Ax

Ax^[1]^,^[2]^,^[3]^,^[4] o Acs^[5] ^[6], o dins la practica la Vila d'Ax/la Vila d'Acs ^[7] [labilo'dats] (Ax-les-Thermes en francés) es una comuna occitana del País de Fois, situada administrativament dins lo departament d'Arièja e la region d'Occitània, ancianament de Miègjorn-Pirenèus. Gràcias a sas fonts nombrosas (mai de 70), la vila, que comptava 1.318 abitants en 2012, venguèt un centre del termalisme tre lo sègle XVIII, e coneguèt puèi una prosperitat economica, consolidada per l'arribada del tren e l'implantacion de casinòs, que perdurèt fins a la mitat del sègle XX.

Ax
Ax-les-Thermes

La passarèla Camp de Gramon sus Orièja amb la glèisa d'Ax.

Armas

Geografia fisica

Coordenadas

42° 43′ 13″ N, 1° 50′ 23″ E

Superfícia

30,26 km²

Altituds
· Maximala
· Mejana
· Minimala

2 411 m
740 m
697 m

Geografia politica

França

Fois

Burèu centralizator del canton de Nauta Ariège (caplòc del canton d'Ax abans 2015)

Intercom
240900266

CC de Nauta Arièja

Cònsol

Dominique Fourcade
(2020-2026)

Geografia umana

Populacion
Populacion totala
(2018)

1 277 ab.

Evolucion de la populacion

1 343 ab.

Autras informacions

Còde postal

09110

Còde INSEE

09032

L'endreit s'es especializat tanben dins los espòrts de nèu, subretot a partir de la creacion en 1955 de l'estacion Ax 3 Domenis.

Geografía

Ax se situa dins los Pirenèus foishencs, a una altitud mejana de 720 mètres, al confluent d'Orièja, d'Arièja e de Lausa. Sa posicion geografica particulara, a la termièra d'Andòrra e a un trentenat de quilomètres de la frontièra amb l'estat espanhòl, ne faguèt una tèrra de passatge essenciala dins las migracions e relacions occitanocatalanas.

Comunas a l'entorn.

Perimètre del territòri

Comunas confrontantas de **La Vila d'Ax**
	Inhaus Sorjat	Ascon
Savinhac
	Merens	Orgeish

Toponimia

La prononciacion es [ats]. Las fòrmas ancianas son : villa Aquis en 987, (villa de) Aquis, (castrum de) Ags en 1064-1095 e 1094, Aigs en 1085, Ax, (villam) Aigts en 1118, Aqs en 1205 e 1293, Ax en 1228, 1236, 1261, 1273, 1284, 1302, 1304, 1308, 1318-25, 1320, 1324, 1325, 1329, 1381, 1385, 1390, 1391, 1398, 1418, 1425, 1441, 1444, 1445, 1446, 1450, cap a 1460, villa nova de Ax en 1241, Axs en 1248 (5 mencions), 1380, 1381, Acquis en 1250, Achs, villae de Ax en 1272, villam de Ax en 1308, la viele bielhe Dax, Ax en Savartes en 1444 e 1450, Dax, Villa d'Ax en 1445, Viladax en 1445-1446, villa balneorum d'Ax en 1459^[8].

Segon Dauzat, Astor e Cherpillod (citats per Patrici Pojada), lo nom ven de aquis, l'ablatiu-locatiu plural de aqua, « aiga », e correspond mai que mai a d'aigas termalas ^[9]^,^[10]. Negre, citat per Patrici Pojada, precisa que l'ablatiu-locatiu plural aquis significa « a las aigas ». D'autres autors, citats per P. Pojada e Patrici Pojada el-meteis confirman las explicacions precedentas. Lo nom sembla latin e se referís a las fonts d'aigas caudas que sorgentan del territòri, a l'origina del termalisme^[8].
Pr'amor de la predominància enòrma de las fòrmas Ax, P. Pojada justifica son refús de la grafia normala Acs e preconisa Ax o La Vila d'Ax, fòrma longa usitada localament^[8] (véser Montalhon). Las causidas graficas dependon de règlas generalas e non pas del compòrtament e de las costumas dels escribas medievals per tala o tala localitat.
L'apondi de la fin del sègle XIX, -Les-Thermes, es inusitat en occitan e en francés^[8].

Istòria

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Administracion

Lista dels cònsols successius
Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
2014	2026	Dominique Fourcade	Divèrs Esquèrra
març de 2008	2014	Pierre Peyronne	PS
març de 2001	març de 2008	Alain Chenebeau	PS
1995	2001	Augustin Bonrepaux	PS	ancian cònsol d'Orlun, conselhièr general (1976-2015), president del Conselh General (2001-2014) deputat (1981-2007)
Totas las donadas non son pas encara conegudas.

Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra del canton d'Ax; es ara del canton de Haute Ariège (en francés), donc de Nauta Arièja.

Demografia

modificar « persona »
v · d · m

Evolucion demografica
Populacion comunala actuala (2013): , totala:

1 554

1 504

1 773

1 863

1 927

1 991

1 908

1 881

1 843

1 710

1 679

1 632

1 693

1 695

1 746

1 813

1 609

1 545

1 503

1 480

1 624

1 563

1 330

1 338

1 312

1 501

1 422

1 628

1 688

1 562

1 478

1 489

1 441

1 509

1 467

Cercar

2009

2010

1 384
1 464

1 363
1 441

Fonts

Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE

Evolucion de la populacion 1962-2008

En 2018 la populacion èra de 1277 abitants e la densitat èra de 42,2 ab/km².

Economia

Un establiment termal

Bacin dels Ladres

Lo casinò

Las activitats localas son principalament l'elevatge (bovins, ovins), lo torisme amb lo termalisme e los espòrts d'ivèrn.

Lòcs e monuments

L'Estacion d'espòrts d'ivèrn Ax 3 Domenis.
Lo Bacin dels Ladres, al centre de la vila, es alimentat per de fonts caudas que sòrten de tèrra a 77 °C. La mai coneguda es la font dels canons. A l'Edat Mejana, aquel bacin servissiá per garir los leproses, un espital es situat a 1 mètre. Lo bacin foguèt construit per òrdre de Rogièr comte de Fois del temps de Loís IX.

Personalitats ligadas amb la comuna

Sant Eudaud
Pèire Autièr
Gatien Marcailhou d'Aimeric (1807-1855), compositor e "inventor" de la valsa per dançar. Professor del jove Gabriel Fauré. Sa composicion pus celèbra, Indiana inspirèt Camille Claudel per son grope La Valse.
Pierre Bertrand de Mérignon^[11]

Ligams extèrnes

(fr) Siti oficial de l'Ofici de Torisme de las Valadas d'Ax
(fr) Siti oficial de l'estacion d'espòrts d'ivèrn
(fr) « Ax-Les-Thermes » sur Histariège
(fr) Siti de l'escòla d'Ax

Notas e referéncias

↑ Pojada, Patrici. Repertòri toponimic de las comunas de la region Miègjorn-Pirenèus. Nouvelles Éditions Loubatières, 2009. ISBN 978-2-86266-573-3.
↑ «Toponimia occitana».
↑ Congrès permanent de la lenga occitana. «Top'Òc: Diccionari toponimic occitan».
↑ Institut d'Estudis Occitans. «BdTopoc–Geoccitania».
↑ https://web.archive.org/web/20120111152803/http://toponimiaoc.webs.com/09arija.htm
↑ http://books.openedition.org/pulm/1024>"Quora la divergéncia grafica complica pas la lectura, se podriá admetre lei grafias divergentas que se son sedimentadas. Lei sits d’estacions termalas an fornit de toponims similars a partir dau latin Aquis, De Aquis, qu’es l’ablatiu locatiu plurau de aqua. legissèm Ax en País de Fois (Alibèrt 1935, 419; Deledar & Poujade 1992) e Dacs (Shalòssa) en Shalòssa (Petit dictionnaire, 1984. 128). Una uniformizacion grafica Ax/Dax o Acs/Dacs es pas indispensabla en tèrmes practics de lectura. Amb la meteissa racina avèm Ais de Provença ; una grafia Aix* o Aics* seriá una tissa pedanta e inutila." e Domergue Sumien, https://web.archive.org/web/20171107022730/https://opinion.jornalet.com/lenga/blog/2381/lei-noms-dais-de-provenca-de-dacs-e-de-la-vila-dax
↑ Patrici Pojada, Repertòri toponimic de las Comunas de la Region Miègjorn-Pirenèus, ed. Loubatières, Portèth de Garona, 2009, p. 41
↑ ^8,0 ^8,1 ^8,2 et ^8,3 Patrici Poujade, Dictionnaire toponymique de l'Ariège, ed. IEO d'Arièja, 2021, p. 83-85
↑ Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 7, a Aix-1
↑ https://web.archive.org/web/20090130055417/http://www.histariege.com/ax_les_thermes.htm
↑ Pierre Brun, « Un helléniste du dix-septième siècle : Pierre Bertrand de Mérignon d'Ax-les-Thermes », Annales du Midi, 1894, p. 327-348

Véser tanben

Comunas d'Arièja

Ligams extèrnes

Nòtas

Portal de Lengadòc

[1] Pojada, Patrici. Repertòri toponimic de las comunas de la region Miègjorn-Pirenèus. Nouvelles Éditions Loubatières, 2009. ISBN 978-2-86266-573-3.

[2] «Toponimia occitana».

[3] Congrès permanent de la lenga occitana. «Top'Òc: Diccionari toponimic occitan».

[4] Institut d'Estudis Occitans. «BdTopoc–Geoccitania».

[5] ttps://web.archive.org/web/20120111152803/http://toponimiaoc.webs.com/09arija.htm

[6] ttp://books.openedition.org/pulm/1024>"Quora la divergéncia grafica complica pas la lectura, se podriá admetre lei grafias divergentas que se son sedimentadas. Lei sits d’estacions termalas an fornit de toponims similars a partir dau latin Aquis, De Aquis, qu’es l’ablatiu locatiu plurau de aqua. legissèm Ax en País de Fois (Alibèrt 1935, 419; Deledar & Poujade 1992) e Dacs (Shalòssa) en Shalòssa (Petit dictionnaire, 1984. 128). Una uniformizacion grafica Ax/Dax o Acs/Dacs es pas indispensabla en tèrmes practics de lectura. Amb la meteissa racina avèm Ais de Provença ; una grafia Aix* o Aics* seriá una tissa pedanta e inutila." e Domergue Sumien, https://web.archive.org/web/20171107022730/https://opinion.jornalet.com/lenga/blog/2381/lei-noms-dais-de-provenca-de-dacs-e-de-la-vila-dax

[7] Patrici Pojada, Repertòri toponimic de las Comunas de la Region Miègjorn-Pirenèus, ed. Loubatières, Portèth de Garona, 2009, p. 41

[poj-8] 8,0 ^8,1 ^8,2 et ^8,3 Patrici Poujade, Dictionnaire toponymique de l'Ariège, ed. IEO d'Arièja, 2021, p. 83-85

[9] Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 7, a Aix-1

[10] ttps://web.archive.org/web/20090130055417/http://www.histariege.com/ax_les_thermes.htm

[11] Pierre Brun, « Un helléniste du dix-septième siècle : Pierre Bertrand de Mérignon d'Ax-les-Thermes », Annales du Midi, 1894, p. 327-348

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]