Reialme de Portugal

Lo Reialme de Portugal èra la denominacion de Portugal jol govèrn d'un regim monarquic, e al començament sens lo reialme dels Algarves.

Aquel reialme se localizava a l'oèst de la peninsula Iberica, Euròpa. Existiguèt de 1139 a 1910, pendent 771 ans, 35 monarcas e 4 dinastias, amb per aquela de Borgonha: 9; aquela d'Avís: 9; la Filipina: 3 e aquela Bragança: 14.

Après l'instauracion de la Republica portuguesa lo 5 d'octobre de 1910, foguèt remplaçada per una republica, pela Primièra Republica Portuguesa que la primièra estapas de l'implantacion es lo regicidi de 1908 e, definitivament instaurada, après la revolucion del 5 d'octobre de 1910.

Començament e fin

Lo Comtat de Portugal (1093-1139) èra un comtat integrant lo reialme de Galícia e, après, lo Reialme de Leon (910-1230).

Lo procediment de son independéncia se realiza en tres moments claus:

• Lo primièr lo 26 de julhet de 1139 quand Anfóns Enric de Borgonha, coma comte de Portugal, foguèt aclamat totalament Rei de Portugal.

• Lo segond es lo Tractat de Zamora, lo 5 d'octobre de 1143, que los reialmes de Leon e Castelha, reconeguèron Anfós coma Rei.

• Mas es sonque amb Bula Manifestis Probatum de 1179 que definitivament foguèt reconeguda l'independencia de Portugal pel Papat, l'autoritat màger de las relacions internacionalas. Amb aquela bula, lo Papa reconéis lo rei de Portugal coma lo sieus vassal dirècte.

Anfós comença la dinastia de Borgonha, essent, originari del familha ducala de Borgonha e ascendent de la darrièra familha reiala portuguesa, l'Ostal de Bragança-Saxe-Coborg e Gota.

Pendent uièt cent ans, de reis èran al cap de Portugal e conquistèron diverses territòris formant lo vast empèri ultramarin portugués. La classa dominanta e rica per tot aquel periòde, èra la noblesa portuguesa, que gausissiá de diverses privilegis.

Em 1908, lo rei Carles I de Portugal foguèt assassinat (regicidi) a Lisbona. A monarquia portuguesa demorèt fins al 5 d'octobre de 1910, quand, mejans una revolucion, foguèt capvirada la monarquia, exiliat lo rei Manuèl II e proclamada la republica portuguesa. Amb lo renversament de la monarquia en 1910 comencèt 17 ans de luta per installar la democracia parlamentara dins una Republica.

Las descobèrtas

A partir de la conquista de Ceuta en 1415, comencèron de campanhas otramar, per la conquista de plaças en Africa, coma Ceuta e Tànger. Vesent la riquesa en que vivián la region, los portugueses s'esforcèron de descobrir totjorn mai de territòris. Lo pretèxto inicial de la conversion cristana comecèt a se revelar alara un verdadièr esperit aventurièr, lo gost per descobrir e, al meteis temps, s'enriquir. Portugal comença un long camin per la còsta Africana, tornent descobrir Madèira, Açòres e descobrissent São Tomé e Príncipe, Cabo Verde, Angòla e Guinèa fins a que Joan II de Portugal, se basant sus de rumors que demoran a clarificar, comença la realizacion d'un projècte que trairà lo Portugal al nivèl las poténcias mondialas: una rota comerciala maritima cap a Índia. Se comença a entreprene lo projècte, alara amb Vasco da Gama, al temps del rei Manuèl I de Portugal, vei la lutz dins l'ocean Indian e escampilha la présencia portuguesa per la còsta orientala africana, fins a Índia. Per sagelar aquela basa seguís lo Tractat de Tordesilhas, amb Espanha, que resòlv de per abans una friccion previsibla entre ambedoas super-poténcias en creissença, per despartir atal çò que serà atench al mar. Mentretant se reconeguèt, amb Cristòl Colomb, un nòu territòri a oèste, mai tard nomenat Índias ocidentalas, las Americas. E foguèt Pedro Álvares Cabral que reconeguèt, l'empèri ultramarin portugués, lo Brasil, em 1500.

Coma totas sas colonias estabelecidas, Portugal venguèt lèu un important explorator comercial, fasent de la peninsula Iberica la poténcia mondiala màger de l'epòca.

Empèri Portugués

Lo Reialme de Portugal jamai foguèt designat oficialament coma empèri, pasmens es designat atal lo periòde que Portugal obtenguèt la dominacion d'aquelas regions fòra del continent europèu. Se considèra coma començament de l'empèri portugués la conquista de Ceuta, em 1415.

Amb lo temps de colonias conquistèron lor independéncia, coma lo Brasil, a l'egal de Portugal en 1815, amb l'auçada de Brasil a la condicion de reialme, e que dempuèi lo 7 de setembre de 1822 venguèt independent, formant l'Empèri de Brasil, governat per la familha imperiala brasilenca, una branca de l'Ostal de Bragança.

Lo 5 d'octobre de 1910, amb la proclamacion de la republica al Portugal, lo rèste de l'empèri passèt jol contraròtle de l'actuala Republica Portuguesa. Aquò s'acabèt a la fin del sègle XX, quand lo darrièr territòri ultramarin de Portugal foguèt devolut (Macau, en 1999), daissant sonque a Portugal dos territòris ultramarins (dempuèi regions autonòmas).

Dinastia Filipina

En 1580, amb la mòrt del rei Sebastian a Batalha d'Alcácer-Quibir, Portugal afronta una crisi dinastica que l'analisi es complèxa. Malgrat los esforces d'António, o Prior do Crato, lo tròn cai dins las mans dels reis d'Espanha, jol la forma de Monarquia duala - dos reialmes, un rei.

Pendent la dinastia Filipina, l'empèri portugués sofriguèt  de grands revèrs essent entrainat dins los conflictes d'Espanha amb Anglatèrra, França e a Olanda. Los afrontaments comencèron amb lo pretèxte de la Guèrra d'Ochanta Ans. Entre 1595 e 1663 se debana la Guèrra Luso-Olandesa coma las Companhiás olandesa de las Índias orientalas e occidentalas, qu'ensejavan de prene los malhums del comèrci portugueses de las espècias asiaticas, dels esclaus de l'Africa occidentala e del sucre de Brasil. Portugal foguèt implicat dins lo conflicte essent en union jos la corona dels Absbogs, mas los afrontaments durèron vint ans après la Restauracion de l'Independéncia lo 1èr de decembro de 1640.

Fàcia als eveniments, e l'instabilitat sociala provocada per la promeça trencada dels reis castelhans, Portugal viu un periòde de guèrra intèrna per la restauracion de l'Independéncia, fins a obtenir la Patz qu'aucèt Joan IV e a son ostal de Bragança al tròn de portugués.

Après 1640 (fin de la dinastia filipina), la Corona Portuguesa creèt lo Conselh Ultramarin, encargat d'una novèla politica coloniala, coma l'objetiu de mestrejar la situacion economica que conéis la Metropòli. Dins aquel contèxte, Brasil, coma la màger e mai rica de las colonias, èra la cibla d'una crisi economica e administrativa, e al meteis temps, estimulat per la recerca d'aur e de pèiras. Alara, se cerca a reduire los poders de las cambras municipalas, caracteristizat dins lo localisme politic dels “Òmens Bons” de la Colonia.

Era pombalina e la luces

Al començament del sègle XVIII, Sebastião José de Carvalho e Melo, Marqués de Pombal, assuma la carga de primièr-ministre de Portugal, e venguèt responsable de las reformas dins mai d'un domèni. Foguèt introdusida al Portugal la doctrina del "drech divin dels reis", se revelant un despòta esclairat al servici d'un atudat rei absolut, Josèp I. Los jesuistas, defensors del pacte de subjeccion del rei a republica, foguèron naturalamente expulsats. Las corts jamai se reunguèron. Foguèt fòrça contestat per sa crudeltat e rigiditat, evident dins lo procés dos Távora. La reconstrucion de la bassa de Lisbona, après lo tèrratrem de 1755, exprima los concèptes urbans e estetics de la luces. Al subjècte de Brasil, lo marqués lo considerava una colonia estrictament dependent de Lisbona e al servici de l'enriquiment del Reialme de Portugal.

Las invasions francesas

Amb la desbandada de Prússia en 1806 e l'aliança franco-russa de 1807 (Tractat de Tilsit), Napoleon Bonaparte orienta sa politica cap a Espanha, formalamente un país aliat, mas que la dinastia Napoleon, coma o aviá fach dins d'autres Estats, pretend plaçar la dinastia Bonaparte. dins aquel contèxte se realiza l'invasion de Portugal, aliat d'Anglatèrra e, alara, non aderent al sistèma del Blocatge Continental decretat en 1806 (Decret de Berlin).

Per aténher sas intencions, Napoleaon contracta amb Espanha lo Tractat de Fontainebleau (27 d'octobre de 1807), que prevesiá la division de Portugal en tres reialmes jos influéncia de França. Al meteis temps, Napoleon planificava ja de prene lo Brasil e de colonias espanhòlas. Lo plan es executat a la davalada de 1807, amb l'invasion de Portugal per una armada comandat per general Jean-Andoche Junot, qu'atenguèt la frontièra portuguesa de Beira Baixa a la fin de novembre. Per l'invasion, las tropas francesas foguèron reforçadas per tres còs d'armada espanhòls. Mas, totes los plans de Napoleon fracassèron. La familha reiala portuguesa, tota la cort e lo govèrn, al total gaireben 15 mila pessonas, partiguèron cap a Brasil, d'ont contunhèt, amb un indenegable succés, la política internacionala portuguesa. Amb la rebelion populara espanhòla, las tropas espanhòlas abandonèron Portugal, daissant la plaça a la revòlta de Porto (7 de junh de 1808) e per la constituicion de la junta previsionala, al meteis temps que, dins tot lo territòri portugués s'espandís un movement de resisténcia populara que la ferosa repression de las fòrças francesas, que se destaquèt plan lo general Loison (L'infama «punh»), capitarà pas a desrabar. Lo desembarcament d'una fòrça expedicionària britanica comandada per Arthur Wellesley, futur duc de Wellington, près de Figueira da Foz (1èr d'agost) fa caser los plans d'ocupacion e dissolucion de Portugal. Desbandat a Roliça e Vimeiro (21 de agosto), Junot aguèt pas d'autra alternativa que de signar un armistici (Convencion de Sintra, del 30 d'agost de 1808), que, contra l'avís portugués, li permitèt d'abandonar Portugal dins de naus britanics, amb sas tropas e o sas pilhas. Èra acabat la brèva domacion de Napoleon Bonaparte sus Portugal, al meteis temps que la guèrra tòca tota la peninsula Iberica, acabant per comprometre tota a política imperiala da França.

Dins la doas invasions seguentas, aquela de Soult (1809) e de Massena (1810), la resisténcia luso-britanica, que s'exprimís dins la batalhas do Buçaco (27 de setembro de 1810) e das Linhas de Torres Vedras, trenquèt las alas a politica imperiala e als sòmis de dominacion sus la peninsula. A Rio de Janeiro, lo govèrn portugués, amb al cap Rodrigo de Sousa Coutinho, Conte de Linhares, obtenguèt d'Anglatèrra la signatura del Tractat de Londres de 1807, al meteis temps que mandava que Guaiana, siá devoluda a França après lo Congrès de Viena.

La Revolucion Liberala de 1820

Al començament del sègle XIX Portugal èra en crisi a causa de la partença de la familha reiala pel Brasil, a causa de las consequéncias destrutiças de las Invasions Napoleonianas, a causa de la dominacion dels angleses sus Portugal e a causa de l'obertura dels pòrts de Brasil al comèrci mondial, çò provòca la roïna de fòrça comerçants portugueses. Al meteis temps, l'ideologia liberala s'implantava dins de pichons grops de la borgesiá.

Lo 24 d'agost de 1820 espeliguèt a Porto una revolucion que objectiu imediat èra de convocar la Corts que dotèsse Portugal d'un tèxte constitucional.

Corts portuguesas

Aquela revolucion encontrèt pas d'oposicion. Donat que la vila de Lisbona aderiguèt al moviment, se formèt una junta provisòria qu'aviá per objectiu d'organizar las eleccions per constituir las corts. Los deputats elegits, venent de tot lo territòri contrarotlat per Portugal (Brasil, Madeira, Açores, dependencias d'Africa e d'Asia) formèron las corts constituissentas.

Lo rei João VI foguèt intimat per las corts de tornar a Portugal. Antes de tornar nomenèt lo sieu filh, lo principe Pèire d'Alcântara, regent del reialme do Brasil, çò que desaprovèt las corts constituissentas que comprendavan que la sobeiranetat sonque se podava reglar al Portugal continental. Las corts ordenèron tanben que lo prince Pèire daisse Brasil per èsser educat en Euròpa. Aquelas posicions provòca los descontentaments dels 65 deputats brasilencs de las corts constituissentas, que quitan lo país cap a Brasil. Mai, lo 7 de setembre de 1822, lo principe Pèire recep un mesatge de las corts, que se desempache dels sieus companhs, s'exclamèt: "l'ndependéncia o la mòrt!". Aquel acte, conegut coma lo crit d'Ipiranga, marca la data de l'independéncia de Brasil.

Aquel meteis an, las corts aprovèron la constitucion. Inspirada de la constituicion francesa de 1791 e de la constitucion de Càdis de 1812, consagra la division tripartita dels poders - legislatiu, executiu e judiciari, limita lo poder del rei, instituissent la partida màger al govèrn e dins parlament unicamaral elegit pel sufragi dirècte. Es una mòstre fòrta de l'influéncia de las luces de l'epòca.

Guèrra Civila Portuguesa (1828-1834)

A la mòrt del rei Joan VI, se pausa un problèma de sucession. Après que Pedro IV foguèt obligat d'abdicar del tròn de Portugal en favor del tròn de Brasil, Maria II poja al tròn en legitimitat. Mentrtant, Miguèl, que ja s'èra manifestat al mens per dos còps e exiliat a Viena, foguèt nomenat regent del reialme, e lo maridatge amb Maria foguèt arrenjat. En 1827, Miguel quita Viena e en decembre arribèt en Anglatèrra, ont encontrèt lo Duc de Wellington, que a l'epòca èra lo primièr ministre del partit conservator e encoratjava Miguèl a restablir lo regim ancian al Portugal, lo regent encontrèt lo rei Jòrdi IV e tanben faguèt de visitas pel país essent plan recebuts pels britanics. Lo 13 de genièr de 1828, daissèt Londres cap a Lisbona, lo 22 de febrièr, la fragata Pérola intrèt al riu Tage essent recebut per de salvas de canon de las naus e dels puèges, al desembarcar una fola l'esperava aplaudissent, campanas d'unas glèisas sonant, s'ausissent de cantics, de flors essent getadas per las finèstras, lo pòble cridant per las carrièras: Òsca ò Senhòr D. Miguèl I lo nòstre rei absolut alara que d'autres cridan: Mòrt a D. Pèire e Mòrt a constituicion liberala. Aquel supòrt popular s'explica per la decennia de guèrras, invasions e revòltas que roïnavan lo país que tanben perdèt l'estatut de Metropòli per Brasil, Lo pòble lèu acreditèt que sonque un rei fòrt podava salvar la nacion, se disiá que los liberals èran francmaçons anticlericals e anticatolics dins un país ont gaireben cent per cent de la populacion èra catolica e ligada a la Glèisa Catolica, qu'èra l'instituicion màger de caritat provesissiá manjar e abric als mendicaires e necessitoses, tanben Miguèl èra un catolic gaireben devòt e vesiá la Maçonaria coma un dels seriós problèmas del país.

Lo 13 de març de 1828, Miguèl dissolguèt las corts e convoquèt de nòvas eleccions. Lo 7 de julhet de 1828, las nòvas corts aclamèron Miguèl I coma legitim rei de Portugal essent reconegut per la Santa Ses, Espanha e los Estados Unidos d'America, pauc de temps après las tropas liberalas de la vila de Porto se revòltan e marchèron cap a Coïmbra, mas Miguèl organizèt las tropas que reprimiguèron los liberals, a Lagos, los liberals tanben se revoltèron e encara son desfach e preses, fòrça fugiguèron cap a Espanha e Anglatèrra. Dins l'ensag d'impausar son regim absolutista, Miguèl depausèt lo regime monarquic constitucional de la reina Maria e comença siès ans de conflictes armats amb intervencions de la politica internacionala. Las illas da Terceira e de Madèira jurèron fidelitat a la reina Maria, las tropas miguelistas prenguèron Madèira, mas quand ensagèron de desembarcar a Terceira, lo Duc da Terceira qu'aviá tornat bastir las defensas de l'illa, desfach los miguelistas e las Açores demoran dins las mans dels liberals. Per agravar, en 1830, lo Duc de Wellington sortís del govèrn e lo nòu primièr ministre vesiá pas mai Miguèl I coma rei, preferissent ajudar los liberals, del meteis lo rei francés Carles X foguèt depausat e lo nòu rei Loís Felip I tanben discreditèt lo rei e amb las atacas dels portugueses contra los estrangièrs franceses e angleses qu'apiejavan los liberais, França e Anglatèrra entrèron en  guèrra en favor dels liberals, una flòta francesa intra dins lo Tage e captura uèit naus portuguesas.

Per resòlvre la situacion, Pèire I de Brasil e IV de Portugal abdica del tròn brasilenc per lo sieu filh Pèire d'Alcântara (futur emperaire Pèire II de Brasil), e s'impausa per la fòrça; viatja en Anglatèrra, ont monta una fòrça militar e desembarca als Açores, contrarotlats pels liberals locals, apiejat per Espanha e Anglatèrra; en seguida Pèire amb lo Duc de Terceira e lo Duc de Saldanha desembarca 12 000 soldats liberals dins la vila de Porto, ont estacionava una garnison de 60 000 absolutistas. Los liberals prenguèron lo principals ponts de la vila, trobant los absolutistas surprés; après la conquista de Porto, las tropas liberalas podèron avançar cap a l'interior del país. En 1833, lo Duc da Terceira desembarca a Faro, en Algarves, ajudat per una flòta britanica, e marcha per to l'Alentejo fins a prene Lisbona; mentretant, la flòta britanica ataca e desbanda la flòta absolutista a la Batalha do Cabo de São Vicente. Maria II es aclamada Reina de Portugal e lo sieu paire Pèire torna èsser regent. L'armada miguelista se retira de Santarém, ont Miguèl I establiguèt sa nòva base d'operacions; mentretant, lo sieu ancian aliat l'infant espanhòl Carles de Borbon decidiguèt de retirar son ajuda, e lo general espanhòl José Ramón Rodil y Campillo intra en Portugal per percaçar Carlos de Borbon e la sieuna pichona pendent las Guèrras Carlistas; mentrtant, lo Duc de Terceira desbanda los miguelistas a la Batalha d'Asseiceira, lo 16 de mai de 1834, Miguèl fugiguèt de Santarém cap a Elvas, e quand èra a Évora los sieus generals lo conselhèron d'anar a la Convencion d'Évora Monte, e permitre de restaurar la Carta Constitucionala de 1826 e lo tròn de Maria II. Alara, en mar de desfar son fraire Miguel, plaçar sa filha sul tròn e restaurar la constituicion, Pèire en mai compausa la musica del Imne de la Carta que se venguèt l'imne portugués fins a 1911. Lèu en seguida, Pèire moriguèt vitima de tuberculòsi.

Monarquia constitucionala

Pendent lo regne de Maria II, Portugal comencèt un desvolopament educatiu desirat per la reina que se bastisson escòlas e universitats, tanben reformèt lo sistèma educatiu portugués, quand moriguèt en 1853, lo succediguèt lo sieu filh Pèire V, considerat coma un grand monarca per sa generositat e bontat visitant los malauts, ajudant los necessitós, bastissent d'espitals e instituicions de caritat, foguèt jols sieu reialme que en 1855, foguèt inaugurat lo primièr telegraf eletric del país e en 1856, a primièra linha de camin de fèrre entre Lisbona e Carregado.

Em 1861, la mòrt subte, victima de fèbre tifoïda, de Pedro V a 24 ans faguèt que lo sieu fraire Loís I assume lo tròn, pendent lo regne espeliguèron dos importants partits politics, lo Partit Regenerator e lo Partit Progressista, que se remplacèron al poder dins un periòde nomenat Rotativisme, jol comandament del primièr ministro Fontes Pereira de Melo, un periòde de desvolopament comencèt, camins de fèrre, fabricas, pòrts, carrièras, e tanben l'abolicion de l'esclavatge al Portugal, e de la pena de mòrt, la promulgacion del primièr còdi civil. En 1884, Portugal prepausèt la creacion de la Conferéncia de Berlin per definir los territòris europèus en Africa, resultant la Mapa Ròsa que pretendava unir las colonias portuguesas d'Angòla e Moçambic, mentretant l'oposicion britanica obliguèt los portugueses a renonciar al sieu projècte jos l'Ultimatum Britanic de 1890, puèi los britanicos desirèron bastir un camin de fèrre ligant Lo Caire al Cap. Foguèt tanben pendent lo regne de Loís I que foguèt creat lo Partit Republican Portugués qu'èra compausats per de membres maçons e carbonistas, e mai espeliguèron de movements intelectuals coma lo Realisme qu'Eça de Queiroz n'es un grand escrivan portugués del sègle XIX. Lo rei financièt d'expedicions e recercas oceanograficas n'utilizant una bona partida de sa fortuna, e mai bastiguèt un dels primièrs aqüaris del mond. Lo rei morriguèt lo 19 d'octobre de 1889, li sucediguèt lo sièu filh Carles I.

Ultimatum britanic de 1890

Lo rei  Carles I de Portugal pojèt sul tròn en 1889, al meteis an l'emperaire Pèire II de Brasil foguèt depausat per èsser lo pairin de l'infant Manuèl nascut lo 15 de novembre de 1889. En 1890, los britanics mejans un ultimatum demandèron l'anexacion portuguesa de territòris africans qu'aurián permés lo ligam entre las colonias portuguesas d'Angòla e de Moçambic, que los britanics volgavan bastir un camin de fèrre ligant sas colonias del Caire a Ciutat del Cap.

Portugal avián pas las fòrças terrèstras e maritimas per una eventuala guèrra contra Anglatèrra, lo govèrn cedèt a la pression britanica se retirant d'aqueles teritòris novèls preferissent fortificar e aumentar l'influéncia dins sas ancianas colonias s'espadissent cap a l'interior.

Los territòrios jos interés portugués en ròsa.

Las guèrras en Africa creèron d'eròis nacionals coma Paiva Couceiro, Mouzinho de Albuquerque, Aires de Ornelas, Caldas Xavier, permetent la colonizacion de l'interior d'aquelas colonias e tanben lor pacificacion combatent los líders tribals que s'oposavan a la dominacion portuguesa. Quand lo portugueses acceptèron l'ultimatum britanic, lo velh explorador portugués Silva Porto, obtenguèt pas l'autorizacion d'un líder tribal per l'estacion de las tropas de Paiva Couceiro sul sieu territòrio, e foguèt umiliat pel líder, preferiguèt s'enrodar d'una bandièra portuguesa e en seguida faguèt petar los barrils de polvera, morriguèt lo jorn seguent.

Revòlta del 31 de genièr de 1891

L'ultimatum britanic e a la consequéncia de la mòrt de Silva Porto, exaltèt las almas dels portugueses, una cançon patriotica coneguda coma A Portuguesa foguèt compausada, essent d'en primièr una cançon contra los britanics amb una paraula d'un ton provocator disent "contra los bretons, marchar, marchar!", mas lo vers foguèt cambiat en 1957, per "contra los canons, marchar, marchar!". Amb las paraulas d'Henrique Lopes de Mendonça e música de Alfredo Keil, la cançon venguèt populara. Lo matin del 31 de genièr de 1891, de republicans e militars se revoltèron dins la vila de Porto, los rebèls prenguèron la cambra municipala e un dels líderes Alves da Veiga proclama la republica, una bandièra roja e verda vermelha e verde es issada, A Portuguesa foguèt utilizada coma imne dels rebèls e la fola, dins lo movement decidèt de prene las Pòstas e Telegrafs. Caminant, las tropas de la garda municipala posicionadas dins la Glèisa de Santo Ildefonso en cima de la carrièra, ausissent de tirs, benlèu venent de la fola, reagiguèron fusiliant de civils e militars. Lo pòble corriguèt en desbandada, mentretant 300 rebèls montèron una barricada al frent de la cambra municipala, mas la garda municipala amb l'ajuda de l'artilhariá, cavalaria e infantaria desfasèron los darrièrs resistants a detz oras del matin. De líders capitèron a fugir, Alves da Veiga, cap a França, lo jornalista Sampaio Bruno e l'avocat António Claro anèron cap a Espanha e Augusto Malheiro fugiguèt al Brasil. De centenas foguèron jutjats e desportats cap a las colonias, alara que A Portuguesa foguèt enebida.

Aflaquiment del regim

Amb l'ultimatum britanic e a la Revòlta de 1891, lo regim s'acaba, e mai que lo Rotativisme foncionava pas coma per abans, lo còst per manténer l'infrastrutura del país contribuís a l'agotament de las finanças obligant lo govèrn a se declara en falhida en 1891. En 1901, una ala do Partit Regenerator se dissocia formant lo Partit Regenerator Liberal jol cap de João Franco. En 1905, se realiza la ruptura del Partit Progressista formant un autre nomenat Dissidéncia Progressista. Al començament del sègle XX, la situacion èra complicada, la Question dels Tabacs provòca la confusion e la casuda de dos gabinets. Quand lo primièr ministre Hintze Ribeiro casèt, Carlos I nomenèt João Franco coma novèl primièr ministre al mai de 1906. Franco resolvèt la Question dels Tabacs donant lo monopòli estatal sus la Companhiá dels Tabacs de Portugal. En 1907, una cauma academica a l'Universitat de Coïmbra e las agitacions socialas foguèron utilizats coma pretèxte per Franco de convéncer lo rei de dissòlvre lo Parlament e differir las novèlas eleccions, los progressistas que pensavan èsser nomenat per governar après la casuda de Franco demorèron iritats per las sieunas actituds, l'oposicion acusèt lo govèrn de Franco de ditadura. En 1907, lo prince eritièr Loís Felip de Bragança viatjava per las colonias portuguesas africanas, ont torna afirmar la sobeiranetat portuguesa per empachar que los britanics o fagan. En 1908, lo climat politic èra tendut, los republicans planificavan un nòu còp amb l'ajuda dels dissidents progressistas, avián pas la certitud sus l'objetiu del còp, d'unes volgagan obligar lo rei a abdicar, après qu'aurián capitat a capvirar João Franco e quitament l'assassinar alara que d'autres èran per implantar la republica d'en primièr. Mentretant um policièr aprenguèt lo còp d'un amic dels sieus qu'ensagèt de lo convéncer a i participar, mas o policièr avisèt los sieus superiors e Franco a l'aprene lo plan placèt las tropas fidèlas en alèrta e la garda municipala dins de ponts estrategics, tanben prenguèt lo líders dissidents desorganizant atal lo moviment. Lo 28 de genièr de 1908, los golpistas se reuniguèron dins l'Elevador da Biblioteca, ont pretendavan proclamar la republica, de republicans alà s'amassèron, entre eles èra Afonso Costa, se realizèt unas escaramossas endacòm dins la capitala entre los dissidents e los partisans del govèrn, fin finala lo còp d'Estat foguèt aclapat e de golpistas preses. Franco profeitèt de l'escasença per obténer l'autorizacion del rei per los desportar dins las colonias africanas.

Lo regicidi

Lo 1èr de febrièr de 1908, lo rei Carles I, son esposa Amelia d'Orleans, los princes Loís Felip de Bragança e Manuèl  tornèron a Lisbona après de vacanças a Vila Viçosa, anciana demorança dels Braganças, après aver pres un tren que desralhèt, arribèron dins la capitala a bòrd del vapor "D. Luís", desembarcant al Terreiro do Paço, d'aquí contunhèron en calècha obèrta per la plaça quand dos republicans e membres carbonistas, Manuel Buíça e Alfredo Costa assassinèron lo rei, lo prince Loís Felip ensagèt de reagir, mas foguèt ferrit al pitre, pasmens capitèt a tirar quatre còps cap a Alfredo Costa alara que a reina Amelia lo pica a còps d'un ramelet de flors, mas Buíça l'aténh a la fàcia esquèrra, l'infante Manuèl ensag de secorrir son fraire eissugant la sang que rajava, mas la faissa es lèu plena e el meteis es tocat al braç per un tiraire desconegut, la reina foguèt la sola que ne sortiguèt salva, los assassins morriguèt jols còps de la polícia e la fusilhada acabada.

Al arribar al Arsenal de la Marina, foguèt constata la mòrt del rei Carles I e lo sieu filh ainat, lo prince reial Loís Felip de Bragança, Manuèl II pojèt al tròn e João Franco depausat, lo Regicidi de 1908 nafrèt lo rèste del mond, que lo rei èra amic de mai d'un caps d'Estat.

En 1932, après la mòrt del darrièr rei de Portugal, una pretenduda filha naturala de Carles I e, donc, pretendudament, miègasòrre del rei Manuèl II, coneguda coma Maria Pia de Saxe-Coborg e Bragança, encara s'afirma coma cap de l'ostal reial de defend sa legitimitat coma Reina de Portugal.

Proclamacion de la Republica

Lo 5 d'octobre de 1910, José Relvas proclama la republica depuèi lo balcon de la cambra municipala de Lisbona formant un Govèrn Provisòri

Reis de Portugal

Lista dels reis de Portugal‎ 

Ligagams extèrnas

• DE 910 a 1910: Da Génese da Monarquia Portuguesa ao Início da República, por João Silva de Sousa, O Portal da História, 2010-2012