Carles X de França
|
Carles X de França
| ||
|---|---|---|
| ||
| Naissença | 9 d'octobre de 1757 | |
| Decès | 6 de novembre de 1836 | |
Rei de  França
| ||
| Periòde de govèrn: | 16 de setembre de 1824 – 2 d'agost de 1830 | |
| Predecessor: | Loís XVIII | |
| Successor: | Loís XIX (non proclamat) Enric V (non proclamat) Loís Felip I (rei dels Franceses) | |
Carles X (Castèl de Versalhas, 9 d'octobre de 1757 – Nova Gorica, Empèri Austriac, 6 de novembre de 1836), subretot conegut jol títol de comte d'Artés (1757-1824), foguèt rei de França e de Navarra de 1824 a 1830.
Succedissent a sos dos fraires, Loís XVI e Loís XVIII, es aquel que son aveniment a 66 ans e son decès a 79 ans se faguèron a las edats pus avançadas. Èra fòrça estacat a las concepcions e a las valors del Regim Ancian qu'ensagèt de reviscolar, aprèp lo passatge revolucionari, tot en acceptant en majoritat las valors de son temps.
Sacrat en 1825, foguèt capvirat en 1830 per una novèla revolucion que l'obliguèt a s'exilhar.
Biografia modificar
Jovença modificar
Pichon filh de Loís XV, rei de França e de Navarra, Carles Felip es lo cinquen filh del daufin Loís de França (1729-1765) e de son esposa, la daufina, Maria Josèfa de Saxònia (1731-1767). L'enfant es lo mai jove fraire del rei Loís XVI, alara duc de Berric, e del comte de Provença, futur Loís XVIII.
Es d'en primièr titolat comte d'Artés
Foguèt batejat lo 22 d'octobre de 1757 amb los prenoms Carles Felip. Sa mairina es sa tanta Sofia Filipina de França, e son pairin lo rei Carles III d'Espanha.
Maridatge e familha modificar
Se maridèt lo 16 de novembre de 1773 Maria Terèsa de Sardenha (1756-1805), qu'aguèron quatre enfants:
- Loís Antòni d'Artés (1775-1844), duc d'Engoleime (1775-1824) puèi daufin de França (1824-1844) ;
- Sofia d'Artés (1776-1783) ;
- Carles Ferdinand d'Artés]] (1778-1820), duc de Berric ;
- Maria Terèsa d'Artés (1783).
Sa preferéncia èra per son filh mai jove, Carles Ferdinand, que lo semblava fòrça, al fisic coma al moral. L'aïnat, Loís Antòni, al contrari, èra timid e patissiá de problèmas d'impoténcia e de tics nervioses.
En 1772, a 15 ans, assistiguèt al sacre de son fraire Loís XVI en 1775.
Loïsa d'Esparbès de Lussan modificar
Se liguèt amb Loïsa d'Esparbès de Lussan, esposa de Denís de Polastron (1758-1821), frairastre de la futura duquessa de Polinhac, confidenta de la reina, ligam que donariá pas cap de descendéncia.
Lo comte d'Artés se fa coma ela impopular a causa de sas despensas inconsideradas.
Denís de Polastron, lo marit de Loïsa, militar, moriguèt a 63 ans en 1821 e Loïsa moriguèt lèu de tuberculòsi en 1804 a 39 ans. Lo comte d'Artés foguèt fòrça pertocat per la pèrda del grand amor de sa vida, benlèu lo sol qui d'importéncia.
Decidiguèt alara de demorar cast e tornèt cap a la religion, fins a venir un devòt vertadièr.
Carrièra politica modificar
Filosofia politica modificar
Galabontemps, mena dins las fèstas mondanas sa sògra, la reina Maria Antonieta.
Comencèt de s'interessar a la politica amb la primièra granda crisi de la monarquia, en 1786, aprèp que prenguèt lo cap de la faccion reactionària a la cort de Loís XVI. Lo comte d'Artés ven lo cap dels reformators.
Se truquèt als notables reünits en assemblada: Carles acceptèt la supression dels privilègis financièrs de l'aristocracia, mas non la reduccion dels privilègis socials que gausissiá la Glèisa e la noblesa. Pensava que podiá reformar las finanças de França sens capvirar la monarquia: «lo temps es vengut d'adobar mas non de demolir». Provocava la colèra del Tèrç Estat s'opausant a tota iniciativa de favirizar son drech de vòta en 1789, menant son fraire a l'accusar d'èsser « mai reialista que lo rei ».
Emigracion modificar
Lo comte d'Artés es un dels primièrs a migrar, lo 16 de julhet de 1789. Anèt a Turin, a Coblença e Lièja.
Daissèt Hamm en agost de 1794 per assistir a conferéncias de Pillnitz, en 1791.
Foguèt nomenat Luòctenent general del reialme per son fraire lo comte de Provença.
A la mòrt de son nebòt Loís XVII lo 8 de junh de 1795 volgava operar, amb l'ajuda dels Angleses, un desambarcament a L'Île-d'Yeu al larg Vendèa (1795) per ajudar los insurgents Vendeans, mas capitèt pas. Anèt en Grand Bretanha onte demorèt lo rèsta de la Revolucion e del Primièr Empèri.
Restauracion modificar
,_comte_d%27Artois,_en_uniforme_de_colonel_g%C3%A9n%C3%A9ral_des_Carabiniers,_vers_1815.jpg)
En 1814, quand en França se restaurava la Monarquia amb Loís XVIII de França, Carles encara viviá a Edimburg. Lo rei e Monsieur s'acordavan gaire perque Carles trobava Loís XVIII irreligiós e ipocrita.
Pendent lo reialme de Loís XVIII, Monsieur encapitèt l'oposicion ultrareialista, que prendèt lo poder aprèp l'assassinat del duc de Berric, filh de Carles (1820), que menèt a la casuda del govèrn d'Élie Decazes. Carles jamai recuperèt de l'assassinat del seu fill.
modificar
A la mòrt de son fraire Loís XVIII, en 1824, accediguèt al tròn. Segon la tradicion anciana se faguèt sacrat a la catedrala de Rems lo 29 de mai de 1825. Aquel sacre respecta las estapas principalas de la ceremonia del Regime Ancian mas amb de cambis coma lo jurament a la Carta de 1814. Lo sacre se passèt pendent mai d'un jorn: lo 28 de mai amb una ceremonia de las vèpras; lo 29 de mai la ceremonia del d'esperela; lo 30 de mai distribucion de prèmi pels cavalièrs de l'òrdre del Sant Esperit; Lo 31 de mai lo tocat de las escròlas. Atal lo sacre de Carles X apareis coma un compromés entre la logica del Regim Ancian e los cambis de la societat francesa dempuèi la Revolucion Francesa. Mas aguèt un efècte limitat sus la populacion perque las mentalitats d'aquela èra pas mai aquela del Regim Ancian, e provoquèt una incomprension de las populacions.
Comencèt per qualques mesuras liberalas, e aboliguèt la censura dels jornals, mas jonguèt los ultrareialistas, que Jean-Baptiste de Villèle èra lo cap.
Son catolicisme devòt indispausa lo pòble de París, sovent anticlerical e quitament anticatolic.
Per calmar los malcontents, formèt en genièr de 1828 un ministèri moderat, presidit pel vescomte de Martinhac. Mas que subte remplacèt, lo 8 d'agost de 1829, pel ministèri de Jules de Polinhac, que fa tornar totas las desfisanças.
Pauc de meses aprèp, Charles X temptèt de restablir son autoritat fàcia al desvelopament de l'opposicion liberala. Promulguèt per cela las « ordonàncias de Saint-Cloud » que dissolvèran las cambras, convocant los colègis electorals ne cambiant lo biais d'eleccion, e suspendent la libertat de la premsa (lo 25 de julh de 1830}}).
Dos eveniments importants marquèron la politica estrangièra de Carles X :
- l'intervencion en favor dels Grècs, que conduguèt a la victòria de Navarin (1827) e provoquèt l'afranquiment de Grècia (1830) ;
- l'expedicion contra lo dèi d'Argièr, qu'auriá ofensat per un tust de ventalh lo cònsol de França, expedicion que menèt a la presa d'Argièr (6 de julhet de 1830}}).
Revolucion de julhet modificar
Aquelas ordonàncias inconstitucionalas provoquèron una reprobacion universala subte; París s'escomoguèt los 27, 28 e 29 de julhet: Sont las Tres Gloriosas de 1830, o « Revolucion de julhet », que capvirèron fin finala Charles X. Lo 30, Loís Felip, duc d'Orleans, foguèt nomenat luòctenent general del reialme pels deputats insurgents, pòste qu'acceptèt lo 31. Se vetiguèt alara d'una bandièra tricolora avec M. de La Fayette e pareguèt atal a son balcon.
Abdicacion modificar
Lo 2 d'agost, Carles X, retirat a Rambouillet, abdiquèt e convenquèt son filh ainat lo daufin Loís Antòni de contrasignar l'abdicacion.
Confièt a son cosin lo duc d'Orleans la tasca d'anonciar que son abdicacion se fasiá al benefici de son pichon filh Enric, duc de Bordèu, edat de dètz ans, fasent del duc d'Orleans lo regent.
Existís una controvèrsia sus l'abdicacion: Carles X podava pas forçar son filh a renonciar, perque la dinastia de França èra successiva e non ereditària. Aquel darrièr, vengut fictivament « Loís XIX » entre lo moment que paire aviá signat l'abdicacion e lo moment que d'esperel la contrasignèt, auriá podut conservar la Corona mas fin finala, renoncièt per obesissença o per flaquesa.
Malgrat l'abdicacion, lo duc d'Orleans prenguèt lo poder jol nom de « Loís Felip ». Lo 3 d'agost, en efècte, dabans las Cambras reünidas, anoncèt plan segur l'abdicacion de Carles X, contrasignada pel daufin… mas mencionèt pas que se fasiá en favor del duc de Bordèu.
E mai, Carles X - ja en exili - enebiguèt a la duquessa de Berric, la maire del duc de Bordèu, de menar son filh a París; s'embarquèt a Cherbourg sens daissar de consigna atal comencèt la monarquia de Julhet.
Lo rei descasut se retirèt d'en primièr al palais de Holyrood, en Escòcia. Puèi s'intallèt al Castèl de Praga, onte recebèt de visitas de Chateaubriand. En seguida s'anèt a České Budějovice puèi fuguèt una epidèmia de còlera e arribèt a Görz (alara en Àustria), actuala Gorizia en Itàlia e Nova Gorica en Eslovènia (vila divisada en 1947 per la linha militara Morgan).
Moriguèt dins aquela vila du còlera lo 6 de novembre de 1836 e est inumat a Kostanjevica (Nova Gorica, Eslovènia).
Mòrt modificar
A la mòrt de Carles X, auriá degut menar a la proclamacion de son pichon filh, lo duc de Bordèu, jol nom d'Enric V.
Mas, lo filh ainat de Carles X signa una proclamacion que, tot en confirmant sa renonciacion de 1830, « dins las circonstàncias actualas » e dins l'interés de son nebòt s'investiguèt de l'autoritat reiala, jol nom de « Loís XIX » fins a que « la monarquia legitima será restablida », alara transmetrariá la Corona a son nebòt.
Un descendent de Carles X regna a l'ora d'ara: lo grand duc Enric de Luxemborg.
Literatura e arts decoratius modificar
Lo nom de Carles X es estacat a un estil dins los arts decoratius. Aquel estil demœra pròche d'aquel del Primièr Empèri. Mas çò que caracteriza lo cort periòde de son reialme es interes artistic novèl per l'Edat Mejana e lo vam de l'estil trobador.
Nòtas e referéncias modificar
Annèxas modificar
Bibliografia (fr) modificar
- 1831 : Jules Lacroix, Charles X, Paris, E. Renduel, 15 p.
- 1837 : Alissan de Chazet, Charles X, esquisse historique, Paris, Ledentu, 71 p.
- 1889 : marquis de Villeneuve, Charles X et Louis XIX en exil. Mémoires inédits du marquis de Villeneuve, publiés par son arrière-petit-fils, Paris, Plon, Nourrit et Cen, VIII + 322 p.
- 1893 : Henry Manayre, Charles X (1757-1836), Paris, chez l'auteur, 16 p.
- 1927 : Pierre de La Gorce, La Restauration. Tome II : Charles X, Paris, Plon, 343 p.
- 1958 : Jacques Vivent, sous le pseud. de « Villebrumier », Charles X, dernier roi de France et de Navarre, Paris, le Livre contemporain, 411 p.
- 1967 : Jean-Paul Garnier, Charles X, le roi, le proscrit, Paris, Fayard, coll. « Les Grandes études historiques », 483 p.
- 1972 : José Cabanis : Charles X : roi ultra, Paris, Gallimard, coll. « Leurs figures », 521 p.
- 1980 : Éric Le Nabour, Charles X : le dernier roi, préface d'Alain Decaux, Paris, Jean-Claude Lattès, 405 p.
- 1988 : André Castelot, Charles X : la fin d'un monde, Paris, Perrin, 587 p.
- 1990 : Georges Bordonove, Charles X : dernier roi de France et de Navarre, Paris, Pygmalion, coll. « Les Rois qui ont fait la France », 313 p. + 8 p. de planches.
- 1991 : Landric Raillat, Charles X : le sacre de la dernière chance, Paris, Olivier Orban, 345 p.
- 1999 : Yves Griffon, Charles X, roi méconnu, Paris, Rémi Perrin, 299 p.
- 1999 : Paul et Pierrette Girault de Coursac, Provence et Artois : les deux frères de Louis XVI, F.X. de Guibert.
- 2010 : Laure Hillerin, "La duchesse de Berry, l'oiseau rebelle des Bourbons", Flammarion, collection Grandes Biographies, 12 05 2010 (ISBN 978-2-08-122880-1). Présentation en ligne : [1]
Ligams extèrnes modificar
- (fr)La ceremonia del sacre de Carles X a Rems per l'arquevesque de Rems Jean-Baptiste de Latil lo 29 de mai de 1825, e lo quadre de François Gérard, Lo Sacre de Carles X.
- Lo Convent franciscan de Kostanjevica (Eslovènia) amb la tomba dels Borbons
- Agathe de Rambaud que faguèt l'educacion del filh cabdet de Loís XVI