Miquèu de Camelat

Miquèu de Camelat (vadut Joan Pèir Miquèu Camelat, Arrens, 26 de gèr de 1871, Tarba, 1962) foguèt comerçant e subretot dramaturg, poèta e escrivan gascon. Es un dels escrivans gascons mai famoses gràcias a son òbra màger Beline.

Biografia

Camelat que vadó lo 26 de gèr de 1871 a Arrens, en Lavedan, dins lo departament dels Pirenèus Nauts. Miquèu de Camelat èra lo hilh unic d'un sabatèr, Joan Pèir Camelat e de Marianna Four-Pome. Après estudis segondaris au petit seminari de Sant Pèr de Bigòrra, non acceptèt pas de venir caperan e que degó tornar tà casa en 1887 que comencèt de se consacrar al gascon e a la literatura occitana. Foguèt en aquel temps que descobriguèt l'òbra dels Felibres. En 1890, obtenguèt un primièr prèmi de poesia a la Felibrejada de Tarba e rescontrèt Simin Palai qu'amassa sortiguèron en 1893 l'«Armanac Gascoun». Foguèt alara que decidiguèt de laissar son gascon d'Arrens en favor del bearnés que li permetèt d'èsser legit dins tota Gasconha. En 1896, participèt a la fondacion de l'Escòla Gaston Febus que federèt lo Felibritge gascon, puèi a la naissença de la revista «Reclams de Bearn e Gascounhe» en 1897. Aquela meteissa annada se maridèt amb Catherine Augé e s'installèt definitivament a Arrens que ne foguèt cònsol de 1900 a 1904. Lo parelh aguèt quatre enfants, que dos moriguèron pichonèls. Reconegut pel Felibritge tre la parucion de Belina, Camelat dirigiguèt de 1910 a 1914 lo bimesadièr popular gascon «La Bouts de la Terre», de linha mai autonomista que «Reclams». Aprèp que foguèt mobilizat pendent la Primièra Guèrra Mondiala, s'amistancèt amb lo poèta Andrieu Pic. Se moriguèt lo 19 de novembre de 1962 en çò de sa filha a Tarba.

Son òbra

L'òbra de Camelat qu'es immensa e divèrsa. Purmèr que cau citar las duas epopèias, Belina (1899) e « Mourte e Bibe » (Morta e Viva) en 1920, per las quaus e voló dar a la literatura gascona la dignitat qui li mancava, com Mistral, que Camelat e considerava coma son mèste, o aviá jà fach amb Mirèlha e Calendau. Foguèt tanben autor de poesias reünidas dins « L'espigue aus dits » (L'espiga aus dits) en 1934. Fòrt atirat pel teatre, escriguèt dos dramas en vèrs, « Gastou-Febus » (Gaston Febus), en 1914, e « Lole » (Lòla) en 1939, e tanben de « divertiments » coma « Griset nouste » (Griset noste) en 1911, « Roubi lou sounadou » (Robin lo sonador) e « A l'aygue douce nou-b hidet » (A l'aiga doça no'vs hidetz) en 1912 e « Lou darrè Calhabari » (Lo darrèr Calhavari) en 1916. Pasmens, de sas òbras, la mai accessibla al lector de uèi es bensai « Bite-bitante » (Vita vitanta), un recuèlh de novèlas publicat en 1937.

Camelat foguèt tanben critic literari, amb d'articles dins la revista Reclams, es es l'autor d'una istòria de la literatura gascona, « La literature gascoune de las hounts prumèras à oey lou die » (La literatura gascona de las honts prumèras a uei lo dia), e mai d'antologias consacradas a la literatura gascona destinadas a las escòlas: « Garbe de pouesies » (Garba de poesias) en 1928 o « Garbe de proses » (Garba de pròsas) en 1933.

La lenga de Camelat

Las correccions que portèt a caduna de las reedicions de Belina o pròvan, Camelat aguèt la volontat d'escriure la lenga mai blosa possible. Contràriament a d'autres felibres, el que quitèt pas jamai son vilatge aprèp 1897 ausissiá cada jorn un gascon popular encara desliure de las influéncias francesas que se manifestavan dins la lenga de las vilas. En 1953, anonciava a Andreu Pic la visita del lingüista Jean Allières: "Deraier, que pujava tà Gavarnia on esperava de bonas cuelhudas; ailàs! La pegueria franchimanda qu'a aucigut tots los vielhs mots." Pasmens, la lenga qu'emplega dins son òbra correspond pas a un parlar precís. Trobava tròp excentrat, tròp particular, lo parlar de son país de Lavedan e causiguèt d'escriure en "biarnés", que disiá el, mas un bearnés general que trasteja pas per integrar mots e formas lavedanesas quand i a lòc. Per el, lo bearnés deviá èsser la lenga literària de tots los Gascons (sa correspondéncia amb Pic o mòstra), coma Pau èra lo centre de la Respelida gascona. Aital, son primièr libre « Et piu-piu dera me laguta » (Eth piupiu dera me hlaguta) (1895), lo sol qu'escriguèt dins son parlar, lo reeditèt en 1942 en bearnés jol títol « Lou piu-piu de la mia flabuta » (Lo piupiu de la mia flabuta). En 1899 amb Belina passava al bearnés literari que deviá pas jamai abandonar.

Citacions

Aquò rai ! Se t'èi, miga, qu'èi en abonde
Los gais, los bonurs quant en subermesura !
Dauna, dauna aimada, on ès, on senhorejas,
Tu, la dauna vaduda de haut paratge,
Digna d'esposar lo comte Febus; digna
Per la noblessa deu ton sang, per la traca
Toa, ò Dauna, quant de temps que t'esperavi !
Uei, per'mor de tu, beròja, que'm destaqui
D'aqueras amors baishas de qui m'embruman...
No'n hès arren, uei qu'èm au dia de't cuélher.
On ès amiga ? Pareish, envisaglanta,
Que lo comte Febus e se'n renavesca !
Qu'ès aquiu... Que crei de't sarrar, que t'escapas...

Bibliografia

• Bite-bitante (Vita vitanta), l'an tornat publicar en 1971 las Edicioûs de l'Escole Gastoû Febus (Edicions de l'Escòla Gaston Febus).
  Es estat reeditat en grafia classica en 2000 a las edicions Atlantica-Institut Occitan (presentacion de Joan Salas-Lostau, revirada en francés d'Albèrt Peirotet). Edicion electronica disponibla suu site de l'Universitat d'Ais : [1].
• Belina recebè (2009) una segonda edicion en grafia classica a las edicions Reclams, amb un prefaci de Joan Ives Casanòva e de nòtas d'Eric Gonzales.