Biàrritz

Biàrritz^[1] (Biarritz en francés, Miarritze en basco) qu'es ua vila deu departament deus Pirenèus Atlantics dens la region de Navèra Aquitània, ancianament d'Aquitània. Es ua vila d'Occitània (Gasconha) segon las dadas lingüisticas scientificas e segon los occitanistas (mes es ua vila deu País Basco segon los militants basquistas).

Biàrritz
Biarritz

Biarritz e la soa plaja, vists de la punta de Sant Martin.

Armas

Geografia fisica

Coordenadas

43° 28′ 54″ N, 1° 33′ 22″ O

Superfícia

11,66 km²

Altituds
· Maximala
· Mejana
· Minimala

85 m
40 m
0 m

Geografia politica

França

Canton de Biàrritz (canton de Biàrritz Oèst e canton de Biàrritz Èst abans 2015)

Intercom
246400030

CA deu Bascoat

Cònsol

Maider Arosteguy
(2020-2026)

Geografia umana

Populacion
Populacion totala
(2019)

25 787 ab.

Evolucion de la populacion

26 508 ab.

Densitat

2 143,48 ab./km²

Autras informacions

Biarrot (en francés)

64200

Geografia modificar

Biàrritz se tròba dens lo parçan deu Baish Ador. Qu'apartiengó a Labord au sègle XII, arron n'estó desligada. Que hè partida deu "Bascoat" dens lo sens de la lei Pasqua de 1995.
Es banhada per l'ocean Atlantic (golf de Gasconha). Qu'es hèra pròcha de Baiona e Anglet dab las quaus forma ua conurbacion e lo parçan deu Baish Ador.

Lo casinò de Biàrritz (obèrt tre lo 10 d'agost de 1901) e las soas plajas que hèn de la vila un center toristic. Lo surf que tròba a Biàrritz un deus punts mei importants entà la soa practica. Biàrritz que viu en fàcia de la mar. Qu'estó a las soas originas un vilatge balenèr.

Comunas a l'entorn.

Toponimia modificar

La prononciacion qu'ei ['bjarrits]. Las formas ancianas que son Bearriz, Beariz en 1170, Bearids, en 1186, Bearritz en 1249, Beiarriz, Beiarrids en 1261, Biaris (mapa deu sègle XVII, shens data), Biarritz (mapas de 1638 e de 1651), Biaritz (mapa de 1714), Biarrits (mapa deu començament deu sègle XVIII), Biarrit (mapa de 1733) ^[2].

Dauzat qu'explica Biàrritz, a la seguida d'Henri Gavel, per dos mots bascos, bi e harri, arri, « ròc », « lòc deus dus ròcs »^[3].

Negre, citat per Bénédicte Boyrie-Fénié, que torna préner la medisha explicacion ^[2].

J.B. Orpustan, citat per Bénédicte Boyrie-Fénié, lo nom que vien de *berarr-itz, dab berrar varianta de belharr « èrba »; lo sens globau que seré de « lòc on l'èrba ei abondosa » ^[2].

Bénédicte Boyrie-Fénié qu'ei totaument en acòrd dab J.B. Orpustan e que cred Biàrritz se gasconizè tardivament e parcialament ^[2].

Hector Iglesias qu’indica que Biàrritz e vien d’un antroponim d’origina germanica, Viarici, de wig-, « guèrra, combat » e reiks, « poissença ». D’efèit en Galícia qu’existeish un toponim Santa María de Beariz de las formas ancianas Viarici, 1034, Uiarici, Uiariz, 1053, Beariz, 1220.^[4]

Istòria modificar

Durant lo sègle XVIII los mètges que recomandavan los banhs de mar a Biàrritz per las lors proprietats terapeuticas. Biàrritz qu'arribè a la fama en 1854, an que l'Emperairitz Eugènia (esposa de Napoleon III) hasó constrúser un palais a la plaja (uei lo dia conegut coma Ostalaria deu Palais).
La familha reiala britanica que passè temporadas a Biàrritz.

Lengas modificar

Mapa de las sèt províncias bascas (1), 1863

Mapa de las sèt províncias bascas (2), 1863

Las duas versions de la Carte des sept provinces basques montrant la délimitation actuelle de l'euscara en dialectes, sous-dialectes et variétés (Mapa de las sèt províncias bascas qui mòstra la delimitacion actuala de l'euscarà en dialèctes, sos-dialèctes e varietats) dessenhadas en 1863 per lo prince Loís Lucian Bonaparte que plaçan Biàrritz hòra de l'aira bascofòna.

Lo Recueil de linguistique et de toponymie des Pyrénées (Recuelh de lingüistica e de toponimia deus Pirenèus) realizat en 1887 per Julian Sacaze que dona per Biàrritz ua version en gascon, compausada d'ua traduccion de dus tèxtes mitologics, puish ua lista deus microtoponimes de la comuna.

Le Recueil des idiomes de la région gasconne (Recuelh deus idiòmas de la region gascona) realizat en 1894 per lo lingüista Edouard Bourciez que dona per Biàrritz ua version de la parabòla deu hilh prodigue traduita en gascon.

Biàrritz qu'ei un deus punts d'enquèsta, lo mei occidentau de Gasconha, de l' Atlas Linguistique de France elaborat en 1897 per Jules Gilliéron.

La mapa deu Pays Basque français (País Basco francés) dessenhada en 1943 per Maurice Haulon que hè paréisher la "démarcation actuelle entre la langue basque et les dialectes romans" (demarcacion actuau enter la lenga basca e los dialèctes romanics) e qu'enclutz la comuna de Biàrritz dens l'aira gasconofòna.

Biàrritz qu'ei un deus punts d'enquèsta de l' Atlas linguistique de la Gascogne elaborat en 1957 per Joan Seguí.

Segon la Morfología del verbo auxiliar vasco (Morfologia deu vèrbe auxiliar basco) establida per Pedro de Yrizar en 1970, Biàrritz es pas situada dens l'aira bascofòna.

La lenga tradicionala de la conurbacion formada per Biàrritz, Baiona e Anglet (nuclèu deu Baish Ador) qu'ei l'occitan (gascon), segon las enquistas filologicas deus sègles XIX e XX (vejatz en particular l'Atlas linguistique de la Gascogne), mes que i a ua hòrta preséncia deu basco deguda a ua immigracion rurala recenta de l'arrèrpaís bascofòn.
En tot cas la lenga dominanta i es lo francés dempuish lo sègle XX. Los movements culturaus locaus que revendican l'occitan e lo basco e qu'an obtengut ua senhalizacion trilingüa en francés, en basco e en occitan.

Los movements politics occitanistas que revendican lo Baish Ador (dab Biàrritz) coma ua part d'Occitània. Los movements politics bascos que'u revendican coma ua part deu Bascoat.

Administracion modificar

Lista deus maires successius
Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
junh de 2020	2026	Maider Arosteguy	LR	engenhaira conselh, conselhèra departamentau deus Pirenèus Atlantics (2015-)
2014	2020	Michel Veunac	MoDem	psicosociològue, conselhèr regionau (2010-)
març de 1991	2014	Didier Borotra	UDF puish MoDem	industriau, senator (1992-2011), conselhèr regionau (1986-1991), conselhèr generau deu canton de Biàrritz Èst (1982-1993)
març de 1977	1991	Bernard Marie	RPR	cap de servici a la Banca de França, deputat de la 4au circonscripcion (1967-1981)
mai de 1945	1977	Guy Petit	RI puish UDF	avocat, deputat (1946-1958), senator (1959-1983), conselhèr generau deu canton de Biàrritz (1966-1973) puish deu canton de Biàrritz Oèst (1973-1979)
	1945
Totas las donadas son pas encara conegudas.

Demografia modificar

modificar « persona »
v · d · m

Evolucion demografica
Populacion comunala actuala (2013): 24993, totala: 25781

1 892

1 993

2 048

-

5 507

-

-

18 260

-

25 231

30 055

26 690

26 828

26 273
26 929

2009

2010

25 397
26 067

25 306
25 994

Fonts

Base Cassini de l'EHESS (recercar) - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE

Evolucion de la populacion 1962-2008

Lòcs e monuments modificar

Ofici deu Torisme, Biàrritz

Ostalaria deu Palais

Biàrritz dab las soas plajas e ondadas propícias entà har surf

Personalitats ligadas dab la comuna modificar

Véder tanben modificar

Comunas deus Pirenèus Atlantics

Ligams extèrnes modificar

Lo gascon a Biàrritz

Nòtas modificar

↑ Petit dictionnaire français-occitan (Béarn), 1984, Pau / Ortès: La Civada / Per Noste, p. 128
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 et ^2,3 Bénédicte Boyrie-Fénié, Dictionnaire toponymique des communes. Landes et Bas-Adour, ed. Institut occitan e CAIRN, Pau, 2005, p. 259
↑ Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 82
↑ Hector Iglesias. L’origine du toponyme Biarritz paraît enfin avoir été élucidée. 2001. artxibo-00121079. Legir en linha.

Portau de Bearn

[1] Petit dictionnaire français-occitan (Béarn), 1984, Pau / Ortès: La Civada / Per Noste, p. 128

[bbf-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 et ^2,3 Bénédicte Boyrie-Fénié, Dictionnaire toponymique des communes. Landes et Bas-Adour, ed. Institut occitan e CAIRN, Pau, 2005, p. 259

[3] Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 82

[4] Hector Iglesias. L’origine du toponyme Biarritz paraît enfin avoir été élucidée. 2001. artxibo-00121079. Legir en linha.

[1]

[2]

[3]

[4]