Pechenegs
Lei Pechenegs ò Patzinaks[1] son un pòble d'origina turca eissit de l'estèpa eurasiatica. Dau començament dau sègle X a 1122, formèron un empèri nomada poderós entre Vòlga, Caucàs, la mar Caspiana e la mar Negra. A partir d'aqueu territòri, menèron d'incursions còntra lei reiaumes sedentaris vesins coma la Rus' de Kiev e l'Empèri Bizantin. Après plusors desfachas, se dispersèron, s'engatjèron dins l'armada bizantina ò intrèron au servici dau rèi d'Ongria. Foguèron remplaçats au nòrd de la mar Negra per lei Comans, un autre pòble nomada originari de l'estèpa. Lei darriers Pechenegs dispareguèron dins lo corrent dau sègle XV en s'integrant au sen de la populacion magiara.
Istòria
modificarOriginas e migracions vèrs l'oèst
modificarLei premierei mencions dei Pechenegs datan dau començament dau sègle VIII. A aquela epòca, èran installats dins la vau de Sirdarià, en Asia Centrala[2]. A la fin dau sègle IX, segon de tèxtes bizantins, vivián entre Vòlga e lo fluvi Oral. Son presentats coma de barbars practicant lo mercenariat per atacar lei pòbles eslaus e leis autrei nomadas de la region. Pasmens, venguèron rapidament tributaris dei Cazars, lo pòble nomada dominant dins la partida occidentala de l'estèpa entre lei sègles VI e IX. Puei, lei Pechenegs deguèron tornarmai migrar vèrs l'oèst en causa d'atacas deis Oghozs, un autre pòble nomada, que prenguèron lo contraròtle dei territòris entre la mar d'Aral e la mar Caspiana[3][4].
En causa d'aquela pression, lei Pechenegs se devesiguèron[5]. Una part s'integrèt dins lo sistèma tribau sota dominacion cazara, una autra jonhèt una federacion de tribüs turcas e lo rèsta perseguiguèt sa migracion[6][7]. Aqueu darrier grop passèt Vòlga en 889 e Dniepr en 895. S'alièt alora amb lei Bulgars de Simeon lo Grand (893-927) per atacar lei Magiars que quitèron la region per s'installar en Panònia (onte fondèron Ongria).
L'Empèri Pecheneg
modificar
A partir dau sègle X, lei Pechenegs venguèron una poissança majora en Euròpa Orientala e menèron d'incursions frequentas còntra leis Estats de la region. En 934, s'alièron amb lei Magiars per pilhar Tràcia e menaçar Constantinòble[8]. Ataquèron tanben la Rus' de Kiev que son grand-prince Sviatoslav Ièr foguèt tuat dins una emboscada organizada per de Pechenegs en 972[9]. Pasmens, coma per la màger part deis empèris nomadas, adoptèron pauc a cha pauc de trachs culturaus eissits dei societats sedentàrias. En particular, au nivèu religiós, de Pechenegs se convertiguèron a l'islam e au cristianisme[10].
Lo declin e la disparicion dei Pechenegs
modificarLa disparicion de l'Empèri Pecheneg
modificar
La disparicion de la poissança pechenega foguèt un procès lòng compausat de desfachas e de resurgéncias militaras. Ansin, durant lo rèine de Iaroslav lo Savi (1019-1054), la Rus' de Kiev agantèt l'apogèu de son poder. De 1036 a 1053, seis armadas ataquèron e secutèron lei Pechenegs que deguèron se retirar vèrs lo sud e passar Danubi. S'installèron dins la region, resistiguèron ais armadas localas e, en 1086, pilhèron tornarmai Tràcia e bateguèron lei Bizantins, grèvament afeblits per la desfacha de Manzikert, a Silistra en 1090. Aprofichant aqueu succès, lei Pechenegs s'alièron amb lei Seldjokidas per assetjar Constantinòble. Dins aquò, l'ataca s'acabèt per una revirada e lei Pechenegs foguèron esquichats per l'emperaire Alexis Ièr Comnèn (1081-1118) a la batalha de la còla de Lebonion en 1191, amb l'ajuda dei Comans.
Una partida dei vencuts acceptèt de servir Constantinòble. Foguèron installats dins la region de Moglena, en Macedònia, au sen d'un tagma[11]. Pasmens, subiguèron de pèrdas importantas durant lo passatge de la crosada populara dirigida per Pèire l'Ermita, especialament en assaiant de defendre Belgrad. Au començament dau sègle XII, de tribüs pechenegas, probablament aquelei qu'avián acceptat la senhoriá bizantina, se revoutèron. Foguèron anientadas a la batalha de Beroia en 1122 per l'emperaire Joan II Comnèn (1118-1143)[12]. Aqueu còp, lei vencuts anèron en Ongria ò se dispersèron per disparéisser dins de circonstàncias desconegudas. Dins aquò, aquela disparicion foguèt pas instantanèa car de mercenaris pechenegs èran presents dins l'armada imperiala presenta a la batalha d'Andria en 1155[13] e la darriera mencion de Pechenegs en defòra dau reiaume d'Ongria data d'una cronica cronica kievana de 1168[14].
Lei Pechenegs d'Ongria
modificarDe grops de Pechenegs jonhèron lei Magiars en Transilvània e en Panònia durant lo rèine de Geza (972-997). Durant lei sègles XI e XII, foguèron regularament recrutats coma mercenaris per lo reiaume d'Ongria per protegir lei regions frontalieras ò per provesir de tropas d'arquiers de cavalariá ai tropas reialas[15]. Après 1122, d'autrei grops foguèron acuelhits per lo rèi Estève II (1116-1131)[16].
Aquelei grops subrevisquèron a la disparicion de l'Empèri Pecheneg e s'integrèron au reiaume d'Ongria. En 1203, lei Pechenegs encargats de la defensa dei frontieras septentrionalas obtenguèron una carta qu'organizèt una « tèrra dei Pechenegs » (terra Bissenorum en latin) dotada d'una certana autonòmia[17]. La conversion au cristianisme foguèt pas exigida car l'existéncia de vilatges pechenegs musulmans es atestada en 1224[18]. A partir dau sègle XIV, divèrsei decisions reialas autorizèron l'intrada deis Pechenegs aguent l'estatut d'òme liure au sen de la noblesa ongresa[19]. Aquò menèt a la disparicion progressiva dei Pechenegs ongrés que foguèron crestianizats e magiarizats dins lo corrent dau sègle XV.
Cultura e societat
modificarLa cultura e la societat pechenegas son mau conegudas en despiech de l'existéncia de descripcions relativament ancianas d'aqueu pòble coma aquela escricha per l'emperaire bizantin Constantin VII Porfirogènit (913-959). Pasmens, aquò empachèt pas d'aver plusors elements permetent de distinguir d'especificitats.
Lenga
modificarLei Pechenegs parlavan una lenga turca dau grop dei lengas oghoz. Es malaisat d'aver de precisions suplementàrias car la lenga ela meteissa es pauc documentada e dispareguda dempuei au mens cinc sègles[20]. Leis informacions principalas son eissidas dei trabalhs dau saberut oigor Mahmud al-Kashgari (1005-1102) qu'es un precursor de la lingüistica modèrna. En 1075, a la cort deis Abbassidas, escriguèt un Recuelh dei lengas turcas que presenta plusors lengas turcas e destria mai d'un dialècte[21]. Segon eu, la lenga pechenega èra una varianta dei parlars comans e oghuzs amb de diferéncias foneticas probablament eissidas dei pòbles vesins dau territòri pecheneg[22]. Dins sei tèxtes, la princessa e istoriana Ana Comnèn (1083-1154) precisa tanben la similitud dei lengas comana e pechenega.
Organizacion politica
modificar
Segon la descripcion de l'emperaire Constantin VII Porfirogènit, lei Pechenegs aguent refusat de se sometre ai Cazars e ais Oghuzs formavan una federacion ò una confederacion tribala compausada de 8 tribús principalas e de 40 sostribús. L'organizacion tradicionala bipartita dei pòbles turcs èra ben visibla car, a l'apogèu dei Pechenegs, quatre tribüs èran installadas a l'oèst de Dniepr e quatre a l'èst[23].
L'existéncia de khans dirigissent lei Pechenegs es de còps mencionada dins de documents e au mens quatre noms son coneguts : Kurya (vèrs 970), Metiga (vèrs 980), Kuchug (vèrs 990) e Kizil Beg (vèrs 1184)[24]. Lo poder d'aquelei khans sembla pas comparable amb aqueu de Genghis Khan e de sei successors. Au contrari, l'elèit aristocratic pecheneg aviá probablament un ròtle politic major, trach sociau frequent en lei pòbles nomadas turcs de la premiera partida de l'Edat Mejana.
Religions
modificarLei Pechenegs originaus èran pagans, mai la natura d'aquela religion es pas coneguda. Au contacte dei pòbles sedentaris presents a l'entorn de la mar Negra, se convertiguèron a l'islam e au cristianisme. Lo procès de conversion a l'islam es pas ben conegut, mai probablament liat a de cambis comerciaus ò a de contactes amb de presoniers musulmans capturats per lei Bizantins[25]. En revènge, aqueu de la conversion au cristianisme es pus clar car de missions d'evangelizacion son mencionadas dins mai d'un document. La pus importanta es probablament aquela de l'evesque Bruno de Querfurt (974-1009) qu'obtenguèt en 1008 l'acòrdi dau grand-prince Vladimir lo Grand (980-1015) per intrar dins lo territòri pecheneg[26]. Bruno demorèt cinc mes entre lei Pechenegs e ordonèt un evesque avans sa partença.
Dins aquò, l'adopcion dei religions musulmana e crestiana foguèt un procès fòrça lòng car la preséncia de Pechenegs pagans es encara mencionada au sen dei tribüs installadas en Ongria au sègle XIII. La preséncia de comunautats musulmanas, pron importantas per aver lei sieus vilatges, es egalament sinhalada au meteis periòde. Lo cristianisme sembla de s'impausar unicament a partir dau sègle XV durant lo procès de magiarizacion e de disparicion dei Pechenegs[27].
Annèxas
modificarLiames intèrnes
modificarBibliografia
modificar- (fr) Simon Berger, Une armée en guise de peuple. La structure militaire de l'organisation politique et sociale des nomades eurasiatiques à travers l'exemple mongol médiéval, tèsi, Centre d'études turques, ottomanes, balkaniques et centrasiatiques - CETOBaC, 2022.
- (fr) Bernard Le Calloc’h, Des Asiatiques en Hongrie : Khazars, Kabars et Alains, L'Harmattan, 2013.
- (fr) Gérard Chaliand, Les empires nomades, Perrin, 2006.
- (fr) René Grousset, L’Empire des steppes, Attila, Gengis-Khan, Tamerlan, París, Payot, 1938.
- (en) András Pálóczi-Horváth, Pechenegs, Cumans, Iasians : steppe peoples in medieval Hungary, Corvina, 1989.
- (en) Victor Spinei (trad. Dana Badulescu), The Great Migrations in the East and South East of Europe from the Ninth to the Thirteenth Century, Cluj-Napoca, Romanian cultural institute : Museum of Brăila Istros publ., 2003.
- (en) Boris Zhivkov, Khazaria in the Ninth and Tenth Centuries, Brill, 2015.
Nòtas e referéncias
modificar- ↑ Aquelei tèrmes vènon dei mots Pechenegi e Pechenezi, presents dins lei tèxtes eslaus e Patzinakoi e Patzinakitai, presents dins lei tèxtes bizantins. Èran de derivats dau turc ancian bajanaq ò bajinaq que significava « bèufraire ». Dins lei tèxtes latins escrichs en Euròpa Occidentala, se tròba lo tèrme Pincenarii. Aqueleis apelacions son a l'origina de mai d'un nom de vilas e de vilatges en Ongria, en Romania, en Serbia e en Eslovaquia.
- ↑ (pl) Rocznik orientalistyczny, vol. 51 e 52, Naukowe, Państwowe Wydawn, 1998, p. 21.
- ↑ (en) Omeljan Pritsak, « The Pechenegs: A Case of Social and Economic Transformation », Archivum Eurasiae Medii Aevi, The Peter de Ridder Press, n° 1, 1975, pp. 211-235.
- ↑ (hu) Gyula Kristó,, Háborúk és hadviselés az Árpádok korában, Szukits Könyvkiadó, 2003.
- ↑ (en) Boris Zhivkov, Khazaria in the Ninth and Tenth Centuries, Brill, 2015, p. 135.
- ↑ (en) Victor Spinei, The Great Migrations in the East and South East of Europe from the Ninth to the Thirteenth Century, Romanian Cultural Inst., Center for Transylvanian Studies, 2003, p. 113.
- ↑ (en) Peter Benjamin Golden, Nomads and their Neighbours in the Russian Steppe : Turks, Khazars and Quipchaqs, Ashgate, 2003, p. 64.
- ↑ (fr) Jean-Paul Roux, « Les Petchenègues », dins Histoire des Turcs : Deux mille ans du Pacifique à la Méditerranée, Fayard, 2000.
- ↑ Lo crani dau grand-prince foguèt utilizat per faire una copa (Robin Peck, Sculpture: A Journey to the Circumference of the Earth, Broken Jaw Press, 2004, pp. 69-70).
- ↑ (en) Victor Spinei, The Great Migrations in the East and South East of Europe from the Ninth to the Thirteenth Century, Romanian Cultural Inst., Center for Transylvanian Studies, 2003, p. 108.
- ↑ (en) John Haldon, Warfare, State and Society in the Byzantine World 560-1204, Routledge, 2002, p. 117.
- ↑ (en) Ioannes Cinnamus (trad. Charles M. Brand), Deeds of John and Manuel Comnenus, Columbia University Press, coll. « Records of civilization / sources and studies » (n° 95), 1976, p. 16.
- ↑ (fr) Ferdinand Chalandon, Histoire de la domination normande en Italie et en Sicile, París, A. Picard, 1907.
- ↑ (en) Ivan Katchanovski, Zenon E. Kohut, Bohdan Y. Nebesio e Myroslav Yurkevich, Historical Dictionary of Ukraine, Scarecrow Press, 2013, p. 439.
- ↑ D'un biais paradoxau, lo reiaume crestian d'Ongria, fondat per de nomadas pagans aguent menat abòrd de campanhas e d'incursions per pilhar Euròpa, venguèt lo barri principau de l'Euròpa crestiana còntra leis invasions dei pòbles nomadas seguents.
- ↑ (en) Hamilton Alexander Rosskeen Gibb, The Encyclopaedia of Islam, Brill Archive, 1954, pp. 1012-1021.
- ↑ (fr) Pál Engel e András Kubinyi, Histoire de la Hongrie médiévale. Tome II : Des Angevins aux Habsbourgs, Presses universitaires de Rennes, 2015, p. 72.
- ↑ (en) Katarína Štulrajterová, « Islam in Medieval Hungary : Judicial Power over Muslims as Evidence for the Christian-Muslim ‘convivenza’ », Bulletin of Medieval Canon Law, New Series vol. 31, 2014, p. 13.
- ↑ (en) Katarína Štulrajterová, « Islam in Medieval Hungary : Judicial Power over Muslims as Evidence for the Christian-Muslim ‘convivenza’ », Bulletin of Medieval Canon Law, New Series vol. 31, 2014, p. 19.
- ↑ (ru) Н. А. Баскаков, Тюркские языки, Моscòu, 1960, pp. 126-131.
- ↑ (en) Kemal H. Karpat, Studies on Turkish Politics and Society:Selected Articles and Essays, Brill, 2004, p. 441.
- ↑ (en) Victor Spinei (trad. Dana Badulescu), The Great Migrations in the East and South East of Europe from the Ninth to the Thirteenth Century, Cluj-Napoca, Romanian cultural institute : Museum of Brăila Istros publ., 2003, pp. 95 e 181.
- ↑ (en) Peter B. Golden, An Introduction to the History of the Turkic People, Wiesbaden, Otto Harrassowitz, 1992, pp. 265-266.
- ↑ (tr) Tuncer Baykara, « Batı Anadolu'da Bir Peçenek Beği: Kızıl Beğ », Belleten, vol. 62, n° 235, 1998, pp. 735-746.
- ↑ (en) Thomas Walker Arnold, The preaching of Islam; a history of the propagation of the Muslim faith, Westminster, A. Constable and co., 1896.
- ↑ (en) Gabriel Meier, « St. Bruno of Querfurt », dins Charles Herbermann (dir.), Catholic Encyclopedia. Vol. 3., Nòva York, Robert Appleton Company, 1908.
- ↑ Pasmens, lo nom d'ostau Besenyő, que significa Pecheneg, es encara present en Ongria.