Istòria d'Israèl

L’Istòria d'Israèl es l'istòria de l'estat actuau d'Israèl, país independent d'Orient Mejan que sa formacion en 1948 es a l'origina dau conflicte araboisraelian. Avans aquela data, son istòria es aquela de Palestina per lo territòri actuau d'Israèl ò dau desvolopament dau sionisme.

Dau sionisme a la creacion d'Israèl

Article detalhat: Sionisme.

De l'idèa d'un estat jusieu a la Premiera Guèrra Mondiala

Lo sionisme es una ideologia apareguda dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX. Confrontats a un antisemitisme persistent e, de còps, violent en Euròpa, plusors intellectuaus jusieus desvolopèron l'idèa de crear un territòri apartenent dirèctament ai jusieus. Leon Pinsker (1821-1891) foguèt lo premier obratge en favor d'aqueu projècte en 1881. Puei, un an pus tard, lo baron francés comencèt de crompar de tèrras en Palestina per i establir de comunautats jusievas. A la fin dau sègle, lo jornalista ongrés Theodor Herzl (1860-1904) donèt una impulsion decisiva a l'idèa amb la publicacion en 1896 dau libre Der Judenstaat (« L'Estat dei Jusieus » en occitan) que defendiá l'idèa de bastir un estat independent en Palestina. D'efèct, trobèt rapidament de sostèns de part de personalitats (Edmond de Rothschild, Maurice de Hirsch...) e de militants per fondar una organizacion estructurada — que foguèt dicha Organizacion Sionista Mondiala (OSM) en 1963 — destinada a menar a bòn tèrme son projècte.

D'aqueu temps, Palestina fasiá partida de l'Empèri Otoman. Leis autoritats turcas èran gaire favorablas ai projèctes sionistas dins la region, percebut coma un otís de penetracion de l'influéncia occidentala, mai poguèron pas leis empachar. En particular, poguèron pas s'opausar a la venda de tèrras agricòlas, tengudas per de grands proprietaris absentistas ais organizacions sionistas. Entre 1882 e 1914, de miliers de jusieus, principalament originaris de Russia e de Polonha, venguèron donc s'installar e la populacion jusieva en Palestina aumentèt de 25 000 personas en 1880 a 80 000 en 1914.

De la Premiera Guèrra Mondiala a la Segonda

Durant la Premiera Guèrra Mondiala, lo ròtle decisiu per lo projècte de creacion d'un estat jusieu foguèt tengut per Chaim Weizmann. En 1917, capitèt d'obtenir dau govèrn britanic una « declaracion » favorabla a l'establiment d'un fogau nacionau jusieu en Palestina. Ansin, après lo conflicte, una Agéncia Jusieva, branca locala de l'OSM, foguèt cargada d'aculhir d'imigrants dins l'encastre dau mandat britanic sus Palestina.

Aquò favorizèt doas ondas d'arribadas dins lo corrent deis annadas 1920, principalament en provenença de Russia. Après una brèva crisi en 1927-1929, l'imigracion jusieva tornèt començar dins lo corrent deis annadas 1930 amb la presa dau poder per lei nazis en Alemanha e una onda novèla d'antisemitisme en Polonha e en Euròpa Centrala. Lo nombre de Jusieus installats en Palestina conoguèt donc una gròssa aumentacion durant l'entre doas guèrras agantèt 400 000 personas en 1936.

Lei Jusieus, sustot installats dins lei vilas, dispausavan d'una autonòmia importanta amb un sistèma educatiu pròpri, divèrseis avantatges economics e una milícia independenta (la Haganah). Pasmens, leis institucions sionistas contuniavan de crompar de tèrras agricòlas, çò que suscitèt de tensions amb la populacion araba. Sustot formada de païsans, la comunautat araba èra dirigida per lei clans husseini (que son cap èra mufti de Jerusalèm) e nashashibi (que s'alièron amb lei Jordanians). En 1936, una grèva generala organizada per d'Arabes entraïnèt d'esmogudas grèvas dins la region e l'aparicion d'una guerilha araba independentista. Per amaisar la situacion, Londres enebiguèt la perseguida de l'imigracion jusieva e comencèt de preparar la division dau país. Ansin, en 1937, una comission prepausèt de lo devesir entre tres entitats : un estat jusieu, un estat arabe e una zòna internacionala. Aqueu plan agravèt la crisi e la guerilha prenguèt mai d'importància fins a son anientament per l'armada britanica en març de 1939.

Pasmens, la meteissa annada, lo començament de la Segonda Guèrra Mondiala entraïnèt un revirament totau dau Reiaume Unit. D'efèct, per se conciliar lei país arabes, lei Britanics decidèron de donar l'independéncia a Palestina (sensa partiment) a l'eissida d'un periòde de dètz ans, de limitar estrictament l'imigracion jusieva e d'instaurar un self government immediat. Lei sionistas acceptèron pas aqueu plan e comencèron de s'opausar ais autoritats britanicas. D'un biais pus susprenent, leis Arabes lo refusèron tanben.

La revirada dau plan de partiment de l'ONU

Fotografia de l'atemptat dau movement sionista Irgoun còntra lo govèrn generau britanic en Palestina (1946).

L'externacion dei jusieus per leis Alemands durant la Segonda Guèrra Mondiala trevirèt l'opinion publica mondiala e la politica britanica en Palestina foguèt fòrça criticada. Per agravar la situacion, una guerilha jusieva comencèt d'atacar lei fòrças britanicas desplegadas dins la region. En particular, tre 1946, leis Estatsnunidencs sostenguèron la solucion d'un partiment. Ansin, en 1947, Londres aprofichèt la fin de son mandat sus la region (prevista en 1948) per fisar l'organizacion dau partiment a l'ONU.

L'organizacion internacionala prepausèt donc un plan de partiment lo 29 de novembre. Acceptat per la màger part deis organizacions jusievas (franc de l'Irgoun), foguèt refusat per la comunautat araba sostenguda per lei país arabes. Lo meteis mes, de combats comencèron d'opausar lei movements paramilitars jusieus (Haganah e Irgoun) e arabes. Pasmens, en despiech d'aquelei trèbols, lei Britanics contunièron de preparar son retirament de la region. Ansin, lo 15 de mai de 1948, un jorn après la data oficiala de la fin dau mandat britanic en Palestina, lei Jusieus proclamèron la creacion de l'estat d'Israèl entraïnant lo començament de la Premiera Guèrra Israeloaraba.

Lo periòde trabalhista

L'èra Ben Gourion

Incendi dins la vila de Pòrt Saïd en 1956 durant la Crisi dau Canau de Suèz.

Article detalhat: David Ben Gourion.

Tre sa fondacion, Israèl deguèt faciar l'ostilitat de sei vesins que mobilizèron seis armadas per l'envaïr. Pasmens, l'estat novèu poguèt aprofichar leis institucions sionistas per formar rapidament una administracion e una armada. D'efèct, sota l'influéncia de militants socialista, lo movement sionista s'èra dotat d'institucions quasi estatalas. La pus importanta èra l'Histadrout (« Federacion generala dei trabalhaires d'Eretz Israèl » en occitan) qu'èra una mena de sindicat tenent un ròtle d'entrepreneire (cooperativas, kibboutzim, mochavim...), de caissa sociala (assegurança malautiá...), d'institucion educativa e cultura (ret d'escòlas obrieras, associacions culturalas e esportivas...) e fòrça paramilitara amb la Haganah (45 000 òmes en 1947). Pasmens, fau tanben citar l'Agéncia jusieva que formèt la basa dau govèrn, l'Assemblada deis elegits que prefigurava la Knesset e lo COnseu nacionau que teniá un ròtle administratiu important regardant la gestion dei tèrras, de l'educacion, de la santat e deis afaires sociaus.

Aqueleis estructuras permetèron a Israèl de mobilizar una armada pus importanta que lei fòrças de la coalicion araba. Ansin, après una premiera trèva de quatre setmanas (11 de junh - 8 de julhet), leis Israelians capitèron de rebutar leis atacas arabas. En parralèl, expulsèron de centenaus de miliers d'Arabes dei regions conquistadas (au mens 500 000 refugiats en octòbre de 1948). Puei, après una segonda trèva, contunièron d'avançar per ocupar la màger part de Palestina. Entre lo 24 de febrier e lo 20 de julhet, leis estats arabes vesins acceptèron de signar d'alta-au-fuòc. La linha de frònt venguèt la novèla frontiera d'Israèl. Pus favorable que lo partiment dei Nacions Unidas, permetèt a l'estat novèu d'annexar lei tres quarts dau territòri palestinian.

Premier Ministre durant la guèrra, lo trabalhista David Ben Gourion dominèt la vida politica israeliana fins a 1963 gràcias a d'alianças amb de partits religiós entre 1948 e 1955 e amb de partits de senèstra entre 1955 e 1963. Se preocupèt de formar un estat fòrt gràcias a una politica favorizant lei fòrças armadas e l'imigracion. D'efèct, pertocant la defensa, organizèt una armada eficaça (Tsahal) e desvolopèt una industria militara. Assaièt tanben d'alargar lei limits d'Israèl e d'afeblir lei país vesins. Per exemple, en 1956, participèt a l'ofensiva francobritanica còntra Egipte (crisi de Suèz). L'armada israeliana ataquèt per suspresa Sinai mai deguèt se'n retirar sota la pression comuna deis Estatsunidencs e dei Sovietics.

La politica d'imigracion de Ben Gourion aguèt en revènge de resultats pus mitigats. D'efèct, per aumentar rapidament la demografia israeliana, encoratjèt l'arribada de Sefarades. Pasmens, originaris de país arabes, foguèron mau aculhits per la majoritat asquenasita, sustot eissida d'Euròpa Centrala e Orientala. Aquò rompèt donc l'equilibri politic format a la creacion d'Israèl e renforcèt pauc a pauc la drecha sionista e religiosa.

Lei govèrns de Levi Eshkol e de Golda Meir

Esquèma simplificat de la Guèrra dei Sièis Jorns.

Carri sirians destruchs durant la Guèrra de Kippor.

Lei trabalhistas Levi Eshkol (1967-1969) e Golda Meir 1969-1974) succediguèron a David Ben Gourion. Durant son periòde, deguèt faciar lei progrès de la drecha, lo maucontentament dei Sefarades e un periòde de tensions fòrtas amb lei país arabes. D'efèct, en 1967, Egipte comencèt de mobilizar sei fòrças lòng de la frontiera. Pasmens, entre lo 5 e lo 10 de junh, Israèl decidèt de menar una tiera d'atacas preventivas. Suspresas, leis armadas arabas subiguèron una desfacha cosenta e Israèl ocupèt Sinai, Cisjordania e Golan. Dins aquò, lo país ebrieu deguèt d'ara endavant administrar divèrsei territòris poblats de milions d'Arabes.

De mai, l'amplor de la desfacha favorizèt l'emergéncia de movements terroristas menent una guèrra de secutament (incursions frontalieras, atemptats...). En particular, foguèt lo cas dau movement Setembre Negre que foguèt l'autor d'una presa d'espectaclosa durant lei Jòcs Olimpics de Munic en 1972. En parallèl, sostenguda per l'URSS, Egipte sostenguèt una guèrra limitada lòng dau canau de Suèz de 1967 a 1970. Puei, en 1973, una novèla coalicion araba organizèt una ataca generala còntra Israèl.

Dicha guèrra de Kippur, aqueu conflicte durèt dau 6 au 25 d'octòbre de 1973. Per lo premier còp de son istòria, Tsahal enregistrèt de desfachas e de pèrdas duras. Pasmens, leis Israelians capitèron finalament de rebutar leis armadas arabas. Ansin, l'armada israeliana capitèt de passar lo canau de Suèz e de menaçar Damasc. Dins aquò, la guèrra demostrèt lei progrès dei fòrças arabas e Golda Meir foguèt obligada de laissar lo poder en abriu de 1974.

Lo govèrn Yitzhak Rabin e la division dei trabalhistas

En 1974, lei trabalhistas aguèron de dificultats per ganhar leis eleccions legislativas. Deguèron tanben faciar una oposicion de drecha pus virulenta, especialament dins lei colonias. D'efèct, a partir de 1968, lo govèrn israelian aviá començat d'installar de colonias jusievas dins de territòris palestinians ocupats. Son objectiu èra de'n preparar l'annexion.

Dirigit per Yitzhak Rabin, lo govèrn foguèt rapidament minat per la rivalitat entre son Premier Ministre e son Ministre de la Defensa, Shimon Peres. Aquò entraïnèt la fragmentacion dau partit trabalhista. De mai, son aliança amb lei partits religiós foguèt fragilizada per lo liurament d'avions de combat durant un jorn de sabat en 1976. Fin finala, un escandòl financier entraïnèt la demission de Rabin e la premiera victòria de la drecha dau Likoud en mai de 1977.

Lo periòde deis alternàncias politicas

Lo govèrn de Menahem Begin

Menahem Begin, cap dau Likoud, foguèt Premier Ministre de 1977 a 1983. Elegit per lo « segond Israèl » (principalament format per lei Sefarades), èra un partisan dau « Grand Israèl ». Sota son govèrn, lei colonias se multipliquèron en Cisjordania e dins la region de Gaza. En Israèl, liberalizèt l'economia per permetre de movements de capitaus pus aisats. Pasmens, aquò entraïnèt tanben una aumentacion fòrta de l'inflacion qu'agantèt 160% en 1983.

Diplomaticament e militarament, Begin foguèt tanben fòrça actiu. En 1978-1979, acceptèt de negociar amb Egipte la signatura d'un tractat de patz en cambi dau retirament isralian de Sinai. Aquò permetèt donc a Israèl de normalizar sei relacions amb son vesin pus poderós e d'empedir la formacion d'una novèla coalicion araba. En revènge, l'invasion de Liban, decidida en junh de 1982, per i destrurre l'Organizacion de Liberacion de Palestina (OLP) foguèt pus mitigat. L'armada israeliana i subiguèt de pèrdas importantas e sa participacion ai chaples de Sabra e Chatila la descreditèt d'un biais duradís. De mai, a tèrme pus lòng, aquò i entraïnèt l'aparicion dau movement Hezbollah qu'es vengut un adversari acarnat de l'estat ebrieu.

Lo periòde de Yitzhak Shamir

A la fin dau periòde Begin, Israèl èra diplomaticament isolat en causa de sa preséncia en Liban e economicament afeblit per de crisis intèrnas (inflacion, grèvas...). Leis eleccions de 1984 donèron ges de resultat clar e trabalhistas e Likoud deguèron formar ensems de govèrns dirigits per Yitzhak Shamir (1983-1984 e 1986-1992, Likoud) e per Shimon Peres (1984-1986). Retirèron l'armada israeliana de Liban (franc d'una zòna de dètz quilomètres au sud) en 1985 mai son accion foguèt sovent paralizat per lei desacòrdis entre lei dos partits e per de rivalitats intèrnas. Autra dificultat dau periòde, lo començament d'una insureccion populara dins lei territòris palestinians ocupats (Premiera Intifada) que minèt pauc a pauc l'armada e la societat israelianas. En particular, lo movement islamista Hamas organizèt plusors atemptats saunós

Lo retorn dei trabalhistas e leis acòrds d'Òslo

Fotografia de Yitzhak Rabin qu'assaièt de negociar la patz amb lei Palestinians après la Premiera Intifada.

Descreditat per sei politicas economicas marridas, lo Likoud perdiguèt leis eleccions de 1992. Yitzhak Rabin tornèt venir Premier Ministre amb un programa centrat sus la conclusion d'una patz amb lei Palestinians per arrestar l'Intifada. Acceptèt donc de negociar amb l'OLP de Yasser Arafat. En despiech dei criticas veementas de la drecha, un procès de patz, dich acòrds d'Òslo, foguèt acceptat per lei dos camps. Pasmens, dins un contèxte de multiplicacions deis atemptats organizats per leis islamistas e lei religiós jusieus, de tensions grèvas devesiguèron la societat israeliana entre partisans e adversaris dau procès d'Òslo.

Assassinat lo 4 de novembre de 1995 per un ultranacionalista, Yitzhak Rabin foguèt remplaçat per Shimon Peres. Assaièt de perseguir lo procès de patz. Dins aquò, en febrier-març de 1996, cinc atemptats organizats per lo Hamas descreditèron lei trabalhistas e permetèron la victòria dau Likoud ais eleccions legislativas de 1996.

Lo premier govèrn de Benyamin Netanyahou

Après sa victòria electorala, lo cap dau Likoud, Benyamin Netanyahou formèt un govèrn amb lei partits religiós. Sensa refusar oficialament leis acòrds d'Òslo, capitèt d'alentir lei negociacions amb d'exigéncias inacceptablas per lei Palestinians. De mai, encoratjèt la perseguida de la colonizacion jusieva en Cisjordania e a Jerusalèm. Pasmens, en octòbre de 1998, deguèt acceptar una represa dei negociacions sota la pression de Washington. Aquò causèt la rompedura de sa coalicion governamentala e d'eleccions anticipadas en mai 1999.

La revirada dei negocacions de Camp David

L'escrutinh de mai de 1999 veguèt la victòria dau trabalhista Ehoud Barak mai la fragmentacion de la Knesset (15 partits representats) necessitèt de formar una coalicion larga. L'objectiu principau de Barak èra d'acabar la guèrra amb lei Palestinians, lei Libanés e lei Sirians. Per aquò, retirèt lei darrierei tropas israelianas de Liban en 2000 e negocièt amb Yasser Arafat a Charm el-Cheikh en Egipte e a Camp David ais Estats Units d'America. Pasmens, de desacòrdis tròp importants empachèron la conclusion d'un acòrd avans l'esclatament d'una coalicion eteroclita d'Ehoud Barak. De mai, en setembre de 2000, lo cap dau Likoud, Ariel Sharon aviá entraïnat una represa dei violéncias amb una visita provocatritz sus l'esplanada dei Mosquetas.

La drecha au poder

Lo periòde d'Ariel Sharon

A partir de setembre de 2000, comencèt la Segonda Intifada qu'anava causar la mòrt de 5 400 personas entre 2001 e 2007 (principalament de Palestinians). Per faciar aquela menaça, leis Israelians elegiguèron Ariel Sharon, generau prestigiós de la guèrra de Kippur. Lo Premier Ministre novèu adoptèt una politica de repression amb l'eliminacion sistematica de quadres palestinians de l'OLP ò dau Hamas e la reocupacion militara dei territòris ocupats. Pasmens, la multiplicacion deis atemptats e la resisténcia dau Hamas favorizèron leis iniciativas de patz. En 2005, per gardar l'iniciativa, Ariel Sharon decidèt de retirar l'armada e lei colons israelians de la Faissa de Gaza. Puei, en 2006, creèt un partit centrista (Kadima) per aver d'autonòmia avans de disparéisser de la vida politica, victima d'una ataca cerebrala.

Lo govèrn d'Ehoud Olmert

Successor d'Ariel Sharon coma cap de Kadima, Ehoud Olmert venguèt Premier Ministre après leis eleccions de març de 2006. Refusèt de tornar prendre lei negociacions amb lei Palestinians e contunièt leis operacions militaras en Cisjordania. En julhet de 2006, aquò entraïnèt de tensions vivas amb lo Hamas, qu'aviá prés lo contraròtle de Gaza, e lo Hezbollah qu'ataquèt una patrolha frontaliera israeliana per sostenir lei Palestians. En reaccion, Olmert decidèt d'envaïr Liban per i destrurre lo movement chiita libanés mai l'ataca s'acabèt sensa resultat probants après un mes de guèrra. Descreditat per aquela revirada, Olmert aguèt de dificultats per mantenir son govèrn e foguèt finalament obligat de demissionar après un afaire de corrupcion.

Lo retorn de Benyamin Netanyahou

Fotografia de Benyamin Netanyahou en 2012.

Après un brèu govèrn Tzipi Livni (Kadima), Benyamin Netanyahou foguèt tornat elegir Premier Ministre en febrier de 2009. Formèt un govèrn fòrça marcat a drecha e adoptèt una politica centrada sus la perseguida e l'acceleracion de la colonizacion. Aquò suscitèt de crisis militaras regularas amb lo Hamas a Gaza en 2012 e en 2014. Pasmens, permet pas de resòuvre la question deis inegalitats economicas que comença de preocupar una partida de la societat israeliana. De mai, son sostèn ai revendicacions religiosas causa tanben de tensions entre laïcs e religiós.