Guèrras Persoromanas
Lei Guèrras Persoromanas son una tiera de conflictes armats menats entre l'Empèri Roman, remplaçat per l'Empèri Roman d'Orient a partir dau sègle V apC, e la Pèrsia dei Parts e dei Sassanidas. Durèron dau sègle I avC au sègle VII apC. Implicant dos deis empèris pus poderós de la fin de l'Antiquitat e dau començament de l'Edat Mejana, prenguèron de còps d'amplor fòrça importanta. Pasmens, l'equilibri entre lei doas poissanças foguèt jamai modificat e la frontiera demorèt relativament establa durant tot lo periòde. Après la disparicion de l'Empèri Sassanida, laissèron la plaça ai Guèrras Arabobizantinas.
Causas
modificarLei causas dei Guèrras Persoromanas son principalament liadas a la confrontacion entre leis imperialismes rivaus de l'Empèri Roman e de Pèrsia lòng d'una linha anant de Caucàs a la Peninsula Aràbia. Lo contraròtle de l'èst de Siria, dau nòrd-oèst de Mesopotamia e d'Armenia foguèt sovent l'enjòc principau d'aquelei conflictes. Sa possession aviá d'avanttges comerciaus ò permetián de protegir de regions vitalas de cada empèri (Egipte, Anatolia e Siria per lei Romans ò lo platèu iranian per Pèrsia). Pasmens, certanei guèrras foguèron unicament entraïnadas per de rasons de politica intèrna, especialament quand un sobeiran aviá besonh de prestigi militar.
Debanament
modificarPeriòde romanopart
modificarLei premierei conflictes
modificarLo premier conflicte entre Roma e Pèrsia foguèt una consequéncia de l'avançada romana au nòrd-èst de la Mar Mediterranèa. D'efiech, durant lei Guèrras de Mitridates, lo rèi armèni Tigrane II, un protegit dei Parts, chausiguèt de sostenir Mitridates VI còntra lei Romans. Aquò causèt una viva reaccion romana menada per Sulla per restablir lei posicions de Roma dins la region. Pasmens, laisèt de tensions dirèctas entre Romans e Parts.
Aqueu contèxte foguèt esplechat per Marcus Licinius Crassus. Desirós d'obtenir un prestigi militar a Cesar ò Pompèu, organizèt una importanta expedicion militara destinada a conquistar lei Parts. Dins aquò, lei Romans foguèron susprés per lei tacticas partas a la batalha de Carrhes. I perdiguèt entre 20 000 e {{formatnum:40000}] òmes e Crassus foguèt tuat. Pasmens, maugrat l'importància d'aqueu succès, lei Parts dau generau Surena poguèron pas l'esplechar per conquistar lei fortalesas romanas de Siria.
Lo periòde dei guèrras civilas de la fin de la Republica
modificarDurant lo periòde dei darrierei guèrras civilas de la fin de la Republica Romana, lei Parts sostenguèron generalament lo camp republican. Aquò entraïnèt una guèrra civila suplementària entre l'armada dau generau Quintus Labienus, favorable a la Republica e sostengut per lei Parts, e lei legions de Marc Antòni. Lo conficnte durèt de 40 a 33 avC. Après la mòrt de Labienus en 39 avC, se generalizèt a una guèrra per lo contraròtle de Judèa e d'Armenia. Maugrat de dificultats, lei Romans capitèron d'obtenir l'aliança dei Medes per ocupar lei doas regions onte placèron de rèis vassaus.
La coexisténcia d'August a Neron
modificarEn 30 avC, lei Parts aprofichèron la darriera guèrra civila de la Republica Romana per tornar ocupar Armenia. Pasmens, August assaièt pas de recuperar dirèctament la region. Au contrari, negocièt un acòrdi de coexisténcia permetent ai dos empèris d'organizar sa zòna d'influéncia segon sa volontat. Eufrates foguèt lo limit entre lei dos mai Armenia demorèt un objècte de tensions. Dins aquò, lo combat per son contraròtle demorèt indirècte e justificava pas una accion militara susceptibla de causar de pèrdas territòrialas importantas dins lo cas d'una desfacha.
La represa dau conflicte e lo mantenement de l'equilibri
modificarLa coexisténcia mesa en plaça per August foguèt rompuda per una intervencion armada parta per installar Tiridate sus lo tròne d'Armenia. Fraire dau rèi part Vologès Ièr (51-78), foguèt jutjat tròp dependenta de l'Empèri Part per Neron (54-68). Aquò marquèt lo començament d'un periòde de tensions entraïnant de guèrras regularas que modifiquèron pas ò pauc l'equilibri entre lei dos empèris.
La guèrra ordonada per Neron durèt de 58 a 63. S'acabèt per una desfacha romana a la batalha de Rhandeia en 62. Dins aquò, lei Parts poguèron pas ocupar la totalitat d'Armenia e un acòrdi foguèt negociat. Segon aquela patz, lei rèis d'Armenia foguèron desenant chausits au sen de la dinastia parta mai èran vassaus de l'emperaire roman. Aquel acòrdi permetèt de neutralizar la question armèni durant mai de 50 ans e lei relacions venguèron bònas entre Vologès Ièr e d'emperaires coma Vespasian (69-79).
La guèrra seguenta foguèt entraïnada per l'emperaire Trajan (98-117) que se revendicava d'Alexandre lo Grand. En 112, lo rèi Osroes Ièr (109-129) nomèt un rèi d'Armenia sensa demandar l'avejaire de Roma coma o voliá la tradicion eiretada de Neron. Trajan utilizèt aqueu pretèxte par atacar lei Parts que foguèron batuts mai d'un còp. Lei Romans conquistèron Armenia e Mesopotamia, compres Ctesifont, e agantèron lo Golf Persic. Pasmens, se turtèron a de revòutas. A la mòrt de Trajan, son successor Adrian (117-138) decidèt d'abandonar lei conquistas mesopotamianas. La patz foguèt concluda en 123 : Armenia demorèt sota contraròtle roman e Adrian arrestèt de sostenir lei pretendents au tròne part.
Après sei desfachas de 112-117, la Pèrsia Parta deguèt esperar leis ans 150 per restaurar la màger part de sa poissança. En 161, Vologés IV (147-191) aprofichèt aquela fòrça novèla per installar un prince de sa dinastia sus lo tròne armèni. Puei, ataquèt lei províncias orientalas de l'Empèri Roman. Dins lei fachs, lei dos camps èran ben preparats a un conflicte. Pasmens, lei Romans foguèron inicialament en dificultat e l'emperaire Lucius Aurelius Verus anè dins lei regions menaçadas per organizar la còntra-ofensiva. En 165, ganhèron plusors combats que li permetèron d'intrar tornarmai en Mesopotamia onte pilhèron plusors vilas. Lei Parts foguèron obligats de demandar la patz e Roma poguèt estendre son contraròtle fins a Dura Europos dins l'èst de Siria.
En 215, l'emperaire Caracalla (212-217) assaièt d'aprofichar lei guèrras civilas que minava un Empèri Part en declin per avançar vèrs Mesopotamia. Dins aquò, obtenguèt ges de resultat. A sa mòrt, un periòde d'instabilitat afebliguèt l'Empèri Roman que contunièt son esfòrç. De son caire, lei Parts foguèron reversats per lei Sassanidas en 224.
Periòde romanosassanida
modificarLei campanhas de Shapur Ièr
modificarLa premiera guèrra entre Romans e Sassanidas se debanèt de 252 a 261. Foguèt entraïnada per la volontat de Ctesifont de nomar lo rèi d'Armenia segon la tradicion eissida de l'acòrdi de 63. Lo rèi Shapur Ièr (240-267) decidèt d'organizar un còp d'Estat per impausar son candidat. Aquò entraïnèt una reaccion de part de l'armada romana.
Lei Sassanidas enregistrèron de succès fòrça importants e capitèron de conquistar una partida de Siria e de pilhar Antioquia. En fàcia, lei Romans foguèron afeblits per la succession rapida de plusors emperaires. Dins aquò, lo prefècte Odenat, cap deis armadas romanas orientalas, resistiguèt a partir de la fortalesa de Palmira. Puei, l'emperaire Valerian (253-260) reconquistèt una partida dei regions perdudas avans d'èsser durament batut e capturat en 260.
Dins aquò, Shapur Ièr poguèt pas esplechar aquela victòria car Odenat contunièt d'organizar la resisténcia romana. Ansin, lei Romans capitèron d'interceptar la retirada sassanida vèrs Mesopotamia consecutiva a sei combats còntra Valerian. Puei, en 167, Odenat poguèt pilhar Mesopotamia. La patz se restabliguèt lentament dins de condicions desconegudas, probablament en causa de l'agotament dei dos camps.
Lei campanhas de Shapur II
modificarLa patz precària deis ans 260 èra pas oficiala e lo conflicte tornèt començar quand lei Romans retrobèron una estabilitat politica sufisenta per organizar una campanha d'amplor a l'èst. L'emperaire Aurelian (270-275) restabliguèt la província de Siria e Carus (282-283) pilhèt tornarmai Ctesifont. Afeblit, Vahram II (276-293) acceptèt de cedir la màger part d'Armenia a Dioclecian (284-305). Pasmens, lo rèi Narseh (293-302) assaièt de reconquistar la region en 294. Foguèt esquichat en 297 e obligat de signar una trèva de 40 ans. En Armenia e en SiriaAuta, lo limit entre lei dos empèris foguèt portat lòng de Tigre.
Lo rèi Shapur II (309-379) contestèt aquel acòrdi tre 337. Aquò marquèt lo començament d'una tiera de guèrras que durèron fins a 363. Durant la premiera partida dau conflicte, lei Sassanidas ganhèron mai d'una batlaha mai aguèron de dificultats per conquistar lei fortalesas orientalas de l'Empèri Roman (Amida, Nisibis e Singara). La segonda partida dau conflicte se debanèt de 358 a 363. Shapur II conquistèt Singara e Amida mai una còntra-ofensiva romana capitèt tornarmai de prendre e de pilhar Ctesifont. Pasmens, l'emperaire Julian foguèt tuat durant son retorn vèrs lo territòri roman e son successor demandèt de negociar.
Aquela patz representèt un succès important per Shapur II car lei Romans abandonèron cinc províncias orientalas e laissèron Pèrsia establir son influéncia sus Armenia. Aquela patz menèt a un periòde de patz mai de 50 ans.
Periòde bizantinosassanida
modificarLei campanhas de Vahram V
modificarAprès un lòng periòde d'estabilitat, lei tensions tornèron aparéisser entre lei dos empèris en causa dei persecucions còntra lei crestians ordonadas per lo rèi Vahram V (420 - 438 ò 439). D'efiech, aquò menèt a la fugida de mai d'un dei subjèctes vèrs lo territòri roman. Demandèt lo retorn dei fugitius mai l'emperaire Teodòsi II (408-450) refusèt.
La guèrra comencèt en 420. Lei Romans enregistrèron plusors succès. Pilhèron la província d'Azarèna e assetjèron Nisibis. Una temptativa de Vahram V de desblocar la fortalesa s'acabèt per una desfacha saunosa per sei fòrças. Foguèt finalament obligat de demandar la patz en 422. Obtenguèt de clausas relativament favorablas : lei crestians obtenguèron una libertat de culta en Pèrsia en cambi d'una libertat similara per lei zoroastrians dins l'Empèri Roman.
Lei campanhas de Yazdgard II
modificarLa guèrra seguenta foguèt iniciada per lo rèi Yazdgard II (438-457) que s'inquietava de la construccion de fortalesas fòrça importantas per lei Romans lòng de la frontiera. Lei combats comencèron en 438 e l'armada sassanida susprenguèt son adversari qu'èra pas preparat a faciar una ataca. Dins aquò, l'avançada pèrsa foguèt arrestada per de vengudas deis aigas. Lei negociacions per restablir la patz aguèron luòc de 440 a 441. Menaçats a l'èst per lei Kidaritas, lei Sassanidas se contentèron d'un enebiment generau de construccion de fortificacions novèlas.
La Guèrra Lazica
modificarL'acòrdi de 441 demorèt en vigor durant aperaquí un sègle. Foguèt inicialament confiermada per Justinian (527-565) e Cosrau Ièr (531-579) que signèron una patz etèrna. Dins aquò, après lei victòrias romanas en Mediterranèa Occidentala, Cosrau Ièr s'inquietèt d'una reorientacion deis abmicions romanas vèrs l'èst. Declarèt donc la guèrra en 540 gràcias a divèrseis incidents frontaliers entre lei vassaus dei dos empèris.
Lei Sassanidas avancèron en Siria fins a Antioquia mai Justinian, concentrat sus d'autrei frònts, preferiguèt negociar lo pagament d'un tribut en cambi d'una retirada. Pasmens, Cosrau Ièr contunièt de gardar una politica agressiva en Orient Mejan. Ansin, lei Romans decidèron de mandar una armada vertadiera dins la region. Separats per de periòdes de trèva, lei combats s'acabèron en 556 per un succès militar roman. Pèrsia abandonèt sei revendicacions en Transcaucàsia en cambi d'un tribut.
La Guèrra Persoromana de 572-591
modificarLa patz durèt pas après la mòrt de Justinian. D'efiech, lei Sassanidas assaièron d'impausar lo zoroastrisme en Armenia que se revoutèt. Après la presa de Dvin per leis insurgents, l'emperaire Justin II (565-578) decidèt d'arrestar lo pagament dau tribut. Aquò generalizèt lo conflicte. Ben preparats, lei Sassanidas esquichèron leis Armènis, prenguèron la fortalesa de Dara e pilhèron plusors vilas de Siria. Vengut fòl, Justin II abandonèt la realitat dau poder a Tibèri II Constantin (578-582) que venguèt emperaire après sa disparicion. L'ostilitat persistenta dei populacions d'Armenia còntra lei Sassanidas permetèt ai Romans de blocar l'armada pèrsa maugrat quauqueis incursions.
De negociacions permetèron de definir lei linhas generalas d'un acòrdi que foguèt pas signat en causa de la mòrt de Cosrau Ièr en 479. D'efiech, son successor, Hormizd IV (579-590) ordonèt de perseguir la guèrra. Après plusors desfachas, Ctesifont foguèt tornarmai menaçadas per lei Romans. Dins aquò, una armada pèrsa capitèt d'atacar lei rotas logisticas deis asalhidors que deguèron se retirar. De son caire, Hormizd IV deguèt faciar d'atacas sus seis autrei frontieras e de revòutas intèrnas recurrentas. Foguèt finalament reversat en 590 e l'Empèri Sassanida conoguèt una guèrra civila.
Lei Romans aprofichèron aquela situacion per sostenir lo prince Cosrau II, eiretier legitim dau tròne. En cambi de concessions territòrialas en Mesopotamia, en Ibèria e en Armenia e de la fin dei tributs, Constantinòble acceptèt de lo sostenir, çò que li permetèt de venir sobeiran de l'Empèri Sassanida en 591.
La Granda Guèrra Pèrsa
modificar.png)
La Granda Guèrra Pèrsa durèt de 602 a 628. Son origina èra la volontat de Cosrau II de tornar equilibrar lo rapòrt de fòrça entre lei dos empèris. Son pretèxte foguèt lo reversament e l'execucion de l'emperaire Maurici que l'aviá ajudat en 590-591 durant la guèrra civila consecutiva a la fin dau rèine de Hormizd IV. D'una amplor sensa precedents dins l'istòria dei guèrras entre Romans e Sassanidas, aquela guèrra es devesida en tres fasas principalas :
- de 603 a 610, lei Romans, afeblits per de trèbols intèrnes, perdiguèron lo contraròtle de Siria e de l'Anatolia Orientala.
- de 610 a 621, l'armada pèrsa contunièt d'avançar en Anatolia. En parallèl, ataquèron vèrs lo sud e prenguèron Egipte (616). De son caire, lei Romans deguèron faciar d'atacas de part deis Avars e deis Eslaus e poguèron pas organizar de resisténcia eficaça.
- de 622 a 628, l'emperaire Heraclius (610-641) reorganizèt l'Empèri e son armada. Gràcias a una aliança amb lei Cazars, poguèt reprendre l'iniciativa. Desbarquèt en [[Anatolia)] per atacar en direccion dau centre de Pèrsia. En 626, conquistèt Tiflis e preparèt son ataca. Lei Sassanidas, ajudats per leis Avars, assaièron de conquistar Consntantinòble mai lei fortificacions de la vila permetèron ai defensors de resistir. De son caire, Heraclius destruguèt una armada pèrsa a la batalha de Niniva (627).
Lo sètge de Constantinòble e la batalha de Niniva entraïnèron la destruccion de la màger part dei fòrças pèrsas. Cosrau II s'enfugiguèt de Ctesifont e foguèt lèu assassinat. Aquò entraïnèt una guèrra civila novèla dins l'Empèri Sassanida e lo restabliment dau statu quo ante bellum entre lei dos empèris.
Consequéncias
modificarLei conflictes entre l'Empèri Roman e Pèrsia s'acabèron per un resultat nul que reduguèron fòrça lo potenciau militar dei dos empèris au profiech dei premiereis armadas musulmanas. D'efiech, l'Empèri Sassanida mau capitèt de resistir ais assauts arabs e dispareguèt en 652. De son caire, l'Empèri Bizantin perdiguèt la màger part de sei províncias orientalas e africanas mai foguèt capable de gardar lo contraròtle d'una partida d'Anatolia e de sei territòris europèus.