Per Noste

Per Noste qu'ei ua associacion fondada en 1960 dab lo nom de Per Nouste dens la mira de deféner e promóver la lenga e la civilizacion occitanas de Gasconha.

Lo logotipe de Per Noste entà l’activitat d'edicion

Prumerias de Per Noste

Rogèr Lapassada qu'estó lo fondator de l'associacion. Pendent la soa captivitat que s’amassava dab los gascons de l’estalag tà parlar deu país. «  Los mots de casa que volavan com ausèths escapats d’ua cauja e que’s mesclavan en un horvari on cadun e’s sentiva reviscolat [...] que devi a la lenga d’estar sauvat. Se n’èri pas estat un mainatge nascut en Bearn, pensi que serí mort. Pr’amor tà jo, dens la captivitat la mia bòia de secors qu’ei estat la lenga. Pr’amor quan parlàvam la lenga que’s produsiva un miracle e que tornàvam crubar la vertut deus ajòus. »
Qu’ei lavetz que comença a escríver en bearnés e, autanlèu tornat a casa que’s junta a las amassadas e tauladas deus felibres de l’Escòla Gaston Fèbus on pòt devisar e cantar en bearnés. Qu’i tròba a Miquèu Camelat qui l’encoratja a escríver.

Purmèrs contactes dab l'occitanisme

Au mes de junh de 1956, la soa hemna Margalida que s’avisa d’un articlet de la République qui anóncia un estagi pedagogic organizat per ua associacion inconeguda : l’Institut d’Estudis Occitans. Roger que s’apotja donc dinc a Usès (30) on descobreish shens qu'un paisatge diferent de’u de Bearn mes tanben òmis joens, dab idèas navas, gessits de tots los parçans occitans. Qu’i a un gascon (Pèire Bèc), provençaus (Robèrt Lafont, Pèire Pessamessa), lengadocians (Andrieu Lagarda, Jaurion, Joan Bodon), catalans (Batista i Roca)... Qu’ei esmiraglat per l’arsec e la sapiéncia d’aqueths òmis, la màger part ensenhaires.
«  Qu’èran sapients. Jo ne n’èri pas. Qu’èri un illetrat en matèria occitana... »
Quan Robèrt Darrigrand e'u va véder a las vacanças (aqueste qu'ei lavetz professor a París) que’u comunica lo son estrambòrd e que decidín d’anar amassa a l’estagi de Dacs (1957) on tròba cinc bearnés (Maria Guichot, Maria Vignalet e Michèle Lafítte). Ahiscats per Bèc e Lafont que decidín de crear ua seccion IEO dens las « Basses-Pyrénées ». Atau s’aperava lavetz lo departament. Mes arren ne’s hè. Robèrt Darrigrand que partí tau servici militar, puish qu'ei nomat a Argièr. Roger, solet, qu’apita ua « classa » de bearnés au collègi d’Ortès. Que valeré mei parlar d’amassadas ta conversar en bearnés. L’annada d’après que va a l’estagi d’Usès e en 1959 a’u de Vilanuèva d'Òlt on los amics e l’encoratjan a alengà’s.

Fondacion de l'associacion Per Nouste

A la prima de 1960, Roger que convòca a Ortès quauques amics, sustot ensenhaires, e que fonda ua associacion, Per Nouste, qui’s balha per fin : «  Le développement de la langue béarnaise et de la civilisation béarnaise par l’étude de la langue dans les établissements scolaires, [...] du folklore régional en liaison avec l’Institut d’Études occitanes dont le siège est à Toulouse. » La sedença sociau qu’ei en çò de Roger : Villa Amistat.
Que balhan mei luenh la lista deus membres de l'associacion en 1960 on poden véder que n’i son pas enqüèra los qui ajudaràn a agergar la revista en 1960. Qu’i mancan Gerard Lavinhòta (n’ei pas ensenhant) e Miquèu Grosclaude qui, arribat en Bearn en 1958, ne s’ei pas enqüèra engatjat dens lo combat occitan. Contactat per Roger, Miquèu qu’adereish a Per Nouste mei tard (en 1965).
Per Nouste qu’organiza amassadas d’informacion per lo Bearn (P. Tucoo-Chala, X. Ravier) e sus l’accion de l’IEO (P. Lagarde). En collaboracion dab P. Tucoo-Chala, Roger que publica tres liberets destinats a las escòlas primàrias. Lo prumèr (1961) titolat « Cahier de langue et d’Histoire béarnaises » qu’acompanha un concors escolar qui demanda de virar tèxtes en bearnés e en francés. Que s’acaba dab ua evocacion braca de la geografia e de l’istòria deu Bearn. Lo dusau (1962) qu’ei bastit autorn de las benalèjas de Joan lo pèc, seguidas d’un expausat sus l’agricultura e las distraccions en Bearn a l’Edat Mejana. Lo tresau (1963) que s’empara sus un aute conde popular : « L’asou, lou ca, lou gat, lou hasa » e que s’acaba per la presentacion de la vita economica de Bearn dinc au sègle XVIII^au ».
Aquestes liberets, preparats taus petits bearnés de l’ensenhament primari, qu’emplegan la grafia felibrenca de l’escòla Gastou Febus ; ne s’espian pas au delà de las termièras deu Bearn. Açò ne vòu pas díser que Roger e s’agi d’esbrombat l’accion de l’IEO. Mes qu’avança dab prudéncia entà non pas tròp espaurir los amics qui l’acompanhan. S’espian la lista deus aderents a l’associacion que veden l’escabòt que s’esboha pro viste. Que passan de vint-e-sheis membres en 1960, a tretze en 1961, quinze en 1962, dètz-e-sèt en 1963. Ne son pas mei que sèt a l’amassada de marteror de 1964. E totun lo prètzhèit occitanista n’ei pas desbrombat. Rogèr Lapassada e Robèrt Darrigrand que s’acaminan a l’estagi de Vilafranca de Roergue e après a’u de Maruèjols. Quauques escolans que van a’us de Brageirac (1961) e Bedarius (1962) dab ua borsa de PER NOUSTE. L’associacion que publica a Ortès ua brocadura de Jacme Taupiac « La prononciation normalisée du gascon » (1963), lo prumèr essai de vulgarizacion deu sistèma grafic de l’IEO. Abans, Per Nouste qu’ajudè l’edicion per l’IEO de poèmas de Andreu Pic, en grafia occitana e que participè a l’aumenatge a Miquèu Camelat publicat dens la revista OC (1969).

La revista Per Nouste (Per Noste a comptar deu N°9, de Nadau de 1968)

En 1966, lo quinzau estagi de l’IEO qui’s debana a Tuïr (Catalonha deu Nòrd) qu’amassa occitans e catalans. De Bearn qu’arriban Roger e Margalida Lapassada, Gerard e Denisa Lavinhòta, Miquèu e Claudeta Grosclaude. Cors de lenga, conferéncias, talhèrs de cant e de dança e sustot discutidas shens fin qui hèn descobrir çò qui’s hè alhors, qui balhan calor au còr e coratge entà l’aviéner.
Autanlèu tornats a Ortès los nostes bearnés arsecats que son d’acòrd entà lançar ua revista. Que serà taus bearnés e que l’apèran « Per Nouste ». En grafía felibrenca tà non pas espaurir lo monde e après aver discutit tà saber se calè hicar ua « a » a la fin ! Quauques uns que pensavan lavetz que calè ua « a » tà escríver totas las « e » finaus.
Per Nouste que crompa ua maquina tà roneotipar qui arriba au garatge de Gerard. Qu’ei eth qui la hè virar e qui s’aucupa deus abonats. Los collaborators que hèn çò qui pòden. Los uns qu’envian tèxtes manuscrits, d’autes que’us passan a la maquina.
Hens lo prumèr numèro, de junh de 1967, la composicion deu comitat de redaccion qu’amuisha que la buta ei l’ensenhament de la lenga e de la cultura populara. Qu’i trobam cinc membres de l’ensenhament public (Michel Darricade, Robèrt Darrigrand, Henri Galos, Miquèu Grosclaude e Rogèr Lapassada), un paisan (Pierre Camougrand), un assegurador (Louis Grousset), un mestierau (Gérard Lavignotte) e ua comerçanta (Marcelle Larregneste). L’accion que’s placa dens l’encastre de l’Institut d’Estudis Occitans. Dab prudéncia Per Nouste qu’arcuelh articles en grafia occitana e en grafia febusiana.
R. Lapassada qu’orbeish lo numèro dab Notre langue maternelle on rapèra l’origina deu bearnés, shens deishà’s embarrar dens las termièras de la principautat : « Le temps des particularismes étroits est révolu. Oubliant les vieux lieux communs nous dirons, sans avoir l’impression de nous trahir : « nous parlons gascon ». Nos yeux dépassent les frontières dialectales ; nous survolons en pensée toute la Gascogne pour atteindre Toulouse, Carcassonne et les palais du roi René sur le Rhône... Mais nous sommes heureux de revenir chez nous dans le Béarn... »
M. Grosclaude que hè un « Plaidoyer pour une Histoire occitane ».
R. Darrigrand qu’ei encargat de presentar mèstes de la nosta literatura e que comença per lo condaire Joan Victòr Lalana. Puish que legem poesias gasconas e ua cronica « lo bearnés a l’escòla » qui amuisha quauques regents que’s son hicats au tribalh (Bonnut e Valensun). La revista qu’ei aviada.
Gràcias au tribalh d’aqueths precursors capborruts ua vision modèrna deu bearnés qu’ei entrada dens l’espaci public. Mercés a l’accion de R. Lapassada e deus amics qui a sabut amassar, lo bearnés que s’ei guardat de l’embarrament locau e que s’ei ubèrt a l’espaci occitan.
Tot aquò que s’ei hèit a plaser, shens tròp de trebucs a despieit de quauques pelejas - sustot autorn de las questions de grafia. Gràcias a la volontat benvolenta de Roger, a las qualitats umanas d’un òmi de patz, de tolerància qui sabè tostemps demorar a l’escot deus autes.
La revista que pren lo nom de País Gascons en 1979.

Membres de l'associacion Per Nouste (annada 1960)

(declarada a la prefectura de Pau lo 8 d’abriu de 1960 – Jornau oficiau de la Republica francesa deu 15 d’abriu de 1960) Acin René, Baratchar Pierre, Darribère Mme, Darrigrand Robert, Dubourg, Fezand, Galos Henri, Grousset Louis, Guiraut Jean, Guiraut Maurice, Ladagnous Joseph, Ladebat Jean, Lafourcade Mme, Lanouguère Jean-Pierre, Lapassade Roger, Lassus Henri, Lavielle Pierrette, Lavignotte Denise, Lombré Georges, Narbaitz Sauveur, Palu Laboureu Denis, Ravier Xavier, Sassus-Bourda, Raymond, Tucat, Tucoo-Chala Pierre, Vignalet Marie.
Vint-e-sheis membres.

Per Noste uei

Per Noste au salon "Le Livre en Béarn" 2015

Per Noste qu'estó seccion departamentau de l’IEO entaus Pirenèus Atlantics dinc a 2009. Qu'ei a l’origina o qu'ajudè projèctes numerós a espelir (escòla Calandreta, lo grop Nadau, Ràdio País, l'Ostau Bearnés a Pau…).

Per Noste, la mei anciana associacion occitanista deu Bearn, que coneishó ua situacion financèra hèra chepicosa en 2004 pr'amor d'ua defalhida de l'ajuda publica. La soa situacion que s'ei normalizada despuish.

L'associacion qu'ei acessada per la municipalitat d'Ortès despuish 1988 en ua partida de l'ostau que Francis Jammes aucupè de 1897 a 1907, la maison Crestian. Que mudarà en 2012 o 2013 en locaus navèths tà l'espaci Roger Lapassada, que la municipalitat d'Ortès e restaura, de cara a la navèra mediatèca publica.

Per Noste qu'estó mentavut per daubuns scientifics e universitaris pr'amor de las soas publicacions o de la soa accion dens lo movement culturau occitan.

Estatut legau

Associacion Lei 1901
— Declaracion deus estatuts lo 8 d'abriu de 1960 a la Prefectura deus Pirenèus Baishs (J-O deu 15 d'abriu de 1960, pagina 3532)
— President fondator : Rogèr Lapassada.
— Presidents successius : Joan Pèir Darrigrand, Domenge Bidot-Germa, Gilabèrt Nariòo, Karine Bordenave e Lionèl Labòrda, Emmanuel Destandau.
— President actuau : Patric Guilhemjoan.

Mira de l'associacion

Desvolopament de la lenga e de la civilizacion occitanas de Gasconha.

Sièti sociau e locau

Primitivament en çò d'En Roger Lapassada, avienguda deus Pirenèus 64300 Ortès.
Actuaument : PER NOSTE edicions - 34 ter, plaça deu heralh - 34 ter, place du foirail 64300 ORTÈS
Locau proprietat de la comuna d'Ortès, atribuit à l'associacion, despuish junh de 1988. En aqueth locau que's tròban lo lòc d'amassada, lo secretariat, los libes en venta e la bibliotèca.

Revista País Gascons

Creada en 1967, purmèr dab lo títol de Per Noste, puish de País Gascons (1979).
Periodicitat bimestrau : 5 numèros per an.
En 2024 que n'ei au n° 323.

Edicions

L'edicion de libes en occitan de Gasconha o sus la Gasconha qu'ei l'activitat principau de l'associacion.
Mei de 250 títols editats despuish la fondacion de l'associacion.

Bibliotèca publica

Situada au locau de l'associacion.
Mei de 2200 títols disponibles. Revistas occitanas nombrosas (colleccion de País Gascons arreligada, colleccion de la revista Reclams etc.).
Accessibla au public a las òras d'obertura de l'associacion.

Honts

• Robert DARRIGRAND, Vie et oeuvre de Roger Lapassade, Actes du colloque d’Orthez, p. 15-29, Tolosa, CELO, 1998.
• Robert DARRIGRAND, Prumerias de Per Noste, País Gascons n° 235 de genèr e heurèr de 2007, p. 9.

Ligam extèrne

• Site Internet de l'associacion [1]