Joan de Cabanas

Joan de Cabanas (Ais de Provença, batejat lo 28 de març de 1654 - lo 26 de febrier de 1717 ; en francés ortografiat Cabannes ^[1] o Cabanes^[2]) foguèt un escrivan provençau de lenga occitana dei sègles XVII e XVIII autor, entre d'autrei causas, d'òbras de teatre, de còntes (totei conservadas en fòrma manuscrita puei que non foguèron jamai estampadas dau temps de Cabanas) e d'enigmas poetics.

Gardy sotalinha que^[3] Cabanas, dins sei prològs en occitan, revindica e teoriza l'emplec dau provençau marginalizat intellectualament e dominat per lo francés dins un contèxte onte son prestigi èra encara reconeissut mai considerat coma passat.

Vida

Joan de Cabanas es naissut as Ais de Provença d'un paire avocat nomat Joan Agustin de Cabanas (en francés Jean-Augustin de Cabannes) e de Catarina de Tisaty (Catherine de Tisaty). Èra capdet, çò que l'obligava e l'obliguèt a se ganhar la vida e ansin serviguèt dins l'armada dau duc de Savòia.

La mòrt de son fraire qu'èra l'eiretier dau paire faguèt de Joan a son torn eiretier, e ansin lo sortiguèt dau besonh de trabalhar, au ponch de d'escriure, coma o cita Gardy : Ay de ben, siou content dau miou / Em'aquo me douni carriero / D'escrioüre tout ce que voudray

Teatre

Manuscrit de Joan de Cabanas

De seis òbras teatralas en vèrs conservam : Lo Païsan Astrològ (pèça bilingüa onte l'occitan es la lenga dau païsan, com dins la Pastorala deu Paisan dau bearnés Joan Enric de Fondevila), Liseta o la Cortisana amorosa, Lei Bigòts, Lo Jutgi avare e Marra o lo Fòu sage.

Còntes

Lo critic literari occitan Felip Gardy publiquèt 20 dei 100 còntes de Cabanas : Lo desesper, Lo pòrc, La clara, Lei cabudelàs, Lo lach, La truita, Lo braier, La gageura , Lo bòn choix , La mòrt, Lo recipiendari, Lo pachi, L'imposteur, Lo quietista, La conversacien, Lo dobte esclarcit, Lo masc, Crespin, L'ase, Lo caractère.

Dins lo prològ de sei còntes, Joan de Cabanas revindica lo ton leugier de sei modèls qu'èran lo Decameron de Giovanni Boccaccio e tanben l'Eptameron de Margarida de Navarra.

Extrach dei còntes

Per joïr plenament dei doçors dau mariatge^[4],
La frema & lo marit devon se ren cachar,
&, de concèrt toei dos, l'un, l'autre, prendre part,
A tot ce que porrà li donar avantatge ^[5] ;
D'aquela estrecha unien, vendrà lo resultat,
Que, ben luenh de trobar dedins aquel etat,
Penas, soenhs, maus, chagrins, fachariás & suplicis,
Ai quaus tot maridat tomba per son malur,
Auràn doçor, plesirs, gaugs, charmes & delicis!
La confidença dona aqueu parfet bònur.
Prevenguts & certens ^[6] d'aquela politica,
Doi noveus esposats la botan en practica.

Lo premier soir, cochats ensems dedins lo liech,
Après certen ^[7] plesirs que lo dever voliá,
Atendent lo talent de faire autra reprisa,
Resonan totei dos emé granda franchisa.
Molher ! Ditz lo marit, pusque siáu tant urós^[8],
Que d'aver esposat frema tala que vos,
Trocariá pas mon sòrt emé lo Rei de França;
Non parce que siatz genta, acomplida d'apàs,
Saja, vertuosa^[9] en tot, coma per l'esperança,
Qu'entre nautres jamai n'aurem ges debats;
Possedant lo bòn sens, me sembla emé confiença,
Qu'auretz a mon egard un pauc de complasença;
& fondat sus aquò, vòli vos declarar,
Un secret, qu'emé dau temps, porriá vos faire pena;
Mai, m'amor, se sau pro onte la joinessa mena;
& qu'agís ben sovent sensa considerar.
Folejant autreifes em' una mia mestressa,
Profitèri d'abòrd de tota sa tendressa,
& la sarrant de près, n'aguèri au bot de l'an,
Per fruch^[10] de son amor, un tendre e bèl enfant :
Ara es assés grandet, & d'agreabla mina;
L'aduerai a l'ostau, s'aquò non vos chagrina ?
_ Me fètz plesir, mon còr, ditz la pruda molher !
Fau qu'au començament tot siá sus un bòn pè,
Afin qu'a l'avenir ren nos pareisse estrange,
& que en ce veirem prenguessiam pas lo change^[11]
Ieu^[12] mesme, pusque fau nos parlar librament,
Vòli vos avoar, qu'estant ben prevenguda
D'un galant, que m'amava en tota certituda,
Me laissèri tombar : que, malurosament,
Sabètz qu'en jòinei gens la natura petilha,
Me fèt faire en nòu mes una polida filha.
Se va trobaviatz bòn, prendriàn nòstreis enfants,
& s'aquò li conven, quand seràn toti dos grands,
Li darem l'un & l'autre un pichòt avantatge^[13],
E farem totei dos un benesit mariatge!"

Lista dei 100 còntes

1. Lo desespèr - 2. Lo pòrc - 3. Lo charlatan - 4. Lo bòn conseu - 5. L'escudèla - 6. la clara - 7. Lei cabudelàs - 8. Lo tetaire - 9. Leis engenh - 10. Lo lach - 11. L'inquisicien - 12. Lo mariagi - 13. Lo penet - 14. Rodrigue - 15. La truita - 16. Lo prègui Dieu - 17. Lo carema - 18. L'enflura - 19. Lo vòt - 20. Lo braier

Enigmas

En 2007 Gardy publiquèt Enigmas de Cabanas, revelant ansin un genre literari e poetic onte Cabanas saup desplegar umor, estil e ambigüitat coma per exemple dins violon :

Un membre gròs ambé nèrvis tenduts
fòrça sovent lei plus cruèlas
d'èstre ni fieras ni rebèllas
ai pas deis amants assidús

Quand leis a botadas en trin
son piegi que d'abandonadas
elei fan e sauts e gambadas
jusques a ne'n susar a la fin

Bibliografia

Edicions

Cabanas, Joan de. L'Historien Sincere. Ais : Pontier, 1808 [1].
Cabanas, Joan de - Jean de Cabanes- . Enigmos, Édition établie par Philippe Gardy. Letras d'òc, 2007.
Gardy, Felip. Un conteur provençal au XVIIIe siècle : Jean de Cabanes. Ais de Provença : Edisud, 1982 (edicion de còntes).

Critica

Anatole, Crestian - Lafont, Robert. Nouvelle histoire de la littérature occitane, Tome II. París : P.U.F., 1970.
Gardy, Felip. Histoire de la littérature occitane, Tome II, L'âge du baroque - 1520 - 1789 (193 - 212). Montpelhièr : Presses du Languedoc (Premsas de Lengadòc), 1997.