Republica de China (Taiwan)

La Republica de China (en chinés tradicional: 中華民國, Pinyin: Zhōnghuá Mínguó), coneguda comunament coma Taiwan, tradicionalament Formosa, es un estat d'Asia Orientala.

Republica de China (Taiwan)

中華民國 (zh-tw) Tiong-hoâ Bîn-kok (nan-latn-pehoeji) Chûng-fà Mìn-koet (hak) taiwan (pwn) Tiong-huâ-bîn-kok (nan-latn-tailo) 中華民國 (nan-hant) 臺灣 (zh-tw) 台灣 (nan-hant) Tâi-oân (nan-latn-pehoeji)
(Bandièra) (Escut d'armas)
(2014)
Imne	Imne de la Republica de China  (1928 )
Nom oficial	中華民國 ((zh-tw))
Administracion
Capitala	Taipei
Lenga oficiala	mandarin de Taiwan hakka taiwanés taiwanés amis paiwan kinmen o-ku-uā Min de Matsu lenga dels signes taiwanesa saisiyat poyoma atayal tsou bunun Rukai truku seediq sakizaya yami kavalan kanakanabu saaroa
Politica
Fòrma de govèrn	Sistèma semipresidencial, democracia e republica constitucionala
• President	Lai Ching-te
• Primièr ministre	Cho Jung-tai (2024–)
Geografia
Coordenadas	24° N, 121° E
Superfícia	36 193 km²
Percentatge d'aiga	10,3 %
Punt culminant	Yu Shan (3 952 m)
Fus orari	UTC+08:00 Asia/Taipèi Ora de Taiwan
Demografia
• Totala	23 412 899 ab. (junh 2024 )
• Densitat	646,89 ab./km²
Economia
Moneda	nòu dolar taiwanés
Autras informacions
Indicatiu telefonic	+886
Domeni Internet	.tw
Sit web	gov.tw taiwan.gov.tw

Confronta l'ocean Pacific, entre la mar de China Orientala e la mar de China Meridionala. Ocupa de facto l'illa de Taiwan e d'illons pròches (illas Penghu o Pescadores, illas Matsu, illa de Jinmen o Quemoy) mas revendica tot lo territòri continental de la Republica Populara de China (RPC). Existisson a Taiwan de fòrças politicas que prepausan d'abandonar aquela revendicacion sus tota China. La capitala n'es Taipèi (o Taibei).

Istòria

De la Preïstòria a la conquista japonesa

La preséncia umana en Formosa data d'au mens 30 000 ans (Òme de Zuozhen). Vèrs 4 000 av. JC, de populacions austronesianas s'installèron sus l'illa. Fins au començament dau sègle XVII, desvolopèron una cultura pròpria que demorèt independenta de China.

Lei Portugués descurbiguèron l'illa en 1542. En 1626, leis Espanhòus dei Filipinas mandèron una expedicion qu'explorèt lo litorau. I fondèron la vila de San Salvador e i establiguèron de missions crestianas. Lei Olandés comencèron pereu de colonizar l'illa. Per aquò, sostenguèron l'installacion de populacions chinesas. Pasmens, aquela iniciativa se revirèt còntra seis autors car, en 1662, leis Olandés foguèron expulsats de Formosa per Zheng Chenggong. L'illa foguèt alora integrada au sen de l'Empèri Ming fins a sa conquista per lei Qing en 1683.

Leis autoritats chinesas sostenguèron l'installacion d'òmes chinés que se maridèron amb de fremas aborigènas. Au començament dau sègle XIX, la populacion agantèt ansin dos milions d'abitants. Pendent la guèrra francochinesa, Formosa foguèt bombardada e somesa au blocus per la marina francesa. Aquò permetèt au govèrn centrau de comprendre l'importància estrategica de l'illa que recebèt l'estatut de província. Pasmens, China perdiguèt Formosa dètz ans pus tard a l'eissida de la guèrra sinojaponesa de 1894-1895.

Lo periòde japonés

Japon gardèt lo contraròtle de Formosa de 1895 a 1945. Premiera colonia nipona, deviá venir un modèl de desvolopament economic e recebèt una atencion particulara. Ansin, lei Japonés menèron una importanta reforma agrària que permetèt de crear una classa de païsans proprietaris. Construguèron tanben d'infrastructuras e d'industrias, çò que foguèt a l'origina d'una importanta aumentacion dau nivèu de vida. Enfin, modernizèron lo sistèma educatiu.

Pasmens, l'òrdre japonés demorèt fòrça autoritari e Tòquio limitèt l'accès deis abitants a l'ensenhament superior per empachar la formacion d'un elèit locau tròp important. De mai, lei revòutas foguèron durament reprimidas. Per exemple, en 1930, d'armas quimicas foguèron utilizadas còntra d'insurgents aborigèns (incident de Wushe).

Taiwan dempuei 1945

Lo refugi dei nacionalistas chinés

Evolucion de la guèrra civila chinesa entre 1946 e 1950.

Après la Segonda Guèrra Mondiala, l'illa foguèt ocupada per lei tropas de la Republica de China. Tractant leis abitants coma de « collaborators », leis espolièron d'una partida de sei bens entraïnant d'esmogudas en febrier de 1947. La repression entraïnèt la mòrt de 10 000 a 30 000 e decimèt l'elèit e lei captaus locaus.

En 1949, lo govèrn nacionalista de Chiang Kai-shek, vencut sus lo continent, se retirèt sus l'illa amb dos milions de soudats e de refugiats. Formosa, tèrme pauc a pauc remplaçat per « Taiwan » dins lo corrent deis annadas 1960, e quauqueis illas vesinas venguèron alora lo còr de la Republica de China. Dins un contèxte marcat per de tensions vivas entre Taiwanés e Chinés, lo Kuomintang (KMT) mantenguèt son regime dictatoriau e installèt son govèrn a Taibei.

Dempuei aquela data, lei doas China son totjorn oficialament en guèrra. Contunian tanben de se presentar coma l'unic representent legitim dau pòble chinés. Ansin, a l'ora d'ara, l'objectiu oficiau dau govèrn de Taibei es totjorn de tornar conquistar lei territòris revendicats per la Republica en 1949 (que gropan la Republica Populara de China, Mongolia e divèrsei territòris frontaliers dau nòrd d'Índia).

Lo desvolopament economic

Darrier bastion deis anticomunistas chinés, Taiwan recebèt rapidament una importanta ajuda de part deis Estats Units. D'efèct, en mai d'un tractat d'assisténcia mutuala signat en 1954, la flòta estatsunidenca assegura dempuei leis annadas 1950 de patrolhas en Mar de China per empedir una ataca chinesa. Dins lo domeni economic, leis Estatsunidencs financèron largament la remesa en marcha de l'industria taiwanesa. Encoratjèron tanben leis investiments japonés, çò que permetèt un desvolopament fòrça important de l'economia taiwanesa.

La democratizacion e lo raprochament amb la China Populara

Après la mòrt de Chiang Kai-shek en 1975, son fiu Chiang Ching-kuo li succediguèt. En 1987, un an avans son decès, metèt fin a la lèi marciala. Foguèt remplaçat per un Taiwanés sòci dau KMT dich Lee Teng-hui. Contunièt de liberalizar la societat e autorizèt lei viatges de Taiwanés sus lo continent. En revènge, refusèt la proposicion de Pequin de tornar integrar China amb un estatut especiau.

En 2000, l'illa conoguèt sa premiera alternància democratica amb la victòria dau Partit democrata progressista (DPP) de Chen Shui-bian. En despiech d'un discors independentista, lo president novèu contunièt de negociar amb Pequin. Tre 2004, perdiguèt sa majoritat parlamentària au profiech dau KMT. En mai d'aquò, foguèt afeblit per un viatge de son Premier Ministre en China onte signèt d'acòrds regardant un futur procès de reünificacion.

En 2008, lo KMT reconquistèt la presidéncia amb Ma Ying-jeou. Aquò permetèt de perseguir una politica prudenta de raprochament amb la China Populara. Sostenguèt pereu l'aumentacion dei cambis comerciaus entre l'illa e lo continent. Pasmens, un projècte de liure cambi mau definit inquietèt la populacion e lo KMT foguèt finalament batut ais eleccions de 2016. Lo DPP reprenguèt lo poder amb un programa de reformas economicas e socialas.