ↑ Ibn Khaldun, Le livre des exemples, vol. I, Muqaddima III, Gallimard collection La Pléiade, pp. 483-486.
- ↑ Samy Dorlian, La mouvance zaydite dans le Yémen contemporain : une modernisation avortée, L'Harmattan, 2013.
- ↑ Altan Gokalp, « Une minorité chîite en Anatolie : les Alevî », Annales, Persée - Portail des revues scientifiques en SHS, vol. 35, no 3, 1980, pp. 748–763.
- ↑ Jean-Louis Triaud, « La Tidjaniya, une confrérie musulmane transnationale », Politique étrangère, n° 4, 2010, pp. 831-842.
- ↑ Structure and Function in Turkish Society, Isis Press, 2006, p. 81.
- ↑ B. Kellner-Heinkele e A. Otter-Beaujean, From the introduction of Syncretistic Religious Communities in the Near East, Brill, 1997.
- ↑ Randa Kassis e Alexandre Del Valle, Comprendre le chaos syrien, Des révolutions arabes au jihad mondial, L'Artilleur, 2016, pp. 165-241.
- ↑ Fabrice Balanche, « Les Alaouites : une secte au pouvoir », Outre-terre. Revue européenne de géopolitique, 2006, vol. 2, n° 14, pp. 73-96.
- ↑ Fòrça druzes revendican aquela separacion.