Contrada
Ua contrada (var. encontrada, contraa)[1] ei una division territoriala d'un país, dab una realitat geografica (orografia, idrografia, clima, vegetacion), istorica o umana (demografia, economia). La soa denominacion e delimitacion s'efectua tant dab de critèris intelectuaus que politics.[2]
Terminologia
modificarQu'existeish de nombrós tèrmes dialectaus entà descríver las contradas, inclusent:
| dialècte | airal | caire | cairiá | comarca | (en)contrada | país | parçan | rodòl | ròde |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| auvernhat | 
|
||||||||
| gascon |
|
|
|
||||||
| lemosin |
|
|
|
||||||
| lengadocian |
|
|
|
|
|
|
|
| |
| provençau |
|
|
|
| |||||
| vivaroaupenc |
|
Aqueste concèpte se ditz comarca en catalan, espanhòu e portugués, redolada o redolata en aragonés e pays en francés.
En Occitània en particular, existeish un ensems de concèptes similars:
- parçan o comarca, segon la geografia occitana e tanben segon l'administracion espanhòla.
- escarton dens l'istòria occitana. Veire Republica dels Escartons.
- comunautat montanhòla segon l'administracion italiana.
- "país" segon l'administracion francesa.
- comunautat d'aglomeracion segon l'administracion francesa.
- canton segon l'administracion francesa.
Parçan o comarca
modificar
1 Lauragués · 2 Montanha Negra · 3 Cabardés · 4 Carcassés · 5 Rasés · 6 Quercòrb · 7 País de Saut Lengadocian · 8 Menerbés · 9 Corbièras · 10 Narbonés
Descentralizacion
modificarDens l'occitanisme
modificarCertans movements e intellectuaus occitanistas prepausan d'instituir los parçans coma entitats d'organizacion deu territòri en Occitània (lo movement catalanista prepausa lo medish principi tà organizar los País Catalans). Los parçans son intermediaris entre las comunas e las regions e, segon certans occitanistas, deurén remplaçar los descopatges artificiaus deus estats coma los departaments (estat francés) o las províncias (estats italian e espanhòu).
Uei lo dia, lo mot parçan que s'utiliza dens lo movement occitanista subertot dempuish los ans 2000. Las publicacions occitanistas precedentas deus ans 1960-1970, sovent parlavan deus parçans dens publicacions en lenga francesa en utilizant lo mot pays[3].
Aqueth mot parçan ei tipic de la tradicion gascona, ja que designava divèrs tipes de subdivisions dens l'istòria de Bearn.
En geografia
modificarBèths geografs occitans an trabalhat suber lo concèpte de "parçan" (nommat pays dens las lors publicacions en francés), en particular Pau Vidal de la Blacha (1908), Frederic Zégierman (1999) e Benedicta e Joan Jaume Fenièr (2000) (vejatz la bibliografia).
Dens l'administracion espanhòla
modificarLo concèpte de comarca (equivalent a "parçan") ja recep ua reconeishença oficiala dens certanas zonas autonòmas de l'estat espanhòu, en particular en Aran (Generalitat de Catalonha) per çò que concerneish Occitània. Tanben que i a comarcas oficialas dens autas regions coma lo País Valencian e en Aragon. Totun aqueras comarcas non remplaçan pas las províncias estatalas espanhòlas; que s'i superpausan.
La Vath d'Aran ei lo sol territòri d'Occitània que forma oficialament ua "comarca". Aran, maugrat lo son estatut especiau de semiautonomia de 1990, entra dens lo quadre de l'organizacion territoriala en "comarcas" que caracteriza la region deu Principat de Catalonha.
Dens los departaments francés
modificarDaubuns departaments occitans prepausan un descopatge intèrne en parçans non oficiaus entà organizar los lors servicis o lo lor torisme. Per exemple:
- L'Ofici deu Torisme deu departament deus Aups d'Auta Provença prepausa tres "destinacions": vejatz la mapa.
- Lo departament de Droma, a travèrs deu son Ofici deu Torisme, se descopa en cinc zonas: vejatz la mapa zoomabla.
- Lo departament dau Puèi de Doma se descopa en sheis parçans o país ("pays"): vejatz la mapa interactiva.
- Lo departament de Var se descopa en ueit "territòris": vejatz la mapa.
Descopatge territoriau
modificarLo descopatge es pro omogenèu. Cada comuna hè partida d'un parçan. Lo descopatge que lo geograf Frederic Zégierman prepausa en Occitània hè parçans de dimensions variablas. Los descopatges de las comarcas catalanas an talhas mei omogenèas.
Nomicacion
modificarLos noms son pro simples. Que son noms tradicionaus e brèus en generau, consisteishen en un mot (Combralhas, Forcauquierés, Espinosa) o en un grop nominau simple (Vath d'Aran, País de Vinhana, Naut Vivarés).
Los parçans d'Occitània
modificar- Per mei de detalhs, vejatz tanben la lista deus parçans d'Occitània.
N'i a pas enqüèra nat descopatge clar ni definitiu deus parçans d'Occitània. Mes i a elements concrets que permeten ja de har ua prefiguracion de tots los parçans occitans:
- Dens l'estat francés, lo geograf occitan Frederic Zégierman qu'a creat un atlàs de parçans de l'estat francés, Le guide des pays de France (1999), que cobreish gaireben tota Occitània e que prepausa solucions interessantas. Totun, lo son descopatge retien mei los critèris de la geografia fisica que los critèris istorics, culturaus e sòcioeconomics.
- Hòra l'estat francés:
- la comarca de la Vath d'Aran, dab estatut oficiau, qu'ei un parçan occitan de hèit.
- las divèrsas comunautats montanhòlas de las Valadas Occitanas que son parçans occitans de hèit (exceptat quauques comunautats montanhòlas qu'agropan comunas occitanas dab comunas de lenga nòrd-italiana).
- Mónegue ei ua entitat istorica a despart.
En comparason dab la situacion occitana, lo movement catalanista a elaborat ua lista e ua carta pro precisa de las comarcas deus País Catalans, a mei se i a enqüèra quauques esitacions de detalh [1].
Escarton
modificarDescentralizacion
modificarEscarton que designa ua entitat de basa qui compausava la Republica deus Escartons (o lo Grand Escarton), dens los Aups Occitans, en avent Briançon per capitala, de 1343 dinc a la fin deu Regim Ancian. S'i deishava ua plaça importanta a l'autonomia e a ua prefiguracion de la democracia dirècta.
Descopatge territoriau
modificarLo descopatge èra omogenèu. Cada escarton avèva un territòri contigú dab autes escartons.
Nomicacion
modificarLos cinc escartons portavan nom simples: èran los noms deu caplòc, de la vath o deu parçan.
- L'escarton de Briançon, agropant 12 comunas.
- L'escarton de Cairàs, agropant 7 comunas (coïncidiva dab la parçan de Cairàs).
- L'escarton d'Ors, agropant 21 comunas.
- L'escarton de la Vath Cluson (Val Cluson) o de Prajalats, agropant 7 comunas.
- L'escarton de Chastèldalfin, agropant 4 comunas.
Comunautat montanhòla
modificarDescentralizacion
modificarUa comunautat montanhòla (en italian comunità montana) ei ua associacion de comunas de montanha, dens l'estat italian, qu'existesih dempuish la lei 1102 deu 3 de deceme de 1971. Totas las regions de montanha d'Itàlia ne tienen. Las Valadas Occitanas de l'estat italian atau an comunautats de montanha que jògan un ròtle un drin similar a las comarcas de l'estat espanhòu. Que tienen un ròtle important dens l'amainatjament deu territòri. Daubuas qu'an pres mesuras de sostien a la cultura occitana.
Las comunautats de montanha de l'estat italian s'insereishen dens regions que tienen ua relativa autonomia legislativa.
Descopatge territoriau
modificarLo descopatge ei omogenèu. Cada comunautat montanhòla a un territòri contigú dab las autas.
Nomicacion
modificarEn generau, las comunautats montanhòlas tienen noms simples de valadas coma "Vath Maira (Val Maira)".
País e comunautat d'aglomeracion
modificarDescentralizacion
modificarL'estat francés qu'a organizat dempuish los ans 1990 dus concèptes pròches:
- Lo "país" (en francés pays) que designa ua entitat de l'estat francés, basada suber l'associacion de comunas. Jòga un ròtle de coordinacion dens l'amainatjament deu territòri devath lo contraròtle de l'Estat centrau (Ministèri de l'Interior). Lo "país" a la francesa qu'ei gerit per la lei deu 4 de heurèr de 1995, dita "lei Pasqua" o LOADT (Loi d'Orientation pour l'Aménagement et le Développement du Territoire) e tanben per la lei deu 25 de junh de 1999, dita "lei Voynet" o LOADDT (Loi d'Orientation de l'Aménagement Durable du Territoire).
- La comunautat d'aglomeracion (en francés communauté d'agglomération): las comunas de las zonas urbanas, s'ac vòlen, se pòden associar dab aqueth estatut, gerit per la lei 99-586 deu 12 de julhet de 1999 dita "Lei Chevènement". Autes tipes d'associacions de comunas qu'existeishen dens l'estat francés (vejatz intercomunalitat).
Los "país" e las comunautats d'aglomeracion de l'estat francés se crèan a l'iniciativa de las comunas, mes dab l'acòrdi e l'autorizacion de l'estat centrau. No's ligan pas estreitament a las regions, ja qu'en tot cas las regions non son pas autonòmas.
Son tipics de l'encastre administratiu francés. Que designan un tipe recent d'entitat administrativa francesa. Que son quasi sinonims (e hèra emplegats) de parçan; mes que i pòt aver ua confusion. En hèit, lo "país" se crèa segon los rapòrts de fòrça deus elegits locaus: segon los cas, pòt estar concordant o non dab lo concèpte de parçan qu'ei mei identitari, mei istoric e mei estable.
Be cau precisar qu'en lenga francesa, lo tèrme "pays" ei hèra vague, ja que pòt designar tant lo país administratiu francés, o ben lo parçan/comarca (non oficiau en França), o ben tota auta mena de territòri.
Descopatge territoriau
modificarLos "país" e las comunautats d'aglomeracion de l'estat francés qu'an un descopatge pro sople mes hèra desordenat. Non son pas obligats d'inserí's dens los limits de las nombrosas entitats oficialas francesas preexistentas (region, departament, arrondiment, canton). Es possible de trobar comunas "isoladas" que non son pas integradas dens los "país" environants ni dens las comunautats d'aglomeracion environantas. Parts importantas deu territòri non hèn pas partida de cap de "país" ni de cap de "comunautat d'aglomeracion". Cèrtas comunas pòden apertiéner a l'encòp a un país e a ua comunautat d'aglomeracion (que non coïncideishen pas). En tot cas la configuracion d'aqueras entitats que complica lo descopatge administratiu e qu'empacha de véder ua organizacion clara e comprensibla dens los escalons de la "descentralizacion" de l'estat francés.
Nominacion
modificarLos "país" e las comunautats d'aglomeracion de l'estat francés tienen:
- Quora noms simples coma "Velai" o "Combralhas"
- Quora noms complicats, artificiaus o non istorics, coma "Ador-Lanas Oceanas", "Monts e Lacs de Leveson", "Arle-Aupilhas-Crau-Camarga-Comtat e Vath de Durença", "SICOVAL" (Sindicat Intercomunau d’Amainatjament e Desvolopament deus Costalats e de la Vath d’Ers).
Vejatz tanben intercomunalitat.
Canton
modificarDescentralizacion
modificarLos cantons de l'estat francés que son subdivisions administrativas rigidas e ancianas deus departaments. N'an pas nat poder decisionau; que son la basa territoriala de las "eleccions cantonalas" que serveishen a elegir los "conseus generaus" dirigint los departaments.
Descopatge territoriau
modificarLo descopatge territoriau qu'ei omogenèu e coordenat dens l'espaci: cada comuna francesa es dens un canton. Los cantons son hèra mei petits e hèra mei nombrós que los parçans en generau. S'insereishen exactament dens los limits deus departaments.
Nomicacion
modificarCada canton tien lo nom deu son caplòc, per exemple, lo "canton d'Ortès".
Vejatz tanben
modificarLigams intèrnes
modificar- parçans d'Occitània
- païses occitans
- comarcas de Catalonha
- comarcas d'Aragon
- Frederic Zégierman
- intercomunalitat
Ligams extèrnes
modificar- (ca)El Talp Article e mapas de sintèsi suu descopatge comarcau deus País Catalans, dab ua orientacion politica marcada (independentisme d'esquèrra)
- (fr)Entreprises Territoires et Développement Articles, mapas e fichas de sintèsi suber los "país" e las "comunautats d'aglomeracion" de l'estat francés
- (it)UNCEM - Unione Nazionale Comuni Comunità Enti Montani Comunautats montanhòlas de l'estat italian
- (fr) La République des Escartons, exemple d'État minimum
Bibliografia
modificar- Alan Alcofa & Pèire Lagarda & Robèrt Lafont (1979) = Alain Alcouffe & Pierre Lagarde & Robert Lafont, Pour l'Occitanie, coll. Domaine occitan, Tolosa: Privat, p. 114.
- Benedicta e Joan Jaume Fenièr (2000) = Bénédicte & Jean-Jacques Fénié, Dictionnaire des pays et provinces de France, sl.: Sud-Ouest
- Pau Vidal de la Blacha (1908) = Paul Vidal de la Blache, La France, tableau géographique, París
- Frederic Zégierman (1999) Le guide des pays de France, sl.: Fayard, tòme Sud e tòme Nòrd (lo tòme Nòrd cobreish daubuns parçans occitans).
Nòtas e referéncias
modificar- ↑ «Contrée» (en francés). Multidiccionari Occitan Dicodòc. Congrès permanent de la lenga occitana.
- ↑ Nacions Unidas. «Second Administrative Level Boundaries. Geospatial Information Section & Statistics Division» (en anglés). [Consulta: 4 d'octobre de 2024]
- ↑ Per exemple, Alan Alcofa & Pèire Lagarda & Robèrt Lafont (1979) = Alain Alcouffe & Pierre Lagarde & Robert Lafont, Pour l'Occitanie, coll. Domaine occitan, Tolosa: Privat, p. 114.