Istòria de Joan-l’an-pres

L'Istòria de Joan-l’an-pres (Histoira dé Jean l'an prés, dins la grafia originala) es un roman occitan de l'escrivan lengadocian Joan Baptista Fabre. Foguèt redigit una primièra vegada en 1756 puòi en 1765 l'autor lo tornèt adobar. Es una mena de roman picaresc e filosofic qui conta la vida e las aventuras de son protagonista eponim.

Istòria de Joan-l’an-pres
Illustracion d'Edoard Antòni Marsal, 1878 : "La bòna aventura, ò gué ! La bòna aventura".
Autor	Joan Baptista Fabre
Genre	Roman burlèsque, conte filosofic
Version occitana
Editor	Virenque
Parucion	Montpelhier 1839
Illustrator	Edoard Antòni Marsal

Es una de las òbras majoras de la literatura occitana e una de las mas estudiadas. Foguèt en particular analizada e editada peu critic e erudit occitan Felip Gardy. Emmanuel Le Roy Ladurie ne'n faguèt una lònga analisi sociologica acompanhada d'una transcricion de Gardy e tot aquò foguèt puei virat a l'anglés.

D'un ponch de vista iconografic, l'òbra foguèt illustrada al sègle XIX pel dessenhaire lengadocian Edoard Antòni Marsal e al sègle XX se faguèt una adaptacion en benda dessenhada.

Resumit e extraches

Encastre narratiu

Lo roman es obèrt per un narrator omniscient parlaoccitan dau biais seguent :

"Un senhor de la Vaunatge, en se retirant un jorn a son castèl, ausiguèt a dos cents passes davant el, un òme que s'escanava en cantant, e en repetant a tot moment, "la bòna aventura, ò gué ! la bòna aventura". [...]

_ L'ami, i diguèt en l'acostant, le refrain que vous chantez ne cadre guère avec l'équipage où je vous vois. Me ferez-vous le plaisir de me dire le mot de l'énigme ?"

A partir d'aquel moment, es la votz de Joan, raportada per la votz narrativa, qui seguís la narracion en estil dirècte, mentre que los dos personatges, lo baron sus son caval e Joan a pè, seguisson lor camin. Lo discors de Joan es clafit d'umor e d'ironia :

"Vos dirai, monsur, que soi nascut a Solòrgues, non pas d'una grand, grand familha, se volètz, mas pro passabla per l'endrech.

L'abat Fabre

Margòt e Truqueta

Lo paire de Joan, Truqueta s'installa a Solòrgues onte sedusís una jove sonada Margòt, que viu ambe sa grand e qui passa los jorns dins la botiga de truqueta per i faire sofrar las brosquetas fachas per sa grand. De tan n'es amorosa, e malgrat la paciéncia aus autres pretendents, sortís a la finèstra sonque quand es Truqueta qui passa, siá en siblant, siá en estornudant o quitament quand lachèt pas qu'una gròssa ventada."

Fin finala Margòt e Truqueta se maridan :

"Mès, Monsur, jamai, s'es vist, ni se veirà dins Solòrgues, una nòça despensièra coma seguèt aquela. [...] Jujatz, Monsur, se los qu'èran convidats deguèron patir : dison que partiguèt a taula doas grandas olas de farinetas, doas bèlas merluças cuòchas sus lo grilh, una plena gauda de granolhas, un cat de mar que pesava nòu liura, mièja-dotzena d'agaças ; un bon parelh de corpatasses, que viravan a la bròcha ambe un rainard que lo caçaire de la boissièra i aviá pas mens vendut de dotze sòus sens la pèl ; es verai qu'èra una bèla pèça e un fin morcèl."

Tan car foguèt que Truqueta deu vendre las pelhas de sa femna per poder crompar de qué manjar. Quand aquela se'n maina, una violenta disputa comença onte (dins la redaccion de 1765) Margòt crida son racisme antigavach :

"_Tas nipas ? li respondèt el [...] tot aquò si trobará'
Ma maire estonada de sa mina, e de l'entendre parlar gavach contra sa costuma:
_De que dises tu, si trobarà ? li repliquèt, cossí me parlas aquí ? Si trobarà ben donc...
_O ! que si fará, se Dieu plait, ajustèt mon paire.
_Si fará ! si trobará ! li cridèt ela, en lo contrafasent, maudit gavòt, carravirat que tu siás ! Sabes ben que tot se trobarà se m'o rendes..."

La disputa es seguida pels abitants dau vilatge qui prenon partit siá per l'un, siá per l'autre e, tot d'un còp :

"La maire d'un garçon [...] lo tirèt per la mancha e i diguèt : _ Vèni baug ! Pardí, vau ben la penada se tant escaufar per de mòrts de fam [...]
Ma grand, qu'ausiguèt aquel compliment, ven sus la pòrta, dins l'acotratge que sabètz, e se met a dire fierament a la mandra qu'aviá parlat ambe tant d'insoléncia :
_Aprenètz, conilha, que de mòrts de fam coma nautres son de milòrds per de pesolhoses de vòtra espèça [...]

E las doas d'escambiar politessas e reverenças ironicas e grotescas que fan rire lo monde e acaba la disputa generala.

L'endoman, vesent que son rueinats, la grand que sostien lo devís seguent, vertadièra teorisacion dau capitalisme naissent :

"Enfants, i diguèt, las grandas despènsas qu'avètz fach a vòstre maridatge, an malament desrenjat vòstra fortuna, e lo produit dau mestièr que fasètz seriá pas sufisent per vos faire anar segon vòstre estat. Vos conselhe, entrement que sètz joines, de faire un fons de çò qu'avètz, e de donar dins lo comèrce. Avètz pas enlòc de melhora pompa per suçar l'argent dau public ; ambe aquela, per pauc qu'òm la sacha manejar, l'òm pesca de camps, d'ostaus, de castèls, de baroniás, coma l'òm pren las anguilas dins un vertolet. L'òm comença, tot prumièr, per pauc causa ; l'òm se fai mercièr, quincalhièr, mosselinaire ; l'òm cròmpa a bòn mercat, e l'òm revend lo pus car qu'òm pòt. Ambe quauque sòus avètz la marchandisa ; empochatz lo profit, e una bancarrota paga lo rèsta, se la prumièra vos remonta pas, d'aquela passatz a una autre ; d'aquela a l'autra, d'aquela a l'autra, jusqu'a temps que passatz per d'onètas gens e que digun n'ausa pas vos reprochar la mendra macula."

Truqueta seguís lo conselh e, en fasent d'afars malonèstas ambe tres associats (un d'entre eles sonat Quicarlòt) fa fortuna abans que lo cònsol e la polícia los descobrin, los prenguin e los faga desparéisser ; e quand demandan, après, al protagonista ont es son paire, lo pichon respond totjorn "l'an près", en se fargant antau son nom. Margòt, de son costat, laissa son pichon a sa maire e se'n va ambe un ancian aimador amolaire.

Lo garda vinha

Pichon Joan es educat per sa grand ambe de principis que li son pròpris (enter autes, d'evitar la cortesia e l'umilitat per se poder impausar). Ela vòl que Joan anga a l'escòla mes el se causís una autra dralha en s'entrainant a lançar de pèiras ambe precision, o a lançar de barròts dins las cambas de las lèbres. Coma i a pas pro de lèbres per s'entrainar, ensaja sus son ase que cad de dolor e que demòra al sòl una estona. Quand se maina de çò qu'a fach, Joan ensaja de lo consolar e la bèstia se venja en i botant los sabòts sul ventre e sus la gauta.

Dins lo contèxte d'aquel aprentissatge, Joan explica al baron que :

"Un talent que nautres paisans neglijam pas gaire, e que, se non fai onor, ten profit, es de conóisser onte son los muscats d'un tel, las figas d'una tela, las pechas, las auberjas de l'un e de l'autre, e de saupre surtot las oras onte poètz anar faire la tartalassa per los mases."

Per plan faire, Joan se provesís d'un siblet de garda vinha per se poder faire passar un d'eles e veire se i reponon o pas quand sibla. Mas un còp qu'es a raubar persecs dins l'òrt de Monsur Sestièr es près e estacat per un garda vinha qui se'n va cercar son mèstre en tot laissar Joan jos l'agach de son pichon filh. Aquel aima fòrça lo siblet. Joan ne profita per i perpausar de i donar s'acceptar de se daissar estacar a sa plaça. O fan antau e alara Joan i daissar siblar e sibla el meteis çò qui fa arriba encara mai lèu Monsur Sestièr e lo garda vinha. Arribat lo premièr e prenent lo mainatge per lo panaire, Monsur Sestièr se botar a lo corregir. En vesent aquò, son paire ataca Sestièr e es lèu ajudat per un autre garda vinha. Assoman lor mèstre e fuejon e Joan passa de raubaire a temoenh e obtien quitament le plaça de garda vinha, e sons beneficis.

Monsur Sestièr e Garolha

Es alara que morís la grand de Joan : "Ma grand èra deganauda ; son enterrament me costet pas que quauques còps de picon dins un valat, e ieu seguèt l'enterraire, lo clrec e lo capelan."

En tornant a l'ostau e en cercant de que manjar, Joan tròbe un còfre onte sa grand aviá rescondut un tresòr fach ambe tròces dels "afars" de Truqueta. Joan lo torna rescondre e viu normalament per pas esvelhar cap de sopçon. Amorós de Babèu, la filha de Sestièr Joan la demanda a son paire. Aquel, qui de la simpatia per el, i ditz que caldriá qu'aguèsse ua pichòta fortuna e i laissa tres ans. Es alara qu'òm apren que Garolha, una filha fòrça laida, es gròssa e, en mai d'aquò, ela declara que lo paire n'es Joan. Tres òmes l'agantan e lo s'empòrtan e, un còp luènh dau vilatge, un se presenta coma essent Quincarlòt, lo vielh amic de Truqueta. Explica a Joan que lo paire en veritat es Sestièr que, sus son conselh, a promesa una dòta de mila escuts a Judit Garolha per se declarar en favor d'un autre, Joan dins aquel cas. Aqueste es furiós mas Quincarlòt i explica que Garolha non poderà pas subreviure a l'acochament. En efèit, ela e lo pichon morisson sul còp e Joan, ric, s'apresta a esposar Babèu (qu'es gròssa a son torn çò qu'empacha Sestièr de se la denegar). Es per aquò que Joan cantava a la debuta de la narracion.

Lo roman se clava amb una leiçon de morala dau marqués : "[...] tu m'as raconté la vie de cretaines gens et la tienne d'une manière assez amusante [...] je t'ai pourtant obligation d'avoir éclairci bien des doutes que j'avois sur le cartactère des paisans de ton espèce. Les malotrus ! qui diroit que sous les dehors de la simplicité la moins suspecte se cache , ils cachassent des moeurs aussi suspectes [...]"

Bibliografia

• Fabre, Jean-Baptiste. Obras patoèzas de M. Frabre, priou-curat dé Cèlanova. Montpelhier : Virenque, 1839.Edicion en linha
• Fabre, Jean-Baptiste. Histoire de Jean-l'ont-pris. París : Liseux, 1877. Traduccion en françés, disponibla en linha.
• Fabre, Jean-Baptiste. Oeuvres complètes, Languedociennes et françaises. Montpelhier : Coulet, 1878.
• Favre, Jean Baptiste. Obras lengadoucianas. Mount-Pelié : Marsal, 1878.
• Fabre, Joan Batista. Istòria de Joan-l'an-près. Montpelhier : Lo Libre Occitan, 1967. Redaccion de 1765.
• Le Roy ladurie, Emmanuel. L'argent, l'amour et la mort en pays d'oc. París : Seuil, 1980. Amb la redaccion de 1756
• Le Roy Ladurie, Emmanuel. Love, death, and money in the Pays d'oc. Nava York : Braziller, 1982. Inclut la traduccion de l'òbra en anglés.

Literatura occitana deu sègle XVIII

Autors
Bearn : Pèir d'Esbarrebaca • Ciprian Desporrins • Teofil de Bordèu
Lengadòc : Mondonvila • Abat Fabre• Fabre d'Olivet
Roergue : Peiròt
Provença : Còia • d'Agevila • Germain • Gròs • Pelabon
Velai : Clet

Obras
Roman : Istòria de Joan-l’an-pres
Opèra : Dafnís e Alcimadura
Teatre : Lo Nòvi parat • Manicla
Sermon Burlesque : Lo Sermon deu Curé de Vidèren

Antologia e critica
J.F. Achard : Lo Boquet provençau