Batalha de Gaugamèlas

A mens de precision contrària, las datas d'aquesta pagina son sosentendudas « abans Jèsus Crist ».

La batalha de Gaugamèlas se debanèt le 1^èr d'octobre de 331 dins lo plan de Gaugamèlas, dins lo Nòrd de l'Iraq d'uèi, mas la localizacion exacta de la batalha es pas plan establida, abitualament se situa a l'èst de la vila de Mossol (36° 21′ 36″ N, 43° 15′ 00″ E). Es l'afrontament decisiu entre l'armada d'Alexandre lo Grand e aquela de Dàrius III. A l'eissida de la batalha, considerada coma una de las pus importantas de l'Antiquitat per las fòrças implicadas, lo Grècia aviá vencit definitivament l'Empèri Pèrsa aquemenida.

Aquela batalha es a vegadas, un pauc abusivament, nomenat batalha d'Arbèlas en referéncia a la ciutat d'Arbèlas / Adiabèna (Erbil dins lo Curdistan actual), situada a aperaquí 100 km del camp de batalha.

Contèxte istoric

L'armada macedoniana debarquèt en Asia Menora en mai 334 e venquèt los Satrapas sur las ribas de Granica. En novembre 333, l'armada pèrsa, comandada per Dàrius en persona, foguèt vencida a batalha d'Issos en Cilícia antica. Alexandre comencèt alara la conquista de Fenicia e d'Egipte. Puèi a la prima 331, l'armada macedoniana marchèt cap a Eufrates que lo traversèt, sens opposicion vertadièra, fin de julhet.

Dàrius decidiguèt de formar una armada pèr tòca de ganhar la batalha decisiva. Alara Alexandre, a la plaça de marchar cap a Babilònia segon son plan inicial, tornèt cap al nòrd e passèt Tigre en setembre de 331. Aprèp qualques jorns de marcha, Alexandre aprenguèt que l'armada pèrsa, fòrça superiora en nombre, l'esperava dins lo plan de Gaugamèlas a prèp de cent de quilomètres d'Arbèlas.

Sos oficièrs mai ancians, subretot Parmenion, inquiet per la dificultat qu'auriá agut de foragetar en plan jorn una armada tan nombrosa, conselhèron Alexandre d'atacar los enemics pendant la nuèch, mas Alexandre lor respondèt que volèt pas « evadir la victòria ». Certans aprovèron pas aquela causida e foguèron encara mai preocupats quand Alexandre, al contrari d'abitud, dormiguèt d'un sòm prigond la nuèch abans lo combat, coma se ja se pensava vencit. Pendent la batalha, los soldats observèron un eclipsi.

Debanament de la batalha

Òrdre de batalha

Dàrius, aguent aprés de son escac a la batalha d'Issos, causiguèt un terren mai favorable: un grand replan regular, que faguèt sortir las peiròlas per que la cavalariá e los carris fagan de manòbras mai aisidas. Tanben faguèt plantar de picas de fèrre dins lo sòl per ferir los cavals adversaris.

Amb prèp de 277 000 fantassins, 23 000 cavalièrs, 200 carris de dalhas e 15 elefants de guèrra, Dàrius comptava de profeitar d'una granda superioritat numerica, sièis còps mai granda que las fòrças opausadas, malgrat l'eterogeneïtat de son armada; perque al contrari qu'a Issos ont aviá alinhat sonque de persans (levat los mercenaris grècs), a Gaugamèlas opausèt a Alexandre de soldats venguts de tot l'Empèri. Alexandre alinhèt 40 000 soldats a pè, que 31 000 falangitas, e 7000 cavalièrs, mens nombroses que los Persans mas parfèitament entraïnats e equipats.

Podent pas contornar l'immensa formacion pèrsa amb sa tecnica abituala del martèl e de l'enclutge, Alexandre deguèt desplegar son armada d'un biais diferent de l'estrategia abituala. Decidiguèt d'utilizar un plaçament en escalon, excepcional a l'epòca, que li permetiá d'ocupar lo maximum de terren e de prendre al revèrs los flancs advèrses: las tropas son doncas posicionadas escaladas las unas a respècte de las autras. Las falanjas èran organizadas en carrat de 256 òmes (16 òmes sus 16 linhas) amb los combatents mai experimentats dins las primièras linhas.

Coma de costuma, Alexandre placèt al centre de son dispositiu la falanja, aparada al flanc esquèrre pels oplitas e los peltastas, e al flanc drech pels ipaspistas. Alexandre ordenèt la cavalariá suls flancs. Menèt lo flanc drech al cap de la cavalariá pesuga dels Companhons macedonians e de frondaires de primièra amagats per aqueles. E lo flanc esquèrre, format dels cavalièrs tessalians e Trácias èra comandat per Parmenion.

Alexandre participèt doncas directament als combats sus son caval Bucefal coma per totas sas batalhas, alaras que Dàrius, el, comandava son armada enrès.

Engatjament

Espandiment del front.

Dàrius foguèt lo primièr a far avançar sas tropas; envièt sa cavalariá sul flanc macedonian mai repliegat, ont podiá manobrar melhor. Aquela tactica èra estat prevista per Alexandre que ne profeitèt per partir sus sa drecha tot ne demorant a distància. Lo front s'espandiguèt alara en largor e demandava qu'una partida de las tropas pèrsas seguiguèsse lo desplaçament de la cavalariá d'Alexandre.

Dàrius envièt sos carris per véncer rapidament lo centre advèrs. La falanja macedoniana repossèt la carga fasent escart a l'arribada dels carris, creant de pichons traucs dins la formacion del front. Los cavals, per instint, se precipitèron cap a aquelas duberturas puslèu que de dintrar dins los falangitas que puntèron lors sarissas. Los conductors dels carris lèu foguèron forajrtats del combat. Lo rei persan, vesent sas unitats de cavalièrs en dificultat, lancèt una granda partida de son infantariá leugièra.

Movement decisiu

Ruptura decisiva.

Pendent que, Alexandre capitanejant los Companhons estendèt tant lo front pèrsa que venguèt pas mai solidari. Dàrius remarquèt aquel movement mas faguèt perseguir lo jove rei. Alara que las doas colomnas de cavalariá èran a mand de se jónher, Alexandre faguèt un movement aviat de cambiament de direccion, descobrissent los frondaires qu'ataquèron e bloquèron sul còp la cavalariá pèrsa, e foncèt dins lo centre despoblat de l'armada pèrsa ont èra Dàrius. En efèit, a causa de son efectiu reduch, Alexandre aviá previst de se lançar dins un combat entre el meteis e Dàrius per qu'un còp lo rei pèrsa mòrt, son armada se renda.

Ajuda a Parmenion

Ajuda a Parmenion.

Mas sul flanc esquèrre macedonian, pendent que la ruptura venguèt un succès, los combats tornèron a l'avantatge dels Persans, jos l'accion del satrapa Mazaïos que capitèt a crear un trauc fins a la garda enrè de Parmenion. Al centre, Alexandre, sa cavalariá e una partida de l'infantariá leugièra, qu'aviá capitat a alunhar las cargas de l'armada pèrsa, foncèt cap a Dàrius. Lo rei persan fogiguèt e s'anèt del camp de batalha seguit per sa garda.

Alexandre deguèt causir entre perseguir Dàrius o ajudar sas tropas. Fasent la causida de la rason, abandonèt Dàrius per venir en ajuda al flanc esquèrre damatjat.

Los òrdres de retirada passèron mal a tota l'armada pèrsa e los combats contunhèron doncas pendent d'oras, s'acabant per la victòria complèta de l'armada macedoniana.

Consequéncias

Dàrius capitèt a fugir cap a Arbèlas amb son batalhon d'Immortals e dels cavalièrs de Bactriana mas daissèt son tresaur, estimat a 4 000 talents (entre 75 e 100 tonas d'argent) e sas armas personnalas. Alexandre lo preseguèt, frustrat d'aver pas capitar a tuar lo Grand Rei. Mas entendent l'apèl de Parmenion qu'encara combatiá los cavalièrs de Dàrius, decidiguèt d'abandonar la perseguida per se portar al secors.

Dàrius moriguèt qualques temps aprèp dins las montanhas de Media, assassinat per sos satrapas en julhet de 330. Aprèp aquela victòria, Alexandre foguèt coronat rei d'Asia dins une ceremonia fastuosa celebrada a Arbèlas, puèi torna en vencidor dins Babilònia en octobre de 331.

Lo satrapa Mazaïos, pasmens sas nautas foncions jos Dàrius, venguèt al servici d'Alexandre, aquò lo comprenguèron pas los amics d'Alexandre.

Bibliografia

• (fr)Paul Goukowsky, Alexandre et la conquête de l'Orient dans Le monde grec et l'Orient, II, PUF, 1975 ;
• (fr) Antonis et Pavlo Georgakis, Arbèles, Socomer, coll. « Les grandes batailles de l'histoire », 1989.
• (fr) Pierre Briant, Alexandre le Grand, de la Grèce à l'Inde, Gallimard, 1987.
• (en) Peter Green, Alexander to Actium : The Historical Evolution of the Hellenistic Age, 1990 ;
• (en) N. Sekunda et J. Warry, Alexander the Great : His Armies and Campaigns 334-323 BC, London, 1998.