Ans 1530
Istòria Modificar
1530 : organizacion d'una expedicion novèla dau conquistador Francisco de Montejo còntra lei ciutats maias. Pasmens, devesiguèt sei fòrças e foguèt esquichat en despiech de la bastida de la fortalesa de Cam Peche.
1530 : arrestacion e execucion dau cazonci tarasc Tangáxuan II per leis Espanhòus e certanei caps tarascs. Aquò entraïnèt una revòuta aisament reprimida e la fin de l'independéncia dei Tarascs.
1530 : mòrt de Babur, fondator de l'Empèri Mogòl, que foguèt remplaçat per son fiu Humayun.
1531-1535 : represa de la guèrra entre Etiopia e sei vesins musulmans. Ben equipats amb d'armas de fuòc e d'artilhariá, lei fòrças dau Sultanat d'Adel capitèron de conquistar plusors regions importantas ont assaièron de convertir lei populacions per fòrça.
1532 : capitada d'un còp d'estat còntra lo khan d'Astrakhan Qasim II que foguèt assassinat. L'autor dau complòt, Aq Kübek, li succediguèt. Adoptèt una politica per protegir l'independéncia dau Khanat còntra leis ambicions deis autreis estats mongòls de la region. Pasmens, aquò marquèt lo començament d'un periòde d'instabilitat politica a la tèsta dau Khanat.
1532 : en Bretanha, adopcion d'un edicte per leis Estats dau Ducat permetent l'union amb França. Aquò marquèt la fin de l'independéncia dau ducat.
1535 : conquista de la vila indiana de Diu per lei Portugués.
1537 : en Euròpa, publicacion de doas bullas pontificalas, dichas Veritas ipsa e Sublimis Deus, qu'enebiguèron l'esclavatge au sen dei populacions crestianas e rementèron lo drech a la libertat e a la proprietat deis Amerindians. Pasmens, foguèron gaire seguidas per leis autoritats localas que modifiquèron gaire leis institucions colonialas.
Cultura Modificar
Sciéncias e tecnicas Modificar
1533 : en trigonometria, publicacion de la premiera taula de sinus per lo matematician alemand Petrus Apianus (1495-1552).
1537 : publicacion de Nova scientia dau matematician italian Niccolo Fontana Tartaglia (1499-1557). Aquò èra lo premier manuau de balistica, sciéncia venguda importanta en causa de l'aumentacion de portada deis armas de sètge entraïnada per lo desvolopament de l'artilhariá pirotecnica. Son obratge conoguèt un succès important e plusors edicions ulterioras.
1539 : publicacion de New Kreütter Büch (« Erbari novèu dei plantas » en occitan) dau prèire e botanista alemand Hieronymus Bock (1498-1554). I depintèt 800 espècias vegetalas e i prepausèt una classificacion novèla basada sus lei categorias d'èrba, d'aubrilhon e d'aubre. Son òbra conoguèt un succès important e foguèt regularament editada dins lo corrent dei sègles XVI e XVII.
Decès Modificar
- Amara Dunqas, sultan de Sennar.
- Askia Muhammad, sobeiran de l'Empèri Songai.
- Babur, emperaire mogòl.
- Diego de Almagro, conquistador espanhòu.
- Guillaume Briçonnet, eclesiastic francés.
- Tangáxuan II, cazonci tarasc.
- Veit Stoss, escultor alemand.