Wikipèdia

Òrdi

(Redirigit dempuèi Uèrdi)

Hordeum vulgare
Descripcion d'aqueste imatge, tanben comentat çaiaprèp

Òrdi comuna

Classificacion
Règne Plantae
Division Magnoliophyta
Classa Liliopsida
Òrdre Cyperales
Familha Poaceae
Sosfamilha Pooideae
Supertribú Triticodae
Tribú Triticeae
Sostribú Hordeinae
Genre Hordeum

Nom binominal

Hordeum vulgare
L. 1753

Classificacion filogenetica

Òrdre Poales
Familha Poaceae

L’òrdi (var. uèrdi) o lo balharc[1] (Hordeum vulgare) es una cereala de palha, planta erbacèa annala de la familha Poaceae. Es probablament la mai anciana cereala cultivada. Plan adaptada al clima mediterranèu a causa de sa rusticitat, constituissiá atal la principala cereala cultivada dins l'Antiquitat Grèga, e consomida en galeta o en farinetas (maza). L'òrdi buta dels tropics fins a 4 500 m d’altitud en Tibet. Se caracteriza per d'espigas de las barbas longas.

Istòria

modificar
Article detalhat: Istòria de l'òrdi.

Amb l'espèuta pichona e l'amidonièr[2], l'òrdi es una cereala domesticada per l'òme dins la region del Creissent Fertil tre lo Neolitic[3]. En efièch, l'òrdi fèra es una planta que possa naturalament entre lo nòrd d'Africa e Tibet[4]. En 2023, las traças mai ancianas de consomacion descobèrtas per los arqueològs se tròban al sud del Lac de Tiberiàs sus un sit datat de 23 000 avC[5]. La domesticacion es mai tardiva e, segon las coneissenças actualas, comencèt dins lo nòrd de l'Iraq actual entre 9 000 e 7 000 avC[6][7][8].

Capabla de posser dins d'endrechs normalament pauc favorables a l'agricultura (regions frejas, zònas montanhosas...), l'òrdi coneguèt una premièra difusion cap a l'oèst e l'èst[9]. Tre 6000-5000 avC, èra utilizada per fabricar de cervesa en Egipte, en Mesopotamia e en China[10]. Vèrs 2000 avC, son usatge èra plan espandida en totas las civilizacions agricòlas d'Eurasia[9]. L'òrdi ocupèt una plaça importanta dins los regims alimentaris de mai d'una region del mond. Per exemple, en Euròpa, un pan fach a partir d'òrdi e de segle èra la noiridura de basa de la màger part dels paisans mas las patanas l'an d'ara endavant largament remplaçat pendent lo sègle XIX[11][12]. Pasmens, malgrat aquel declin, l'òrdi fa totjorn partida dei cerealas mai cultivadas dins lo mond après lo milh, lo ris e lo blat[13].

Las varietats d'òrdi

modificar

De centenas de varietats d'òrdi existisson coma l'indican, per exemple, lo Catalòg Oficial Francés de las Espècias e Varietats (1 277 varietats enregistradas[14]) e lo Catalòg Europèu (5 276 varietats enregistradas[15]). Pasmens, se distinguís tradicionalament dos grops principals :

  • los òrdis d'ivèrn, resistents al fred fins a −15 °C, pòdon aver d'espigas platas de dos rengs de grans o d'espigas cilindricas de sièis rengs de grans. Se semena de la fin de setembre al començament d'octobre, per èsser plan installats avant l’ivèrn.
  • los òrdis de prima, sensibles al gèl, del cicle vegetatiu pus cort, se semenan en febrièr - març.

Los grans son redonds e marcats d'un trach dins lo long.

Consomacion e produccion

modificar

Valor nutritiva

modificar

L'òrdi conten mai o mens 69 % d'aiga, 28 % de glucids, 2 % de proteïnas e de 0,4 % de lipids. Sa valor nutritiva es de l'òrdre de 123 kcal/100 g. La cereala conten tanben de quantitats notablas de fibras, de vitamina B, de selèni, de fosfòr, de fèrre, de zinc, de coire, de magnèsi e d'acids aminats essencials[16]. L'òrdi es reputat per favorir una bona digestion e per aver una accion favorabla sul taus de sucre dins lo sang, lo colesteròl e la flòra intestinala.

Consomacion e utilizacions

modificar
 
La bièrra es producha a partir de grans d'òrdi

Al nivèl mondial, l'utilizacion de l'òrdi se despartiguèt entre l'alimentacion animala (55 a 60 %), la produccion de malt (30 a 40 %), la produccion de semenças (5 %) e l'alimentacion umana[17]. Es donc una font energetica importanta dins l'alimentacion animala mas es paura en proteïnas e deu s'apondre complements. Dins l'alimentacion umana, l'utilizacion principala es la braçariá e, dins una mendre mesura, la produccion de whisky. L’òrdi de qualitat optimala deu aver una umiditat inferiora a 14,5 %, un taus de proteïnas comprés entre 9,5 % e 11,5 % e una energia germinativa superiora a 95 %. Se preferís las varietats de prima. A partir dels grans d'òrdi maltat se produsís tanben lo siròp d'òrdi maltat, un concentrat edulcorant.

Jos forma de grans, se trapa notablament l’òrdi mondat, que sa primièra envelopa exteriora se retira, mas que lo bren e lo gèrme demòran. Se trapa tanben l’òrdi perlat, que sos grans son estats abrasats (son polits per li far l'aparéncia d’una pèrla), e a perdut lo gèrme e un grand jaç exterior, e amb que se fa de farinas. L’òrdi mondat es pus nutritiu, perque a conservat la màger part de sos nutriments. Quina que siá la preparacion prevista, l’òrdi se còi dins una proporcion de tres parts d'aiga per una d'òrdi. Se daissa prene lo bolh, se cobrís, se redusís lo fuòc e se còi 45 minutas per l’òrdi perlat, e 90 minutas per aquel mondat, fins que l'òrdi siá tendre e tota l'aiga absorbida.

Dins l'Antiquitat, l'òrdi èra l'aliment de basa dels Grècs que la consomavan jos forma d'una galeta monenada maza. Se fabricava a l'ostal e se manjava de pertot. Tucidides (III, 49) parla atal dels marins d'Atenas a Mitilena que se ne manjava « sens quitar lo banc dels remaires ». Los Tibetans fan de farina d'òrdi grilhat, nomenada tsampa, lor aliment tradicional de basa[18]. En Africa del Nòrd, se fabrica de semolas d'òrdi.

Produccion

modificar

En 2004, la produccion mondiala d’òrdi èra de 155 milions de tonas per una superfícia semenada de 57 milions d'ectaras, o un rendement mejan de 27,2 quintals per ectara (font FAO). Setze païses realizan 80 % d'aquela produccion.

Principals païses productors
2004 Superficia cultivada
(milions d'ectaras)		 Rendement
(q/ha)		 Produccion
(Mt)
 Russia 9,30 19,36 18,00
  Canadà 4,16 31,33 13,04
 Alemanha 2,24 58,00 12,97
 Ucraïna 4,49 24,70 11,08
  França 1,63 67,65 11,00
  Espanha 3,18 33,31 10,58
 Turquia 3,50 25,71 9,00
  Austràlia 3,76 20,72 7,79
  Estats Units 1,63 37,38 6,10
 Reialme Unit 1,01 58,251 5,86
 Danemarc 0,71 52,72 3,73
 Polonha 1,09 31,90 3,48
  China 0,85 37,65 3,20
 Marròc 2,31 11,95 2,76
 Iran 1,60 16,88 2,70
 Republica Chèca 0,47 48,74 2,29

Annèx

modificar

Ligams intèrnes

modificar

Bibliografia

modificar
  • (en) Steven E. Ullrich, Barley : Production, Improvement, and Uses, t. 12, John Wiley & Sons, coll. « World Agriculture Series », 2010.

Ligams extèrnes

modificar

Nòtas e referéncias

modificar
  1. ↑ De doas rengas de gran.
  2. ↑ (it) Antonio Saltini, I semi della civiltà. Grano, riso e mais nella storia delle società umane, Nuova Terra Antica , 2010.
  3. ↑ (en) A. Badr, R. Sch, H. E. Rabey, S. Effgen, H. H. Ibrahim, C. Pozzi, W. Rohde e F. Salamini, « On the Origin and Domestication History of Barley (Hordeum vulgare) », Molecular Biology and Evolution, vol. 17, n° 4, 2000, pp. 499-510.
  4. ↑ (en) Daniel Zohary e Maria Hopf, Domestication of Plants in the Old World : The Origin and Spread of Cultivated Plants in West Asia, Europe, and the Nile Valley, Oxford University Press, 2000, pp. 59–69.
  5. ↑ (en) Dani Nabel, Dolores R. Piperno, Irene Holst, Ainit Snir e Ehud Weiss, « New evidence for the processing of wild cereal grains at Ohalo II, a 23 000-year-old campsite on the shore of the Sea of Galilee, Israel », Antiquity, vol. 86, n° 334, 2012, pp. 990-1003.
  6. ↑ (en) Helena H. Clark, « The Origin and Early History of the Cultivated Barleys: A Botanical and Archaeological Synthesis », The Agricultural History Review, vol. 15, n° 1, 1967, pp. 10-11.
  7. ↑ (en) John William Mitchell, William Quenn Loegering e George Adelbert Livingston, Barley: Origin, Botany, Culture, Winterhardiness, Genetics, Utilization, Pests, Agricultural Research Service, U.S. Department of Agriculture, 1967, p. 14.
  8. ↑ Aquelas datas son de nuançar. En efièch, correspondon a l'aparicion de varietats d'òrdi modificadas per l'accion umana. La domesticacion de l'espècia salvatja es mai dificila de datar perque sos grans presentan pas cap de particularitat.
  9. ↑ 9,0 et 9,1 (en) Martin K. Jones e Olga Kovaleva, « Barley heads east: Genetic analyses reveal routes of spread through diverse Eurasian landscapes », PLOS ONE, vol. 13, n° 7, 2018, e0196652.
  10. ↑ (en) Ian Spencer Hornsey, A History of Beer and Brewing, Royal Society of Chemistry, 2003, pp. 1-6.
  11. ↑ (en) Harold McGee, On Food and Cooking : The Science and Lore of the Kitchen, Unwin, 1986, p. 235.
  12. ↑ (en) Claudia Roden, The Book of Jewish Food : An Odyssey from Samarkand to New York, Knopf, 1997, p. 135.
  13. ↑ Donadas FAOSTAT 2021.
  14. ↑ (fr) GEVES, Catalogue officiel des espèces et variétés de plantes cultivées en France, recèrca « Hordeum vulgare », consultat lo 10 d'aost de 2023.
  15. ↑ (en) Comission Europèa, EUPVP - Common Catalogue, recèrca « Hordeum vulgare », consultat lo 10 d'aost de 2023.
  16. ↑ (fr) S. W. Souci, W. Fachmann e H. Kraut, La composition des aliments. Tableaux des valeurs nutritives, 7a edicion, MedPharm Scientific Publishers / Taylor & Francis, 2008.
  17. ↑ (en) Steven E. Ullrich, Barley : Production, Improvement, and Uses, t. 12, John Wiley & Sons, coll. « World Agriculture Series », 2010, p. 3.
  18. ↑ (fr) Françoise Pommaret, Le Tibet, une civilisation blessée, Découvertes Gallimard, 2002.
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Òrdi&oldid=2388378 »