Ruzzante
Angelo Beolco, dich Ruzzante (nascut vèrs 1496 e mòrt lo 17 de març de 1542 a Pàdoa[1]) es un escrivan, dramaturg e actor italian del sègle XVI.
| Ruzzante | |
| imatge:Ruzzante_(Tomasini).jpeg Retrach de Ruzzante publicat en 1630 | |
| Nom de naissença | (it) Angelo Beolco  |
|---|---|
| Naissença | v. 1496, |
| Decès | 1542, Pàdoa |
| Occupacion | escrivan, dramaturg e actor |
| Genre | l'eglòga, la comèdia pastorala |
.jpeg){kind=link}
Es conegut per sas comèdias ruralas dins la lenga venèta de Pàdoa, metent en scèna un païsan nomenat Ruzzante. Aquestas pèças contant la vida dins la region de Pàdoa al sègle XVI e donant un imatge vivent.
En 1997, Dario Fo, dins lo discors que prononcièt per l'escasença del prèmi Nobel de literature, parla de Ruzzante — son "mètre mai grand amb Molière" — coma mai grand autor de teatre de la Renaissança abans l'aveniment de Shakespeare :
- «Un extraordinari òme de teatre de ma tèrra, pauc conegut... quitament en Itàlia. Mas qu'es sens pas cap dobte lo mai grand autor de teatre que l’Euròpa aja conegut pendent la Renaissança abans l’arribada de Shakespeare. Parli de Ruzzante Beolco, mon mai grand mèstre amb Molière: ambedos actors-autors, ambedos escarnits pels mai grands òmes de letras de lor temps. Mesprisats subretot que metián en scèna lo quotidian, la jòia e lo desesper de las gents del comun, l'ipocrisia e l'arrogància dels poderoses, la constanta injustícia» Discors de Dario Fo[2].
Biografia modificar
Fòrça dobtes demoran a subjècte de la data de naissança d’Angelo Beolco. Foguèt pas encara estat possible de produire un document ont aquestas siá indicadas amb certitud. Las recercas menadas pendent los trente ans darrièrs, per exemple per dos especialistas venèts del dramaturg venèt — Menegazzo e Sambin[3] — permetèron pasmens de determinar pauc a pauc aquesta data que deuriá se situar vèrs 1496. Beolco aparéis en efièch coma testimòni dins d'actes notariats posteriors d'un vintenat d'ans: per aquò, caliá, segon la lei, qu’aja agut ja fach l’edat de la majoritat legala fixada a aquesta epòca a vint e cinq ans. L'acte notariat mostrant la delegacion per son paire de la curatèla dels afars familhalas datat de 1521 permet tanben data la naissança en 1496.
Lo luòc de sa naissança es tanben desconegut. Se legís pasmens dins la Prima Orazione : « de quigi, saìu, che se ciama dotore, perché, se gi è igi do-tore, a' ghe son mi tre de le tore »Modèl:Citation étrangère (al subjècte d'aquestes que nomenam doctors, saupriatz, que tenon, eles, dos torres (do-tore), ièu n'ai, tres, de torres); la referéncia possibla a las tres torres de l'escut de Pernumia permettriá de donar aquesta vila coma luòc de naissança.
Filh natural du mètge Giovan Francesco Beolco, professor a la facultat de medecina de l’Universitat de Pàdoa e d’una serviciala de prenom Maria, Angelo Beolco es elevat al fogal de son paire e i recep una bona educacion.
Aguèt una longa e profiechabla collaboracion amb son amic e mecèn Alvise Cornaro, ric proprietari terrenc e amator de literatura, apartenent a una branca de la familha privada de títol nobiliari. Autor de fòrça tractats d’arquitectura e d’agronomia, Cornaro es una importanta personnalitat intellectual del temps pel caractèr « laíc » de son òbra. Per tòca de presentar a la cort de sos cosins, los cardinals Marco e Franco, la realitat del mond païsan, demanda a Ruzante d’escriure las doas suplicas (orazioni). Un còp la foncion d'administrator de l'evescat de Pàdoa obtenguda, torna a son amic a un ròtle de baile per lo far tornar en gràcia quand la carga li es levada.
Beolco morís a Pàdoa a son ostal de Cornaro lo 17 de març de 1542. Dins un del sieus escrichs, Alvise Cornaro atribuís la mòrt de Ruzzante al "desòrdre" e a la "dissipacion", fasent atal credit a l'imatge d'un autor de comèdias a la vida desreglada, que correspond benlèu pas a la realitat. Segon lo ton d'aquesta declaracion, se compren que Cornaro a l'ambicion mai de far lo sieu laus puslèu que de s'esmòure sus son amic defunt e que cerque a complaire a son autre amic Sperone Speroni (lo tèxte es contengut dins una letra que li es destinada) qu'ocupava un pòste en vida dins la Pàdoa de l'epòca. Cornaro, mai adèpta d'una vida sobra foguèt, el, èsser sebelit "amb Ruzzante e senher Falconetto" coma per soslinhar los ligams existissent entre amdebos.
Una placa funerària commemorativa es plaçada dins la pichona glèisa de San Daniele de Pàdoa situada en fàcia de la demorança padoana de l'autor.
Cronologia de l’òbra modificar
Per la cronologia de l’òbra d’Angelo Beolco, existís diferentas datacions, una basada sus de critèros filologics, que lo partisan màger foguèt Ludovico Zorzi (1928-1983), mèstre d’òbra de l’unica edicion de la òbras complètas d’Angelo Beolco[4], publicadas a Turin en 1967, per Einaudi, e una s’apiejant sus la progression semantica representada, per exemple, per Giovanni Calendoli.
Se pòt la presentar atal:
| Datas | Òbras | Notas |
|---|---|---|
| La Pastoral | Lo manuscrich d'aquesta òbra foguèt conservat e pòrta la data de 1518. | |
| Prima orazione | Datacion segura. Foguèt recitada lo jorn de l’Assompcion. | |
| Lettera giocosa | Benlèu recitada lo 4 de febrièr. | |
| La Betìa | Conservada segon dos manuscrits. Unes estudis la situisson entre La Pastoral e la Prima orazione. | |
| Seconda orazione | . | |
| Dialogo facetissimo | . | |
| Primo Dialogo de Ruzante | . | |
| Moscheta | Segon los manuscrits conservats, tres redaccions successivas d'aquestas òbras existisson (1530-31 e 1531). | |
| Second Dialogue de Ruzzante (o Bilora) | . | |
| Fiorina | . | |
| Piovana | . | |
| Vacaria | . | |
| Lettera all’Alvarotto | Semblariá en realitat que siá en 1537. |
Cal encara datar l'Anconitana, que Zorzi situa entre 1522 e 1526, alara que Calendoli prepausa la data de 1528.
Critica de l’òbra modificar
Dins lo discors per la recepcion del prèmi Nobel precitat, Dario Fo insistís sus la qualitat del teatre de Ruzzante, « lo paire verai de la commedia dell'arte, qu'inventèt un lengatge original, un lengatge de e per lo teatre, basat sus una varietat de lengas: los dialèctes de la val du Pò, de las expressions en latin, en espanhòl, quitament en alemand, lo tot mesclat amb d'onomatopèas de la sieuna invencion ».
L'imatge de Ruzzante dins la critica varia amb lo temps. Qualificat d' "autor instinctiu" par Emilio Lovarini, un dels primièrs especialistas de Beolco, es uèi unanimament considerat coma un autor "culte". Se trapa de traças d'aquesta cultura quitament dins sas òbras, mejans de citacions o de las referéncias a la cultura classica o en resson a la cultura luteheriana d'al delà dels Alps. Pendent de sègles, son succès coneis de nauts e de bas. Dins las primièras decenniás que seguisson sa mòrt e gaireben fins a la fin del sègle, es pla fòrça copiat, mèsme se la natura de las citacions fa pensar que venon mai que de la tradicion orala puslèu que de la lectura d'aquestas òbras, mai que lor publicacion se faguèt tot de postum.
Autor d'òbras teatralas, se dona d'esperel lo pseudonim de Ruzzante, del nom d'un personatge de sas comèdias, un païsan venèt que lo caractèr evolua amb las òbras. Las variantas del personatge correspondon a las diferentas perspectivas d'analisi per l'autor, dins unz recerca progressiva jamai tocada de populisme e que, a la lutz de la globalitat de l'òbra, mena a un retrach « a tutto tondo » (de naut relèu) de la realitat del mond païsan padoan. Lo nom de Ruzzante èra mai espandit (uèi encara l'es) a Pernumia e a l'entorn, l'airal geografic que Beolco frequentava. D'esperel jogava lo ròtle de Ruzzante dins sas comèdias que metava tanben en scèna. Lo Secondo Parlamento de Ruzzante - Bilora on ten lo ròtle del zio Pitaro constituís l'unic excepcion.
Es un grand experimentator, metent a son benefici dirècte d'actor e de meteire en scèna. Sa frequentacion dels diferents genres es pas jamai arbitrari. Trobant un argument, causís d'entre aquestas estructuras tradicionalas mai adaptada per lo representar e la penetrant, la modifica de l'interior. Capita tanben a renovelar lo mariazzo, l'eglòga, la comèdia pastorala etc. D'una curiositat insaciable, manca jamai una escasença de polemicar contra sos mai illustres contemporanèus, subretot Bembo, largament ridiculizat dins sa Betìa.
L'especialistas repetèron, vèrs 1530, un cert cambiament dins l'actitud de Beolco: lo mond dels paures, dels expleitats, dels païsans, es presentat amb l'amarum d'aqueste que coneis la vida miserabla e marcada per las injustícias de las classas subaltèrnas.
Las diferentas fortunas criticas de Ruzzante son ligadas a dos factors. Lo primièr es constituit per la dificultat linguistica. Lo padoan de son epòca a en efièch desaparegut dempuèi mai de dos sègles e es vengut inintelligible e comprés per sos compatriòtes. Las adaptacions en italian perdont lo vam linguistic, lp sens prigond del jòc ligat a las referéncias a l'estructura semiotica. Las adaptacions dins d'autres parlars son de fach fòrça mai eficaces. D'entre aquestes meritan d'èsser mencionadas aquesta de 1921 per la Compagnia dello Stabile Lucano e aquesta de la Te.A.R. per Alberto Ticconi que foguèt representada en 1995 al Convegno Mondiale di Studi Ruzzantiani a Padoa dins la lenga vernaculara del sud pontino (zona istoricogeografica de la província de Latina). Lo segond factor a de raïces istoricas profondas. L'avèniment de la borgesia engendrèt la malautiá incurabla de la cultura italiana: lo dessengatjament. Tres ans après la mòrt de Beolco foguèt estipulat lo primièr contrate de la Comèdia. S'agissiá d'un pacte entre actors, e la Commedia dell'arte foguèt subretot aquò: un acòrdi entre professionals dins l'optica del divertiment pur. S'afirmissent al prejudici de las classas subaltèrnas, la borgesia amava pas l'inquietant verisme ruzzancian; los païsans, segon aquesta fugaça apareisson al debans de l'empont, deuriá tornar caire dins l'oblit. Alara, dempuèi lo sègle XVII, l'òbra de Beolco pasèt a la trapa per tornar trobar al començament de sègle XX los onors de l'empont. Las òbras de Beolco son de nòu presentadas a la Loggia Cornaro, scèna Renaissança per excelléncia.
Ligams extèrnes modificar
Fonts modificar
- (it) Aqueste article es parcialament o en totalitat eissit d’una traduccion de l’article de Wikipèdia en italian intitolat « Ruzante ».
- (en) Aqueste article es parcialament o en totalitat eissit d’una traduccion de l’article de Wikipèdia en anglés intitolat « Angelo Beolco ».
Notas e referéncias modificar
- ↑ La date de naissance d’Angelo Beolco est incertaine, comme son lieu, qui pourrait aussi être Pernumia.
- ↑ Tèxte complet (en anglés) del discors de Dario Fo sul site de la Fondavion Nobel.
- ↑ Sambin, Paolo, Per le biografie di Angelo Beolco, il Ruzante, e di Alvise Cornaro, restauri di archivio rivisti e aggiornati da Francesco Piovan, Padoue, Esedra ed., Filologia veneta : testi e studi, 2002, 248 p. ISBN 88-86413-64-5Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas.
- ↑ Ruzante, Teatro, a cura di Ludovico Zorzi, Torino, Einaudi, 1967.