Nissa d'Ausseruna

Vila d'Occitània

Nissa d'Ausseruna o correntament Nissa (Nissan-lez-Ensérune en francés) es una comuna lengadociana situada dins lo departament d'Erau e la region d'Occitània, ancianament de Lengadòc-Rosselhon.

Nissa d'Ausseruna Nissan-lez-Enserune
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
La glèisa de Sant Saturnin.
Armas
Geografia fisica
Coordenadas	43° 17′ 21″ N, 3° 07′ 46″ E
Superfícia	29,74 km²
Altituds  · Maximala  · Mejana  · Minimala	122 m 20 m 0 m
Geografia politica
País	Lengadòc
Estat	França
Region 76	Occitània
Departament 34	Erau
Arrondiment 341	Arrondiment de Besièrs
Canton 3406	Besiers-1 (Cabestanh abans 2015)
Intercom 243400488	CC de la Domícia
Cònsol	Pierre Cros (2020-2026)
Geografia umana
Populacion Populacion totala (2018)	4 007 ab. Evolucion de la populacion 4 068 ab.
Densitat	131,37 ab./km²
Autras informacions
Còde postal	34440
Còde INSEE	34183

Geografia

Nissa es un vilatge nisat dins un terrador de puèges terciaris entre las vals d'Òrb a l'èst e d'Aude a l'oèst. Fa partida del canton de Cabestanh dins Erau, e se situa a la bòrna del departament d'Aude.

Los puèges, sovent incultes del temps que sèm, son propicis a la cultura de la vinha que los coloniza tornamai (contradiccion). La diminucion de l'elevatge de moton a permés lo reboscament d'una partida del puèges, ofrissent aital de luòcs de passejadas vastes.

La cultura de la vinha a marcat fòrça lo territòri. A l'epòca romana, la vinha s'espandiguèt al còp en plana e suls travèrses. Mas lo desvolopament massis d'aquela monocultura data de la fin del sègle XIX, las cartas anterioras e la toponimia atèstan l'espandiment de las autras culturas, particularament de las cerealas dins las zònas de planas pendent los periòdes mai ancians. La viticultura a marcat l'abitat tanben. Los ostals ancians al centre del vilatge, coma dins totes los vilatges lengadocians, an sovent lor cava e lor remesa que lotjavan un còp èra las pipas en fust e lo caval.

Pendent la primièra mitat del sègle XX, lo movement de las cooperativas viticòlas ajudèt a manténer en activitat plan de pichons proprietaris de vinhas. D'ara enlà, la cooperativa de Nissa fa partida de l'un dels agropaments de cavas mai vastes e mai actius del departament, los Vinhairons del Pais d'Ausseruna (Vignerons du Pays d'Ensérune en francés).

Nissa beneficièt tre l'installacion del camin de fèrre d'una gara situada prèp del vilatge que a l'entorn d'ela se desvolopèt una pichona zòna d'activitat, particularament una usina de condicionament e d'expedicion de chuc de fruch que trabalhèt sus Euròpa tota. La preséncia de la "rota reiala", un grand axe desvolopat a l'epòca de Loís XIV a fin de facilitar las communicacions entre Besièrs e Narbona, e lo traucament del canal del Miègjorn ajudèron a faire viure lo vilatge, e mai se sonque los vilatges long del canal (coma Colombièrs, Pòlhas o Cabestanh per exemple) profitan de son atrach toristic a l'ora d'ara.

Dempuèi 1970, lo vilatge s'es desvolopat fòrça vèrs lo sud amb l'apparicion de lotejaments nòvels e l'installacion d'una populacion de trabalhaires urbans (Besièrs se situa a 10kms, e Narbona a 15kms). Lo nombre d'abitants concernits directament per la viticultura a plan diminuit. Mas qualques proprietats relevan lo desfís de la produccion de vins de qualitat e participan a l'expansion nòvela de la viticultura meridionala.

Comunas a l'entorn.

Perimètre del territòri

Comunas confrontantas de Niça d'Ausseruna

Pòlhas	Montadin Colombièrs
Cabestanh Montelhs quintipunt		Lespinhan
Cucçac d'Aude (Aude) quintipunt	Corçan (Aude) Salas d'Aude (Aude)	Fluris (Aude) quadripunt

Toponimia

Niça

La prononciacion es ['nisso] cap a 1900 e [ni'san] en occitan en 1979. Las fòrmas ancianas, segon Frank R. Hamlin, son : Aniciano en 782, apud castrum de Nissan ecclesiam S. Saturnini, en 1099, Bernardus de Aniciano, abans 1105, ecclesiam S. Saturnini de Anitiano en 1117, B. de Anizano en 1169 e 1169-1170, burgo de Aniciano en 1211, de Aviciano [legir: Aniciano] en 1229, 1287, de Anissano en 1344, 1347-1375, al sègle XIV, Nisse en 1570, 1622, 1708, Nissa en 1643, Nissan en 1771, 1771-1772 (mapa de Cassini).

Dauzat e Rostaing citan una atestacion de 1199, en latin, Anicianum, probablament tirada de l'ancian (e marrit) diccionari topografic d'Eugène Thomas. Son nom ven d'un nom latin d'òme Anicius, amb lo sufixe latin -anum . Las atestacions daissan percebre una fòrma occitana *Aniça(n), puèi lo nom a conegut d'un biais definitiu (aviá començat abans, segon la fòrma de 1099) l'aferèsi de l'iniciala (*Aniçan > Niçan) e lo reculament de l'accent tonic, fenomèn frequent a l'èst del lengadocian (Niça(n) > Níça(n), grafiat Niça.

Ausseruna

La prononciacion es [αusè'rœnos]. Las fòrmas ancianas son : episcopi Ansedunensis, cap a 400 ap. J-C (identificacion fòrça dobtosa), oco ubi vocant Anseduna, en 899-900, in loco Amseduna (varianta -duma) en 958, bastidam tuam de Anseruna en 1216, de Anseruna en 1226, 1271, 1296, bastida vocata de Amsuzena en 1298, de Bastida Ansudene en 1344, la bastide de Amsuzena en 1346, terminali de Ausedima [legir: -duna] en 1347-1375, Ensérune en 1585, Enserune en 1691, Ansérune (cadastre de Colombièrs).

Segon Frank R. Hamlin, cal escartar l'ipotèsi d'Enric Guiter (Fédération Historique du Languedoc Méditerranéen et du Roussillon, 1971, pp. 99-101), que pensa que lo nom s'explicariá per la finala -sarYi o -saruni atestada dins d'inscripcions ibericas que venon d'Ausseruna, perqué -r- intervocalica es tardiva. Seriá, segon Carles Rostaing, puslèu un derivat, amb un prefixe -an, del mot gallic o pregallic *seduna, basat sus *set-, « nautor »; cf. Seta.

Los Féniés descompausan tanben lo nom en un prefixe an- e un element *set/seduna, qu'auriá lo sens de « nautor » e que qualifican de preceltic. Xavier Delamarre, especialista del gallic, supausa, amb prudéncia, un *Antia-duna, de anto-, « limit, bòla », e (implicitament) dunon, « fortalesa ». Seriá donc benlèu un « fòrt del cap » e Saüna , Anseduna en 1284, seriá lo meteis nom . Dins un libre posterior, Delamarre postula puslèu Antio-duna, « fòrt del cap » o « proprietat d'Antios ».

Ausseruna e Saüna son pas los sols cases que se rencontran dunon (o sa latinizacion, pus coneguda, dunum) amb una finala en -a e doncas, se supausa, al femenin. I a per exemple Dunas, en Tarn e Garona. Siá la fòrma en -a èra dejà gallica (acòrdi amb l'element *Antia-, s'es pas al revèrs), siá es una femenizacion posteriora jos l'influéncia de villa agropat al nom (mas perqué un tal accident, puslèu rar, justament dins los dos Anseduna ?). L'evolucion de Ausseruna mòstra autres dos accidents : la rotacizacion de -d- intervocalic ([-ð]), que faguèt passar lo nom d'Anseduna a Anseruna, e la vocalizacion, pus tardiva, de -n- davant -s-, frequenta en Albigés e Besierés (cf. Confolèuç < *Confolenç), que donèt Ausseruna d'una fòrma Anseruna precedenta. La metatèsi vocalica, perceptibla dins las atestacions de 1298 e 1346, s'es pas mantenguda.

La grafia del nom

Lo CLO escriu : « Se manten las grafias d’Alibèrt quand son confòrmas a l’etimologia: Niça amb ç (< lat. Nicæa < gr. Nikaia, fr. “Nice”)... Se desconselha las grafias non etimologicas coma Nissa*... S’accèpta una grafia non etimologica solament quand s’es socializada de manièra indefugibla: ... Nissa d’Ausseruna (fr.“Nissan-lez-Ensérune”)» . Lo tèxte explica pas que la grafia Nissa d’Ausseruna s’es mai socializada que la de Nissa (Aups Maritims) o, fòra d'aquel punt, de tot autre toponime qu'a -ss- en francés e -ç/c- en occitan. Es una question de fe.

Istòria

Nissa d'Ausseruna se desvolopèt progressivament a comptar del despòblament de l'oppidum d'Ausseruna, luòc principal d'abitacion fins al sègle I abans JC. A l'origina del vilatge se troba probablament una granda villa romana que son proprietari s'apelava benlèu "Anicius". L'origina gallo-romana del nom del vilatge seriá (Villa d')Anicius. De villas coma aquò son frequentas a l'entorn e fórman un abitat dispersat caracteristic de l'Empèri roman. Per exemple an mes al clar sul territòri de la comuna una villa granda al sud, long de l'estanh de Vèndres (rèstas de murs, estucs penches) e tanben un pichon establiment termal dins la campanha a l'entorn.

De vestigis dispersats de l'epòca son estats retrobats empr'aqui. Las capèlas e los oratòris mòstran l'expansion del cristianisme a comptar del sègle V. Lo periòde perilhós de la nauta Edat Mejana menèt probablament los abitants a se refugiar dins lo vilatge que naissiá a l'abric de muralhas fortificadas.

Aquel nòu vilatge es atestat al sègle XI. Imbert e Bernat de Nissa plaidejèron en 1105 per la possession d'una partida del castèl de Montadin. Bernat de Nissa engatgèt lo castèl de Nissa e son fièu de Lespinhan a Bernat Pons de Colombièrs per 2000 sòls (moneda de l'epòca). Lo 7 d'agost de 1178, Berenguièr e sos fraires Pèire e Bernat de Nissa vendèron de tèrras del temps de la profession religiosa de Berenguièr a l'abadiá de Fontcauda. Un autre Bernat de Nissa participèt activament a la defensa de las tèrras del Miègjorn contra los Crosats de Simon de Montfòrt del temps de la crosada contra los Albigeses. Aprèp la presa de Besièrs pels Crosats, los senhors d'aquels vilatges de plana, dificilament defensables, se retròban demest los defensors de Menèrba. Bernat de Nissa moriguèt en combatent prèp del castèl de Ventenac.

Los templièrs possedissián de bens al mas de Periès.

Al moment de las guèrras de religion, Enric II de Montmorency, nomenat governador de Lengadòc en 1563, faguèt mai d'un sejorn a Besièrs a partir de 1576, en ensajant de negociar amb los sòcis de la Liga Catolica del duc de Juèsa. Mantunas trèvas, en 1584, 1586, 1592 e 1595, seràn conclusas, lo mai sovent a Nissa.

Nissa es mencionat pendent un dels episòdis de la pèsta de la fin del sègle XVIII, per relatar que las autoritats prenon la decision de n'interdire l'accès als estrangièrs per tota la durada de l'epidèmia.

Mai recentament, per decret del 22 d'agost de 1950, Nissan cambièt son nom en Nissan-lez-Enserune.

Administracion

Lista dels cònsols successius

Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
març de 2008	2026	Pierre Cros	PRG
març de 2001	2008	Jean-Claude Galan	divèrs esquèrra
Totas las donadas non son pas encara conegudas.

• Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra del canton de Cabestanh; es ara del canton de Besièrs-1.

Demografia

Evolucion demografica Populacion comunala actuala (2013): 3907, totala: 3979
1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
1 100	1 077	1 248	1 415	1 537	1 639	1 644	1 658	1 740
1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
1 651	1 862	2 019	1 901	2 216	2 572	2 296	2 540	2 764
1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
2 855	2 608	2 547	2 705	2 541	2 649	2 569	2 507	2 525
1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2007	2008
2 570	2 450	2 251	2 519	2 835	2 907	3 278	3 327	3 410 3 458
2009	2010
3 526 3 592	3 652 3 720
Fonts
Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE Evolucion de la populacion 1962-2008

• En 2018 la populacion èra de 4007 abitants e la densitat èra de 134,73 ab/km².

Luòcs e monuments

• Oppidum d'Ausseruna :

Situat prèp de la Via Domitia, foguèt ocupat del sègle VI al sègle I abans JC. Fondat per de populacions celtibèras, es la pròva d'una activitat d'escambis intenses amb l'ensem del bacin mediterranèu. Aquò explica la riquesa de las ceramicas retrobadas dins las abitacions e la necròpoli, en particular de ceramicas estruscas e aticas excepcionalas que se pòdon veire al musèu creat sul site.

Dempuèi l'oppidum, la vista s'espandís dins totas las direccions fins a la mar, als contrafòrts de la Montanha Negra e las Pirenèus. Podèm observar al nòrd los vestígis de l'estanh de Montadin, assecat al sègle XII per un sistèma de canals radiants.

Enbàs del puèg, remarcam lo complèx de Malpàs ont lo Canal del Miègjorn, lo canal d'atèrrament de l'estanh de Montadin, lo tunèl del camin de fèrre e la rota se superpausan.

• Capèla Nòstra-Dòna-de-la-Misericòrdia :

Pichon oratòri isolat dins una val luènh del vilatge. Data probablament del sègle V.

• Capèla Sant-Cristòl :

Restaurada recentament, es la pròva d'un pichon establiment monastic actiu fins al sègle XVII. D'escavaments an permés de desencombrar lo bastiment que las partidas las mai ancianas datan del sègle V, e de rendre visible lo portal ornat de colomnas que podèm datar del sègle XVI.

Personalitats ligadas amb la comuna

• Emili Barta, (escrivan e òme de teatre).

Veire tanben

• Comunas d'Erau