Istòria dei judieus en Occitània
L'istòria dei judieus en Occitània remontariá au sègle I; lei premierei judieus celèbres avent viscut dins lo territòri actuau d'Occitània èran de linhatge reiau: Eròdes Antipas e la sieuna frema Erodias; en 39, l'etnarca de Galilèa foguèt destituit e faidit per Caligula a Lugdunum Convenarum (actuau Sent Bertran de Comenge, en Gasconha), ditz Flavi Josèp (Antiquitats judievas, cap. XVIII, nº 252). Per manca de documents sus lei judieus de Gàllia, nòstrei rarei conoissenças son liadas en de descubèrtas de vestigis arqueologics qu'atestan de la sieuna preséncia tre la fin dau sègle I, aicí coma una lampa d'òli ondrada dau candelier de 7 brancas trobada en 1967 a Orgon. Aquelei descubèrtas son pus nombrosas dins la vau de Ròse.
.jpg)
Au sègle VI, lei judieus son presents a Marselha, Arle, Usès, Narbona, Clarmont e Bordèu, de centres administratius romans ò d'etapas importantas sus lei rotas comercialas, e i avián de sinagògas. Gregòri de Tors cònta qu'en 576 un trebolèri destruguèt complètament la sinagòga de Clarmont e qu'en seguida lei judieus de la vila acceptèron lo baptisme. En 591, lei judieus fòrabandits de la vila d'Orleans se refugièron en Provença; subre aqueu subjècte, una letra dau papa Gregòri Ier blaima l'archevesque d'Arle Virgili en respònsa a una multitud de planhs per de conversions forçadas. Ai sègles VII e VIII, Septimània o Narbonesa, alora una dependéncia dei reis visigòts d'Espanha, sèrv de refugi ai judieus oprimits en Espanha. D'aquela epòca (689) data l'inscripcion judieva pus anciana conoissuda en Occitània, aquela de Narbona, ornada d'un candelier e portant en ebrieu la frasa שלם על ׳שראל (Šalom al Yisrael, 'Patz sus Israèl). La condicion dei judieus a Narbona sota lei premierei carolingians sembla fòrça favorabla. Lei judieus de Narbona, principalament de negociants, s'endevènon ambé la rèsta de la populacion; au sègle VIII, s'i establís un centre màger d'estudis dau judaïsme e i a una comunautat importanta e prospèra. A la mesma epòca, òm tròba egalament de comunautats judievas a Aush e Nimes e, au sègle IX, l'immigracion d'Espanha contribuís a la formacion de comunautats novèlas, qu'aquela de Carcassona. Sota lei premierei capecians comencèt la persecucion dei judieus de Lemòtges; en 1010, Audoin, evesque de Lemòtges, ofrís ai judieus de la sieuna diocèsi la chausida entre lo baptisme e l'exili. Dei sègles XI a XIII, la comunautat judieva de Lengadòc conoissèt una vertadiera «edat d'aur» dins de vilas coma Narbona, Lunèl o Montpelhier; en particular, una granda aviada intellectuala ambé una familha de saberuts, lei Tibbons, que participa au desvolopament de l'estudi de la filosofia e dei sciéncias a Montpelhier. Lei judieus de Lengadòc foguèron expulsats coma totei leis autrei judieus dau reiaume de França au sègle XIV e l'annexion de Provença per lo rei de França au sègle XVI entrainèt l'expulsion dei judieus que trobèron pas refugi dins la region que dins lei possessions pontificalas, a Avinhon e au Comtat Venaicin, onte foguèron confinats dins de jutariás.
En 1492, lei judieus foguèron expulsats dei coronas de Castelha e d'Aragon, en 1496 de Portugau e en 1498 de Navarra; quauqueis uns s'establiguèron a Sent Esperit dins lei borgadas de Baiona (d'onte, tre lo començament dau sègle XVII, s'escampilhèron dins d'autrei vilas gasconas, aicí coma la Bastida de Clarença, Pèira Horada e Bordèu). En 1550, lo rei Enric li balhèt de letras patentas sota lo nom de «crestians novèus»; en 1723, obtenguèron, mejançant una taxa de 110 000 liuras, de novèlas letras patentas; oficialament e legalament, 230 ans aprèp la sieuna expulsion d'Espanha, lei marranos de França son reconoissuts coma judieus; forman alora la comunautat judieva pus prospèra dau reiaume; esplechan de vinhas e produson de vin cashèr; la transformacion dei produchs coloniaus (sucre, chocolat) es la sieuna especialitat; d'autrei son mètges, sensiblament a la Bastida de Clarença; Jacòb Rodrigues Pereira es recebut en 1774 a l'Acadèmia deis arts de Bordèu.
Au sègle XVIII, la condicion dei judieus provençaus se melhorèt e poguèron restaurar e decorar lei sinagògas de Carpentràs (qu'es la pus anciana de França en activitat, datant de 1367) e de Cavalhon (bastida au sègle XV). L'edicte de tolerància de Versalhas (7 de novembre de 1787) de Loís XVI portèt la libertat de culte ai judieus dau sud-oèst de França qu'obtenguèron ansin un estatut juridic e civil e participèron coma leis autrei subjèctes dau rei ais eleccions ais Estats generaus; lo 28 de genier de 1790, l'Assemblada nacionala li reconoissèt la plena ciutadaniá, puei en 1791 generalizèt aquela mesura a totei lei judieus francés. En 1808, Napoleon Bonaparte creèt l'administracion consistoriala e lei judieus dau Miegjorn dependeràn alora dau Consistòri de Marselha. Lei pichonei comunautats d'Avinhon e de la Comtat se despoblan coma consequéncia dau movement generau dei judieus de França vèrs lei metropòlis: en 1892 demòran ren que 149 judieus a Avinhon. Pasmens, lo judaïsme dau Miegjorn balhèt un dei personatges fondadors dau judaïsme francés actuau, Adòlf Crémieux, naissut a Nimes en 1796, avocat qu'obtenguèt l'abolicion dau jurament more judaico per la Cort de cassacion, un dei creators de l'Aliança israelita universala e ministre autor dau decrèt balhant la ciutadaniá francesa ai judieus d'Argeria.