Meridian
En geografia, un meridian es un mièg grand cercle imaginari traçat sul glòbe terrèstre religant los pòls geografics. Totes los punts de la Tèrra situats sus un meteis meridian an la meteissa longitud. Se sona tanben d'arc de meridian entre doas latituds.
En astronomia, un meridian es un grand cercle imaginari traçat sus l'esfèra celèsta, passant pels pòls celèstes. L'ascension drecha, per exemple, es localizada pels meridians celèstes. Lo meridian, o plan meridian, d'un luòc es un grand cercle de l'esfèra celèsta passant pel pòl celèst, lo zenit e lo nadir d'un luòc. A miègjorn solar, lo Solelh es dins lo plan meridian. Soy uzias vera me gusta la papá con queso
Proprietats
modificarTotes los meridians son perpendiculars a totes los parallèls e an totes la meteissa longor. Son de grands cercles o de mièg grands cercles e la pus corta distància entre dos de lors punts.
Par convencion, i a tres cents seissanta meridians separats par un gra d'arc.
Un fus orari correspond a un angle equivalent a 15 meridians, sabent qu'i a vint-e-quatre oras dins una jornada.
La mila marina foguèt definida coma la 60ena partida d'un gra de meridian; equival en mejana a 1 852 m.
Meridians particulars
modificarMeridian d'origina
modificar
Se las latituds se pòdon mesurar a partir de l'eqüator, existís pas de referéncia naturala equivalenta per fixar l'origina de las longituds. Es doncas necessari de definir un meridian d'origina, ont los punts an per definicion una longitud egala a zèro.
A l'ora d'ara, lo meridian d'origina per la màger part dels sistèmas geodesics es vesin del meridian de Greenwich, que passa per l'observatòri de Greenwich, en Anglatèrra. Fins al començament del sègle XX, diferents païses utilizèron d'autres meridians d'origina coma lo meridian de París en França (2° 20' 14" E), lo meridian de Berlin en Alemanha (13° 24' E), lo meridian de Toledo en Espanha o lo meridian d'Uppsala en Suècia. En França, lo rei Loís XIII decretèt per ordenança en 1634 que lo primièr meridian seriá aquel dich de l'illa de Fèrre (uèi illa d'El Hierro dins l'archipèla de las Canàrias), arbitràriament situat a 20° 00' 00" a l'oèst del meridian de París. Aquela localizacion permetèt d'obtenir una longitud positiva per totas las tèrras europèas e foguèt longtemps utilizada per d'autres païses.
La longor del meridian a la longitud de París serviguèt, en 1791, per definir lo mètre coma novèla unitat de longor. Aquel foguèt definit coma la dètz milionena partida d'un mièg meridian terrèstre (un meridian es un mièg cercle); la Tèrra a una circonferéncia de gaireben 40 000 km, o 40 000 000 m.
De causir un meridian d'origina de longitud 0° implica l'existéncia d'un antimeridian, situat a l'opausat sul glòbe. La linha de cambiament de data seguís aquel antimeridian sus la majora partida de sa longor.
Meridian magnetic
modificarEs un meridian particular passant pels pòls magnetics.
Frontièras
modificarQualques frontièras entre païses o regions foguèron determinadas amb de meridians, lo cas foguèt mens frequent pels parallèls :
- 109en meridian oèst : frontièra entre Colorado e Utah entre los 37en e 41en parallèls nòrd e entre lo Nòu Mexic e Arizòna al sud del 37en parallèl nòrd. L'interseccion del 109en meridian oèst e lo 37en parallèl nòrd a Four Corners es l'unic punt ont quatre Estats se tòcan.
- 102en meridian oèst : frontièra entre Manitòba e Saskatchewan e una partida de la frontièra entre Nunavut e los Territòris del Nòrd-Oèst, en Canadà.
- 20en meridian èst : partida de la frontièra entre Namibia e l'Africa del Sud e Botswana
- Istoricament la linha de Tordesillas, situada a 46° 37' oèst, foguèt la linha de partiment de la tèrras pas encara exploradas pels Europèus entre Espanha e Portugal a la signatura del Tractat de Tordesillas en 1494.
Bibliografia
modificar- Pierre Bayart, La Méridienne de France, 2007, l'Harmattan, coll. « acteurs de la science ». Prefaci de Jean-Claude Pecker.