Mètre

Lo mètre (simbòl : m) es l'unitat de basa de longor dau Sistèma Internacionau. Se definís coma la distància percorreguda per la lutz dins lo vuege en un interval de temps de 1/299 792 458 s. Son nom vèn dau grèc μέτρον metron, «mesura». Es una unitat fòrça utilizada dins la vida vidanta per mesurar de distàncias pichonas. Per de longors pus importantas, lo quilomètre es preferit.

Istòria

Lei premierei definicions

La barra de platin-iridi utilizada per escandau dau mètre de 1889 a 1960

Lo mètre foguèt definit inicialament en 1791 per l'Acadèmia dei Sciéncias coma la dètz milionena partida dau quart dau meridian terrèstre (ansin, la circonferéncia de la Tèrra es de 40 000 km). Foguèt adoptat per França lo 7 d'abriu de 1795 per mesura de longor oficiala. Quauqueis annadas puei, en 1799, un mètre escandau de platin foguèt creat a partir d'aquela definicion e venguèt la referéncia.

En junh de 1792, Jean-Baptiste Joseph Delambre foguèt encargat de mesurar la distància de Dunquèrca a Rodés mentre que Pierre Méchain mesurava la distància de Rodés a Barcelona. Aquò permetriá d'establir precisament la valor dau mètre. En 1793, sus la còla de Montjuïc, Méchain s'avisèt d'una diferéncia de 3" entre la mesura geodesica e la mesura astronomica de la longitud de Barcelona. Aquel escart (qu'en fach s'apreniá pas a una error de manipulacion, mai ai tecnicas de l'epòca) lo desvarièt mai que mai. La Guèrra Francoespanhòla l'empachèt de reprendre sa mission ; en 1799, ne rendèt còmpte en fraudant sei resultats : lo mètre serà tròp cort de 0,2 mm ; la « frauda » serà descubèrta per Delambre ren qu'en 1806, l'an que resseguirà l'ensemble dei resultats au moment de la redaccion de Basa dau sistèma metric.

En 1889, lo Burèu Internacionau dei Pes e Mesuras tornèt definir lo mètre coma la distància entre dos ponchs sus una barra d'un aliatge de platin e d'iridi. Aquela barra se consèrva encara a Sèvres, en França.

L'adopcion de la definicion modèrna

En 1960, gràcias a l'arribada dei lasèrs, l'11^ena Conferéncia Generala dei Pes e Mesuras (CGPM) definís lo mètre coma 1 650 765,73 longors d'onda d'una radiacion aranjada emessa per l'isotòp 86 dau cripton.

Enfin la conferéncia de 1983 se fonda sus la lutz e tòrna definir lo mètre coma la distància percorreguda per la lutz dins lo vuege en 1/299 792 458 s. Estent que la velocitat de la lutz dins lo vuege es una constanta fondamentala de la fisica (segon la teoria de la relativitat), es una definicion universala e qu'es de bòn transmetre. Subretot, es una distància que se mesura pus aisadament que la distància entre dos ponchs, car la segonda es l'unitat mielhs coneguda de l'SI.

Multiples e sotamultiples dau mètre

10^N	Nom prefixat	Simbòl	Nombre en occitan	Nombre en chifras
10²⁴	yottamètre	Ym	quadrilion	1 000 000 000 000 000 000 000 000
10²¹	zettamètre	Zm	triliard	1 000 000 000 000 000 000 000
10¹⁸	examètre	Em	trilion	1 000 000 000 000 000 000
10¹⁵	petamètre	Pm	biliard	1 000 000 000 000 000
10¹²	teramètre	Tm	bilion	1 000 000 000 000
10⁹	gigamètre	Gm	miliard	1 000 000 000
10⁶	megamètre	Mm	milion	1 000 000
10³	quilomètre	km	mila	1000
10²	ectomètre	hm	cent	100
10¹	decamètre	dam	dètz	10
10⁰	mètre	m	un	1
10^-1	decimètre	dm	desen	0,1
10^-2	centimètre	cm	centen	0,01
10^-3	millimètre	mm	milen	0,001
10^-6	micromètre	μm	milionen	0,000 001
10^-9	nanomètre	nm	miliarden	0,000 000 001
10^-12	picomètre	pm	bilionen	0,000 000 000 001
10^-15	femtomètre	fm	biliarden	0,000 000 000 000 001
10^-18	attomètre	am	trilionen	0,000 000 000 000 000 001
10^-21	zeptomètre	zm	triliarden	0,000 000 000 000 000 000 001
10^-24	yoctomètre	ym	quadrilionen	0,000 000 000 000 000 000 000 001

Relacions e conversions amb d'autreis unitats

Relacions amb leis autreis unitats de longor

Lo mètre es egau a :

5,399568.10⁻⁴ mila marina.
6,21504.10⁻⁴ mila terrèstra.
1,05697.10⁻¹⁶ annada lutz.
39,37 poces.
3,281 pès.

Relacions amb d'autreis unitats de mesura

Existís una relacion entre lo mètre e leis unitats de superficia (m²) e de volum (m³) :

lo mètre carrat (m²) es la superficia d'un carrat que sei caires son d'una longor egala a un mètre.
lo mètre cube (m²) es lo volum d'un cube que sei caires son d'una longor egala a un mètre.

Annèxas

Liames intèrnes

Bibliografia

(en) 17th General Conference on Weights and Measures. (1983). Resolution 1. International Bureau of Weights and Measures.
(en) American Heritage Dictionary of the English Language. 3rd ed. (1992). Boston: Houghton Mifflin.
(en) Astin, A. V. & Karo, H. Arnold, (1959), Refinement of values for the yard and the pound, Washington DC: National Bureau of Standards.
(en) Barbrow, Louis E. & Judson, Lewis V. (1976). Weights and Measures of the United States: A brief history (Special Publication 447).. National Institute of Standards and Technology.
(en) Beers, J.S. & Penzes, W. B. (1992). NIST Length Scale Interferometer Measurement Assurance. (NISTIR 4998). National Institute of Standards and Technology.
(en) Bureau International des Poids et Mesures. (n.d.). Resolutions of the CGPM (search facility).
(en) Bureau International des Poids et Mesures. (n.d.). The BIPM and the evolution of the definition of the metre.
(en) Cambridge Advanced Learner's Dictionary (2008). Cambridge University Press.
(en) Cardarelli, Francois (2003). Encydopaedia of scientific units, weights, and measures: their SI equivalences and origins, Springer-Verlag London Limited, ISBN 1-85233-682-X, page 5, table 2.1, data from Giacomo, P., Du platine a la lumiere, Bull. Bur. Nat. Metrologie, 102 (1995) 5–14.
(en) Humerfelt, Sigurd. (26 October 2010). How WGS 84 defines Earth.
(en) Layer, H.P. (2008). Length—Evolution from Measurement Standard to a Fundamental Constant. Gaithersburg, MD: National Institute of Standards and Technology.
(en) Mohr, P., Taylor, B.N., and David B. Newell, D. (28 December 2007). CODATA Recommended Values of the Fundamental Physical Constants: 2006. Gaithersburg, MD: National Institute of Standards and Technology.
(en) National Institute of Standards and Technology. (27 June 2011). NIST-F1 Cesium Fountain Atomic Clock.
(en) National Physical Laboratory. (25 March 2010). Iodine-Stabilised Lasers.
(en) National Research Council Canada. (5 February 2010). Maintaining the SI unit of length.
(en) Naughtin, Pat. (2008). Spelling metre or meter.
(en) Penzes, W. (29 December 2005). Time Line for the Definition of the Meter. Gaithersburg, MD: National Institute of Standards and Technology — Precision Engineering Division.
(en) Taylor, B.N. and Thompson, A. (Eds.). (2008a). The International System of Units (SI). United States version of the English text of the eighth edition (2006) of the International Bureau of Weights and Measures publication Le Système International d’ Unités (SI) (Special Publication 330). Gaithersburg, MD: National Institute of Standards and Technology.
(en) Taylor, B.N. and Thompson, A. (2008b). Guide for the Use of the International System of Units (Special Publication 811). Gaithersburg, MD: National Institute of Standards and Technology.
(en) Tibo Qorl. (2005) The History of the Meter.
(en) Turner, J. (Deputy Director of the National Institute of Standards and Technology). (16 May 2008)."Interpretation of the International System of Units (the Metric System of Measurement) for the United States". Federal Register Vol. 73, No. 96, p. 28432-3.
(en) Zagar, B.G. (1999). Laser interferometer displacement sensors in J.G. Webster