Sultanat de Rom
Lo Sultanat de Rom es un Estat medievau que foguèt fondat per de nomadas turcomans seldjokidas en Anatolia après la batalha de Manzikert (1071). A la fin deis ans 1070, prenguèron lo contraròtle de Nicèa[1] que demorèt lor capitala fins a sa reconquista per lei Crosats e lei Bizantins en 1097. Dins lo corrent dau sègle XII, lo Sultanat foguèt un adversari acarnat dei Crosadas (batalha de Dorilèa, 1147) e de l'Empèri Bizantin (batalha de Miriocèfal, 1176). Gràcias a sei succès militars, limitèt la reconquista bizantina d'Anatolia ai regions litoralas e mantenguèt sa dominacion sus lei regions centralas.
A la fin dau sègle XII, après la disparicion de l'Empèri Seldjokida e dei principats eissits de sa fragmentacion, lo Sultanat de Rom demorèt l'unic Estat seldjokida independent. Pasmens, en 1243, foguèt atacat e batut per lei Mongòls que ravatjèron son territòri. Tres ans après aquela desfacha, la mòrt dau sultan Kay Khusraw II (1237-1246) agravèt la situacion e precipitèt lo declin dau poder centrau. Lei diferentei tribüs turcomanas venguèron alora pauc a pauc independentas e lo Sultanat de Rom dispareguèt en 1307 amb la mòrt sensa fiu de son darrier sultan.
Istòria modificar
La formacion dau Sultanat modificar
La formacion dau Sultanat de Rom es una consequéncia de la victòria turca de Manzikert en 1071. Desirós d'aprofichar aqueu succès e d'alunchar de tribüs nomadas pauc disciplinadas, lei sultans Alp Arslan e Malik Chah encoratjèron lo movement. Dins aquò, plusors vilas bizantinas, especialament Constantinòble, resistiguèron gràcias a sei fortificacions, çò que menèt a la formacion d'una zòna instabla constituïda de plusors principats tribaus mai ò mens independents. Descendent de Seldjok eu meteis, lo fondator de la dinastia seldjokida, lo cap Sulayman ibn Kutulmich (1077-1086) aprofichèt lo prestigi de seis originas per renfòrçar son territòri que venguèt pauc a pauc l'Estat pus poderós de la region sota lo nom de Sultanat de Rom. Lo tèrme « Rom » vèn de Roman e indica la preséncia fòrta de populacions « romanas », es a dire originàrias de l'Empèri Roman d'Orient dins la region. Pasmens, en causa de sa poissança creissenta, lo Sultanat deguèt lòngtemps faciar l'ostilitat d'autrei tribüs turcas installadas en Anatolia.
En mai de sei liames amb lei Grands Seldjokidas, Sulayman ibn Kutulmich aprofichèt sa bòna comprenença deis enjòcs regionaus. S'alièt donc amb l'emperaire bizantin Alexis Ièr Comnèn (1081-1116). Aquò li permetèt de gardar lo contraròtle de Nicèa que venguèt sa capitala. Puei, ataquèt leis autrei caps anatolians. Ocupèt ansin una partida importanta de la peninsula e la vila d'Antiòquia. En revènge, Alèp resistiguèt a seis atacas e Sulayman moriguèt en 1186 durant un assaut còntra la vila. A sa mòrt, son fiu Kilis Arslan (1086-1107) èra encara menor e poguèt pas quitar Iraq avans 1192. Aqueu vuege foguèt esplechat per lei Danichmenditas, una dinastia fondada a la fin dau sègle XII dins lo nòrd d'Anatolia, per assaiar de conquistar lei territòrias seldjokidas de la region. Ocupèron un territòri relativament important en Anatolia Centrala mai poguèron pas eliminar lo Sultanat.
Lo periòde dei Crosadas e l'apogèu dau Sultanat modificar
A la fin dau sègle XI, lei Seldjokidas anatolians foguèron un adversari important dei Crosats maugrat l'abséncia de sostèn de part dei Grands Seldjokidas ja ben afeblits per sei divisions intèrnas. Lo 21 d'octòbre, anientèron sensa dificultat la crosada populara a la batalha de Civetot. Pasmens, après aquela victòria aisada, Kilis Arslan foguèt susprés per la combativitat de la « crosada dei barons ». Perdiguèt ansin Nicèa en 1096 e foguèt batut a Dorilèa un an pus tard. Aquela desfacha entraïnèt la pèrda de l'oèst anatolian. D'efiech, permetèt ai Bizantins de restablir una preséncia solida en Anatolia e d'i arrestar l'avançada turca durant dos sègles.
Aguent comprés l'impossiblitat de tornar ocupar lei territòris reconquistats per lei Crosats e lei Bizantins, lei Seldjokidas gardèron l'Anatolia Centrala e dirigiguèron seis ambicions territòrialas vèrs l'èst. En 1107, Kilis Arslan prenguèt ansin lo contraròtle de Mossol. Se proclamèt tanben sultan mai aquò entraïnèt una reaccion dei Grands Seldjokidas. Batut, Kilis Arslan moriguèt durant la retirada de sei tropas. Sei successors chausiguèron de renfòrçar sa preséncia en Anatolia e de fondar un sultanat centralizat a l'entorn de Konya. Ansin, en 1116, Masud Ièr (1116-1155) usurpèt lo poder de son paire qu'assaiava d'atacar Constantinòble. Son trabalh de construccion li permetèt d'esquichar l'expedicion de l'emperaire Conrad III en 1147 durant la Segonda Crosada. Pus prudent, lo rèi Loís VII prefiguèt demorar lòng dau litorau e defugir lo territòri seldjokida.
Son successor, Kilis Arslan II (1155-1192) decidèt d'unificar l'Anatolia musulmana per renfòrçar mai lo Sultanat. Per aquò, se declarèt inicialament vassau de l'Empèri Bizantin. Aguent protegit sa frontiera occidentala, eliminèt lei Danichmenditas entre 1172 e 1178. Lei Bizantins comprenguèron alora lo perilh mai lei Seldjokidas resistiguèron a la còntra-ofensiva menada per l'emperaire Manual Ièr a la batalha de Miriocèfal en 1176.Aqueu combat entraïnèt una crisi politica dins l'Empèri marcada per una succession d'usurpacions e de guèrras civilas que menèron a la Quatrena Crosada. Pasmens, en 1190, lei Crosats de Frederic Barbarossa prenguèron brèvament Konya[2]. Pus grèu, a la mòrt de Kilis Arslan II, una guèrra civila aguèt luòc entre sei fius.
L'unitat foguèt restablida en 1204 sota la direccion de Kay Khusraw (1192-1196 e 1204-1210). La meteissa annada, l'Empèri Bizantin s'afondrèt amb la presa de Constantinòble per lei Crosats. Aprofichant la feblessa de l'Empèri Latin fondat per lei Crosats, Kay Khusraw ataquèt lei regions litoralas e prenguèt Antalya, Sinòpe e Cilícia. Lo Sultanat obtenguèt ansin de pòrts e perseguiguèt son avançada durant lo rèine de Kay Qubadh (1219-1237 amb la presa de Kalonoros (1220, d'Erzincjan (1228) e d'Erzurum (1230).
Lo declin e la disparicion modificar
A son apogèu en 1230, lo Sultanat de Rom conoguèt un declin rapide. Sa causa premiera es l'arribada dei Mongòls en Anatolia Orientala vèrs 1241-1242. D'efiech, Kay Khusraw II (1237-1246) foguèt durament batut a Kose Dagi lo 26 de junh de 1243. Aquò permetèt ai Mongòls de menar d'incursions regularas en Anatolia e lo territòri seldjokida se fragmentèt.
En 1277, lei princes seldjokidas demandèron l'ajuda dau cap mameloc Baybars per restaurar son poder. Una importanta armada turca intrèt en Anatolia e bateguèt lei Mongòls a Elbistan. Pasmens, sensa sostèn de part dei fòrças seldjokidas, Baybars se retirèt e lei Mongòls eliminèron lei princes rebèls. Après aquela desfacha, lei sobeirans seldjokidas perdiguèron la realitat dau poder au profiech deis emirs e dei visirs. Reduch a un ròtle nominau, la dinastia se mantenguèt oficialament fins a 1308.
Cultura e societat modificar
Lei Seldjokidas de Rom adoptèron lo modèl politic, religiós e culturau. Es a dire que bastiguèron un Estat segon lei tradicions iranianas e grècoromanas. Lenga de l'elèit aristocratic e dau clergat superior, lo persan èra tanben utilizat per l'administracion e per lei mitans intellectuaus. D'efiech, lo poder encoratjèt fòrça leis arts, l'arquitectura e la literatura persana [3]. Aquela preocupacion se tròba tanben dins lei noms dei sultans coma Kay-Khusraw e Kay-Qubadh[4]. Aguèt d'efiechs importants dins lei vilas onte una partida non negligibla de la populacion utilizèt lo persan dins la vida vidanta[5].
Annèxas modificar
Liames intèrnes modificar
Bibliografia modificar
Nòtas e referéncias modificar
- ↑ 1077 es tradicionalament considerada coma l'annada d'aquela conquista mai lo contraròtle de la vila foguèt en realitat contestat de 1075 a 1081.
- ↑ Pasmens, aquela desfacha aguèt finalament pas d'importància car Frederic Barbarossa moriguèt durant lo passatge dau riu Goksu.
- ↑ (en) Aptin Khanbaghi, « Champions of the Persian Language: The Mongols or the Turks? », dins Bruno De Nicola e Charles Melville (dir.), The Mongols' Middle East: Continuity and Transformation in Ilkhanid Iran, Brill, 2016, p. 202.
- ↑ (en) Rudi Paul Lindner, Explorations in Ottoman Prehistory, University of Michigan Press, 2003, p. 3.
- ↑ (en) Carole Hillenbrand, The Medieval Turks: Collected Essays, Edinburgh University Press, 2021, p. 211.