Antiquitat classica

L'antiquitat classica es un tèrme general que fa referéncia a un periòde cultural istoric Mediterranèu que comencèt amb la primièra poesia grèga (Omèr, al sègle VIII AbC), contunhèt fins a la casuda de l'Empèri Roman d'Occidan (al sègle V AbC), e s'acabèt amb la dissolucion de la cultura classica e lo començament de l'Edat Mejana. Pasmens se aquel periòde s'espandís sus un territòri larg e de culturas divèrsas, lo concèpte d'antiquitat classica es mai ovent utilizat per far referéncia a la vision idealizada seguent la Grècia antica e la Roma antica e e compren lo periòde d'expansion ellenistica. Es un tèrme larg que cobrís un periòde long dins los airals dominats per Grècia e Roma, es a dire que s'identifica al periòde grecoroman de l'edat anciana dins lo mond grecoroman: lo Bacin Mediterranèu e l'Orient Mejan.

L'antiquitat classica se situa a l'apogèu de las civilizacions grègas e romanas (sègle V AbC al sègle II) o al sens larg, tota la durada (sègle VIII AbC al sègle V AbC). Lo tèrme s'opausa a l'antiquitat tardièra e se refeís a l'eritatge de la civilizacion grecoromana. Es, sustot, emplegat per l'istoriografia anglosaxona per descriure l'antiquitat. Dins sens, se considèra qu'aquel periòde comença amb l'Iliada, lo poèma grèc d'Omèr (sègle VIII-VII AbC), lo mai ancian trobat intacte fins ara. Aquel periòde engloba la pojada del cristianisme e lo declin de l'Empèri Roman e s'acaba amb la dissolucion de la cultura classica e lo comença del periòde nomenat antiquitat tardièra (300-600 ApC) e de la Nauta Edat Mejana (500-1000 ApC).

Sa dimension espaciala coincidís amb lo bacin Mediterranèu, espandit fins a l'Orient Mejan amb l'Empèri d'Alexandre lo Grand e l'ellenisme, e fins a l'Euròpa Occidentala amb l'Empèri Roman. L'usatge d'aquel tèrme es una referéncia per l'Euròpa dels sègles XVIII e XIX, fòrtament influenciada pel classicisme, mejans lo neoclassicisme dins la seuna cultura, amb lo desir de far continunhar d'aquel passat. La laxitud entorn de las idèas transmesas pel Cogant crestian es, doncas, evident.

Lo tèrme classic significa digne de imitacion, e deriva de l'admiracion per l'art, la literatura e la cultura en general de Grècia e Roma tal que se tornèt desobrir a la Renaissença après qu'aquèlas valors aviá estat mespresada pendent l'edat mejana. Lo meteissa causa arribèt amb lo Neoclassicisme, movement intellectual e artistic que seguèt la descobèrta de las roïnas de Pompèia a la mitat del sègle XVIII.

Aquel larg espandiment d'istòria e de territòri cobrís fòrça periòdes e de culturas diferantas. Atal, l'"antiquitat classica" fa referéncia mai que mai a una vision idealizada posteriora sus çò qu'èra aquela epòca. La civilizacion dels ancians grècs aguèt una influéncia fòrta sus la lenga, la politica, lo sistèma educatiu, la filosofia, sciéncia, l'art e l'arquitectura dins lo mond modèrn, en tornant pendent la Renaissença en l'Euròpa occidentala e tornèt dins los moveiments neoclassics dins los sègles XVIII e XIX.

Grècia

Grècia antica

Article detalhat: Grècia antica.

La Grècia antica es lo periòde de l'istòria grèga que s'espandís sus prèp d'un millenari fins a la naissença e expansion del cristianisme. Aquel periòde es considerat per la majoritat dels istorians coma lo fondament de la cultura de la civilizacion occidentala. La cultura grèga aguèt una influéncia fòrta sus l'empèri Roman, que ne portará la seuna version dins divèrsas partidas d'Euròpa.

La civilizacion de la Grècia antica aguèt una granda influencia sus la lenga, la politica, los sistèmas educatius, la filosofia, la sciéncia, l'art e l'arquitectura del mond modèrn, en ainspirant la Renaissença de l'Euròpa occidentala e los divèrses movements neoclassics dels sègles XVIII e XIX tant en Euròpa coma en America.

Lo tèrme "Grècia antica" es utilizat per descriure lo mond de lenga grèga de l'antiquitat. Se fa referéncia non solament a la peninsula geografica de la Grècia modèrna, mas tanben dins los airals de la cultura ellestica ont s'estibliguèron los grècs: Chipre, las islas de la Mar Egèa, la còsta egèa d'Anatolia, Sicília e lo sud d'Itàlia (airal conegut coma la Magna Grècia) e tanben dins los establiments litorals de Tràcia, Egipte, Gàllia, Ibèria, eca.

Periòde ellenistic

Lo periòde ellenistic comencèt amb la mòrt d'Alexandre lo Grand en 323 AbC e s'acabèt amb l'annexion dels territòris occidentals per Roma. E mai se l'establiment del govèrn roman trinquèt pas amb la continuitat de la societat e cultura ellenisticas, que demorará sens alteracion fins a la naissença del cristianisme, aquel eveniment marquèt la fin de l'independéncia politica de Grècia e dels reialmes ellestics de l'Orient Mejan.

Lo periòde ellestic o epòca ellestica (del sègle IV AbC al sègle I AbC), levat de los sèus personatges importants coma Alexandre lo Grand e Cleopatra VII, es considerat coma un periòde de transicion, benlèu quitament de declin o de decadéncia, entre lo treslús del periòde classic de Grècia e lo poder de l'Empèri roman que lo succedirá. En mai del treslús de las vilas, coma Alexàndria, Antiòquia e Pergam, l'importança de l'escambi comercial, lo mestissatge culturals, lo ròtle dominant de la lenga grèga e la sèna difusion, modifiquèron prigondament l'Orient Mejan, que mai tard será partida l'Empèri roman.

L'ellenisme es lo fenomèn de difusion de l'esperit grèc (lenga e cultura) dins l'airal del mond oriental, difusion que supausa una universalizacion basada sus aquela cultura, veïculada pel grèc coma lenga comuna (koinè), quitament dins un procès istoric de descomposicion de l'empèri macedonian, que passa per de fasas de desmembrament, conquista de Grècia per Roma e l'apareisson de l'empèri roman.

Lo periòde ellenistic foguèt definit pels istorians del sègle XIX (lo tèrme "ellenistic" foguèt utilizat pel primièr còp per l'istorian alemand Johan Gustav Droysen dins lo sieu libre "Geschichte dempuèi Hellenismus"), a comptar d'un critèri lingüistic e cultural, per far referéncia a l'espendident de la cultura grèga cap als pòbles non grècs que foguèron conquistats per Alexandre lo Grand. Segon Droysen, la civilizacion ellenistica es la fusion de las culturas de Grècia e l'Orient Mejan, causa que permetèt mai tard lo vam del cristianisme. Los principals centres culturals s'espandiguèron fòra de Grècia, a Pergam, Ròdes, Antiòquia e Alexàndria. Aquò foguèt un encontre de las civilizacions ancianas orientalas e grègas que se sona sovent segon los istorians l'"empèri grecoroman". Las limitas cronologicas del periòde ellenistic son, doncas, convencionalas e politicas: començan amb la conquista d'Alexandre lo Grand e s'acaban amb lo suicidi del darrièr grand sobeiran ellenistic, la reina d'Egipte, Cleopatra VII, quand comença la dominacion romana.

Las recèrcas arqueologicas e istoricas recentas menèron a una revaloracion d'aquel periòde e mai que mai dos aspèctes caracteristics de l'epòca: l'existéncia e lo pes dels grands reialmes dirigits per de dinastias d'origina grèga o macedoniana (lagids, selèucids, antigònids, atàlids, eca.) e tanben ròtle determinant de las centenas de vilas l'importància que, al contrari de l'idèa comuna, declinèt pas.

Estatua de l'art ellenistic trencada d'un guerrièr gallés, ont se pòdon apreciar traches caracteristics coma lo dinamisme de la postura e las formas muscularas destacadas.

S'espandís sus un  periòde istoricament long, que comença amb la mòrt d'Alexandre lo Grand (en lo 323 AbC, an que tanben moriguèt d'Aristòtel) e s'acaba al la fin del sègle II ApC. A vegadas se fa començar l'epòca ellenista al moment de la conquista de l'empèri persa per Alexandre lo Grand e lo s'acabariá a l'apogèu de l'empèri roman, alongant lo periòde grecoroman fins a la casuda de l'empèri roman.

Las armadas d'Alexandre conquistèron l'Asia Menora, Egipte, Mesopotamia, la planura d'Iran, l'Asia Centrala e qualques regions de l'Índia. Après la mòrt d'Alexandre e una lucha per la succession coneguda coma las Guèrras dels Diadòcs. En 281 AbC s'establiguèron quatre estats territorials:

• La dinastia ptolemaica en Egipte amb per capitala Alexàndria (Egipte Ptolemaïca).
• La dinastia selèucida en Siria amb per capitala Antakya (Empèri selèucida).
• La dinastia antigònida a Macedònia e la Grècia centrala (Reialme de Macedònia).
• La dinastia atalida en Anatolia amb per capitala Pergama (Reialme de Pergama).

Los successors d'Alexandre contrarotlèron lo territòri a l'oèst del Tigre per un temps, e controratlèron l'Asia Menora e l'Orient Mejan fins a l'arribada dels romans als sègles II e I AbC. La màger partida del territòri oriental foguèt presa pels partians, mas, la cultura ellenistica se conservèt pas que dins lo reialme Grecobatrian e lo reialme Indogrèc. La cultura ellenistica será la cultura dominanta de l'Empèri Roman fins a l'arribada del cristianisme.

Se considèra que la fin del periòde ellenistic data de 31 AbC, quand lo reialme ptolemaic d'Egipte foguèt derrotat pels romans dins la batalha de Actium.

Empèri cartaginés

L'Empèri cartaginés o simplament Cartage èra una monarquia puèi una republica de Ciutats-estats feniciana del nòrd d'Africa e la peninsula Iberica que comencèt en 650 AbC, amb l'independéncia de la metròpoli Tir fins a 146 AbC: Èra mai o mens jol contraròtle de la ciutat-estat de Cartage après la casuda de Tir dins las mans de l'Empèri Seleucid. A l'apogèu de l'influéncia de la ciutat, aviá lo contraròtle de la màger partida de la Mediterranèa occidentala. L'empèri èra en un estat de contunh en lucha amb la republica romana, que donèt luòc a una sèria Guèrras Púniques. A la fin de la Tresena Guèrra Púnica, Cartage foguèt destruida e ocupada per las fòrças de la Republica Romana e gaireben tot l'Empèri caguèt dins la mans romanas.

Guèrras punicas

Las Guèrras Punicas son las tres guèrras que se faguèron los romans e los cartaginesos (o punics). La politica expansiva dels cartagineses cap a l'Occident èra menada per la familha dels barquids: Amilcar Barca, Asdrubal e, subretot, Annibal. Mas alavetz, la nòva poténcia que s'èra creat en Occident, Roma, los barrèt lo passatge.

Fresca de 1510, Annibal Barca passant los Alps amb cavals e elefants presentat coma un grand estratèg.

La Primièra Guèrra Punica (262- 241 AbC)

Comença amb l'intervencion de Roma en Sicília, quand s'alièt amb los mamertins, que luchavan contra los cartagineses a Messina.

La guèrra se passèt en mar, d'en primièr dominada pels Romans, fins al succés de la flota recentamnet comandada pel consul Duili e que mai permetèt una expedicion sus la còsta cartaginesa a Tunis (256 AbC).

Aquel ensag mancat, la guèrra se centrèt encara en Sicília, ont los romans se consolidèron. La patz (241 AbC) acaba amb los domènis punics sicilians, e l'illa venguèt la primièra província romana. Pauc après (238 AbC), Roma profeichèt de la revòlta dels mercenaris a Cartage per dominar tanben Sardenha e Corsega.

La Segonda Guèrra Punica (218 - 202 AbC)

Cartaginensis

Comencèt sus las basas que los cartagineses avián establidas al Sud de la peninsula Iberica, subretot Cartago Nòva (Cartagena), per compensar las pèrdas a Sicília. Annibal projectèt l'ataca dirècte de Roma, amb una expedicion per terrestra. Lo primièr episòdi foguèt la presa de Sagunt, aliada dels romans, que se defendèt violentament. Un còp dominat, Annibal, amb una granda armada, traversèt los Pirenèus e los Alps segon una rota fòrça discutida dins los detalhs. De fach, los romans l'esperavan a Arle. Penetrèt en Itàlia, ganhèt de grandas batalhas (a Trèbia e Trasimèn), mas se riquèron pas a assetjar Roma mai que s'uniguèron pas a eles los itàlics dominats pels romans. Se dirigiguèt cap al Sud de la peninsula, ont obtenguèt una autra granda victòria (Cannas), e s'establiguèt a Capoa. Pendent que los romans desembarquèron a Emporion (218 AbC), que dominèron la còsta catalana puèi aquela del Sud de l'Èbre fins a Andalosia, e atal copèron la via terrestra entre Cartage e Annibal. Lo domèni cartaginés en Ispània liquidat (206 AbC), Scipion l'African dirigiguèt la guèrra cap al territòri de Cartage (204 AbC), qu'Anníbal s'anèt defendre, mas foguèt vencut (batalha de Zama, 202 AbC). Roma dominava alara la Mediterranèa occidentala e Cartago daissèt d'una poténcia militara.

Tresena guèrra punica (149 - 146 AbC)

L'entreprenguèron los romans, que crehavan un reviscol del poder de Cartage. Profiechant del rancor del rei numíd Masinissa I contra los cartagineses, Roma inicièt una guèrra d'exterminacion, que s'acabèt amb la presa de Cartage, après una resisténcia desesperada de l'armada que comandava Scipion Emilian. La ciutat foguèt rasada per ressorgir un sègle e mièg mai tard, ara coma ciutat romana, jos Juli Cesar.

Roma Antica

Article detalhat: Roma antica.

La Roma antica èra la civilizacion que masquèt la ciutat-estat de Roma fondada dins la peninsula italiana a l'entorn del sègle IX AbC. Pendent la sèna existéncia -dotze sègles- la civilizacion romana evoluèt d'una monarquia cap a una republica oligarquica e fin finala a un vast empèri. Dominèt l'Euròpa Occidentala, l'Orient Mejan e lo nòrd d'Africa après la conquista e l'assimilacion d'aqueles territòris e lors pòbles. Mas, de factors divèrses menèron al declin de l'Empèri Roman. La region occidentala de l'empèri, qu'inclusisiá Ispània, Gàllia e Itàlia, se separèt en formant l'Empèri Roman d'Occident que se dividirá fin finala en divèrses reialmes après las invasions e conquistas dels pòbles germànics. L'Empèri Roman d'Orient, èra governat dempuèi Bizanci, e sonat a partir de 476 ApC coma Empèri Bizantin, data tradicionala de la casuda de Roma e començament de l'Edat mejana.