1984 (libre)

1984 (en anglés Nineteen Eighty-Four) es lo roman mai celèbre de George Orwell, publicat en 1949.

1984 es mai sovent considerat coma una referéncia del roman d'anticipacion, de la distopia, veire de la sciéncia ficcion en general. La principala figura del roman, lo Grand Fraire, venguèt una figura metaforica del regim policièr e totalitari, de la societat de la susvelhança, coma de la reduccion de las libertats.

Descriu una Grand Bretanha trenta ans après une guèrra nucleara entre l'Èst e l'Ouèst que se seriá passada dans las annadas 1950 e que se seriá instaurat un regim de tipe totalitari fortament inspirat a l'encòp de l'estalinisme e de qualques elements del nazisme. La libertat d'expression existís pas mai. Totas las pensadas son minuciosament susvelhadas, e d’immensas afichas son placardadas per las carrièras, indicant a totes que «Lo Grand Fraire vos gaita» ((en) Big Brother is watching you).

Resumit

Lo mond en 1984 segon George Orwell. Lo territòri contrarotlat per l'Oceania es representat en ròse. Lo territòri d'Eurasia es en malva e aquela d'Èstasia en verd. Los territòris en jaune son aqueles revendicas per las tres poténcias.

Lo mond segon 1984

L’istòria se passa a Londres en 1984, coma l'indica lo títol del roman. Lo mond, dempuèi las grandas guèrras nuclearas dels ans 1950, es divisat en tres grands « blòts » : l’Oceania (Americas, illas d'Atlantic (comprenent las illas Anglocèltas), Oceania e Africa Australa), l’Eurasia (Euròpa e URSS) e l’Èstasia (China e las seunas contradas miègjornalas, illas de Japon, e una partida importanta mas variabla de la Mongolia, la Manchoria e del Tibet) que son en guèrra de contunh los uns contra los autres. Aquelas tres grandas poténcias son dirigidas per diferents regims totalitaris revendicats atal, e s'apiejan sus d'idéologias nomenadas diferentament mas fondamentalament similaras: l’Angsoc (o « socialisme anglés ») per l'Oceania, lo « neobolchevisme » per l'Eurasia e lo « culte de la mòrt » (o « escafadura del ieu ») per l'Èstasia. Totes aqueles partits son presentats coma comunistas abans que pujèron al poder, fins a que venguèron de regims totalitaris e releguèron los proletaris que pretendavan defendre a la basa de la piramida sociala.

Al costat d'aqueles tres blòts demòra una mena de « Quart mond », que territòri sembla a airal avent per sucs Tànger, Brazzaville, Darwin e Hong Kong. Es lo contraròtle d'aquel territòri, e tanben aquel d'Antartida, que justifica oficialament la guèrra de contunh entre los tres blòts.

Winston Smith

Grand Fraire

Winston Smith, 39 ans, abitant de Londres en Oceania, es un emplegat del Partit Exterior, es a dire un membre de la « casta » intermediária del regim oceanian, l'Angsoc (mòt nòvaparla per « Socialisme Anglés »). Winston oficia al Minivert, Ministèri de la Vertat. Son trabalh consistís a retocar los archius istorics per far correspondre lo passat a la version oficiala del Partit. Atal, quand Oceania declara la guèrra a l'Èstasia alara qu'èra en patz dos jorns abans amb aquel Estat, los autres membres del Ministèri de la Vertat, e subretot aqueles del comissariat dels archius (« Comarch » en nòvaparla), ont trabalha Winston, deuran s'assegurar que pas mai de traça escricha existís de l'anciana aliança amb Èstasia.

Pasmens, al contrari de la máger partida de la populacion, Winston capita pas a practicar aquela amnesia selectiva e pòt pas alara aderir a las mentiras del partit. Prenguèt alara consciéncia qu'existís gaire de pensadas tant ortodòxas que deuriá n'aver als uèi del Partit. Susceptible d'èsser tracat per la Polícia de la Pensada, una redobtabla organizacion de repression, amaga las seunas opinions contestatárias als uèlhs dels collègas de trabalh. Lo roman se dobrís suls projèctes d'escritura de Winston; desira en efècte gardar una traça esricha e doncas fixa del passat, en oposicion a la propaganda d'Oceania. La primesa de las possibilitats de rebellion aparéis leu; la simpla redaccion del seu jornal es possible a Winston sonque mercé una particularitat del plan del seu apartament que permet d'escapar a l'agach omnipresent del telecran.

Winston Smith utlisará mai tard lo pretèxte del seu roman per expausar la societat totalitária del seu entorn, los òmes qu'i collabòran e los seus ressòrts mai despietadoses. serrán expausadas los seus rencontres la negacion de l'amor e de la sensualitat per l'ensems de la societat - amb l'exemple notable de l'exfemna de Winston - o encara una presentacion de la destruccion de la lenga per un dels artesans entosiastas d'aquela entrepresa. La delacion dins la familha e tanben l'alunhament generalizat dels membres mai fidèls a la societat qu'acaban per prononciar dins lor sòm çò que riscan pas de prononciar la jornada serán abordats dins lo roman.

Rencontre amb Julia

Al moment de las Doas Minutas de l'Òdi, moment ritual de la jornada, pendent que la cara de l'« enemic » de l'Angsoc, Emmanuel Goldstein, es difusada sus d'ecrans, Winston crosa Julia, una gojata del comissariat als romans, membre de la liga antisèxe dels joves. Aprèp que creguèt qu'èra una espia de la Polícia de la Pensada e quitament qu'aviá desirat l'assassinar (mai precisament li espotir la clòsca d'una calada), subretot a causa del fach que semblava sovent lo seguir, Winston cambièt d'avís quand ela li confessèt mai tard qu'èra amorosa d'el.

S'enamorèron e s'amorejèron clandestinament dins una mansarda rendada dins lo quartièr dels proletaris. Sabon que serán condamnats, e que tard o d'ora deuran pagar lo prètz de totes aqueles crimes contra lo partit. Sómian pasmens d’un soslèvament, d’una resisténcia; creson al mite d’una Fraternitat qu'existiriá endacòm e uniriá las gents coma eles contra lo Partit. Es per aquó qu'acaban per anar rencontrat O’Brien, personatge intelligent e carismatic, membre del Partit interior que Winston a l’intima conviccion qu’es un partisant de la Fraternitat. O’Brien lor fa pervenir « Lo Libre » de Goldstein, l’enemic del pòble e del Partit, objècte de l'òdi e de la paur mai intensa en Oceania. I es explicat totas las originas e las consequéncias dels sistèmas politics e de las manipulacions psicologicas mesas en plaça en Oceania.

Arrestacion

Abans la fin de lor lectura, Winston e Julia son arrestats per la Polícia de la Pensada e menats al Ministèri de l'Amor (M. Charrington, que rendava una cambra a Winston e Julia, i aviá amagat un telecran darrièra un quadre). Winston i trapa lo quite O'Brien, que jamai èra membre de la Fraternitat, tot o contrari, perque precisament èra encargat de tracar los « criminals per la pensada ». O'Brien li apren que Winston èra ja reperat coma gaire fisable plan abans qu'el meteis ne prenga consciéncia (sèt ans d'ora)

Winston será torturat e umiliat pendent de jorns e de setmanas veire de meses (la nocion del temps es pas plan precesada a aquel moment de l'istòria car Winston a pas cap d'instrument que se fisar per mesurar lo temps) fins a que pèrda totas la seunas conviccions moralas e siá prèst a acceptar vertadièrament quina que siá vertat, tan contradictòria que siá (2 e 2 fan 5, Winston existís pas en realitat…), del moment qu'emana del Partit.

La reeducacion s'acaba quand confrontat a sa terror mai fòrta (dels rats), traís Julia e la renega.

En efècte, la tòca del Partit es d'epurar totas las pensadas que li son geinantas abans d'executar aqueles que los an emisas per eliminar çò que Winston nomena « la natura umana ». La leialtat de Winston per Julia èra la darrièra causa qu'anava contra las idèas del Partit, èra doncas l'etapa finala logica de sa « reeducacion ».

Aprenèm fin finala que lo « Libre » de Goldstein es en realitat una creacion del Partit Interior, qu'es a l'origina del regim de l'Oceania, e qu'Emmanuel Goldstein es una figura allegorica al mèsme títol que lo Grand Fraire; çò qu'i es escrich ne demòra pel mens vertadièr segon las paraulas d'O'Brien, donnant una dimension esglasianta d'aquel mond.

Escac de Winston

Relargat, Winston es pas mai qu'una epava voida de sentiments e de dignitat, passant sa vida a l'estanquet. Par hazard torna veire Julia, qu'ela tanben o reneguèt jos la tortura e aquela traïson mutuala trenca lor afeccion.

Pendent la guèrra necessária e de contunh qu'opausa los tres blòts totalitaris, la propaganda pretend qu'una « novèla brilhanta victòria » auriá afavorit magistralament una situacion qu'èra compromesa. Ven alara un admirator beat del Grand Fraire. Morrís benlèu executat d'una bala dins la nuca, tan que son totes los criminals de la pensada un còp lor « foliá » espurgada.

Contèxte

1984 s'inspira d'un obratge de l'escrivan rus Ievgueni Zamiatine titolat Nosautres e sortit en 1920. El tanben dona la descripcion d'una distopia totalitària. Manleva tanben fòrça a La Kallocaïne, distopia de la suèca Karin Boye, publicat en 1940, que pausa lo problèma de la fisança, de la delacion e de la traïson dels pròches dins un regim totalitari.

Parabòla del despotisme modèrne, conte filosofic sul pièger del sègle XX, lo totalitarisme orwellien es de segur inspirat del sistèma sovietic, amb lo Partit unic, lo cap tutelar objècte d'un culte de la personalitat, lo regim d'assemblada, la confusion dels poders, los plans de produccions trienals, lo militarisme de patronatge, las paradas e manifestacions « espontanèas », las filas d'espèras, los eslogans, los camps de reeducacion, las confessions publicas « a la moscovita » e las afichas giantas. Se pòt veire tanben de manlèu al nazisme, al fascisme e a l'stalinisme.

Orwell èra e demorèt un òme d'esquèrra d'una absoluda sinceritat. Abans 1984, aviá per exemple publicat suls fogals obrièrs miserablas dins lo Yorkshire et los caumaires de Middlesbrough (Lo Cai de Wigan). Tanben aviá aderit al Partit trabalhista independant, partit « socialista d'esquèrra » e èra pròche dels marxistas (combatèt dins las milicias comunistas del POUM pendent la guèrra civila espanhòla). Mas èra un socialista « de terren ». Se la drecha conservatritz èran plan segur son adversari politic, èra fòrt exigent contre l'esquèrra. Atal se trufèt de biais crudèl dins un dels seus primièrs romans (E òsca l'aspidistra !, amb lo personatge ridicul de Ravelston) d'una partida de l'« esquèrra » plan alunhada de la realitat sociala e materiala del mond obrièr. Crenhava tant l'« esquèrra morala » satisfacha, que sopçonava de far lo lièch del totalitarisme (mejans lo conferencièr « anti-Hitler » ridicul d' Un pauc d'aire fresc) en 1938. Fin finala, odiava los comunistas, a fortiori « de salon », e mespresava per exemple Jean-Paul Sartre. La misèria materiala demorava per el la misèria materiala, que lo « Partit » siá al poder o que siá los « capitalistas ». I a cap dobte doncas, al contrari de çò que se crei a vegadas, sus sas conviccions socialistas fòrça prigondament antiautoritárias, e Orwell acceptava mal d'èsser recuperat per la drecha, çò que foguèt subretot lo fach de l'accuèlh nordamerican de 1984.

D'autras particularitats de la descopa del Mond dins 1984 son tanben un rebat de las inquietuds d'Orwell. Atal dins lo roman, los Estats Units d'America son censat far partit d'Oceania (que regropa en fach los païses anglosaxons - veire mapa). Orwell vesiá dins los Estats Units d'America, un pauc al biais dels Temps modèrnes de Chaplin, la quintesséncia del mond modèrne tecnomaniac qu'es tanben l'un dels avertisments de 1984.

Fin finala la tèsi qu'Orwell expausa mejan lo manifèste del « traïdor » Emmanuel Goldstein (Del collectivisme oligarquic) supausa que lo poder pòt emplegar la misèria per de fins politicas: Goldstein atribuís las penurias regnant jos l'« angsoc » a una estrategia exprèssa del poder puslèu qu'a un escac economic.

Qualques intellectuals qu'avián conegut lo regim estalinian, coma l'ancian dissident Alexandre Zinoviev, s'acòrdan per saludar l'estonanta intuicion orwelliana dels mecanismes politics e psicologics del totalitarisme, quitament se Zinoviev fa de resèrvas sus l'obratge, que tròba a vegadas un pauc « simplista »).

Tèmas e personatges

Los personatges e los concèptes inventats per Orwell (Big Brother, Doblapensada, nòvaparla, O'Brien…) venguèron d'arquetips, que pòdon influénciar las sciéncias politicas coma:

Trucatge de l’Istòria e propaganda

Exemple de fototrucatge del regim estalinian. La falsificacion de l'Istòria del Comarch d'Oceania es similar.

Lo Partit a la mainmesa sus l'archiu e fa acceptar la seuna pròpia vertat istorica ne la farlabicant; practica la desinformacion e lo lavatge de cervèl per assetar sa dominacion. Fa tanben desapareisser de personas que venon tròp encombrantas e modifica lor passat, o los tornan, fals testimònis dels interessats per supòrt, pels traïdors, d'espions o de sabotaires. Es lo principi de la « mutabilitat del passat » car « que deten lo passat deten l’avenir ».

Una posicion vertadièrament filosofica sosten l'accion del Partit: la teoria del Partit es que lo passat existís pas d'esperel. Es pas qu'un sovenir dins los esperits umans. Lo mond existís sonque mejan la pensada umana e a gaire de realitat absoluda. Atal, se Winston es l'unic òme a se remembrar qu'Oceania èra una setmana mai d'ora en guèrra contra l'Eurasia e non pas contre l'Èstasia, es el lo fòl e non pas los autres. Quitament se lo fach es objectivament vertadièr, existís (dins lo sens qu'a de consequéncias) sonque dins la memòria de Winston. Lo Partit impausa una gimnastica de l'esperit als òmes (nomenat « doblepensada » en nòvaparla): cal assimilar totes los faches que lo Partit lor lança, e subretot obliar qu'èra autrament. E mai, cal obliar lo fach d'aver obliar.

Grand Fraire e telecrans

Al domicili e suls luòcs de trabalh dels membres del Partit, e tanben dins los luòcs publics, son dispausats de « telecrans », sistèma de videosusvelhança e simultanèament de television, que difusa de contunh de messatges del Partit. Los telecrans permeton a la polícia de la Pensada d’entendre e de veire çò que se fa dins cada pèça ont qualcun es present. Sols los membres del partit interior pòdon arestar lo telecran que se tròba a çò d'el pendent un cort periòde. Se pòt comparar lo telecran dels ecrans gigants de television interactiva que tapissant los murs dels ostal dins Fahrenheit 451 de Ray Bradbury (1953). Alucats en permanéncia, abestisson la populacion amb d'emissions en favor del partit (informacion, cants…). Los pompièrs piromans son encargats de cremar los libres anant contra las idèas del partit e de percaçar los asocials.

Orwell manifestament integrèt al seu recit un novelum que fasiá debat a l'epòca: la television, que lo quite nom èra tot un programa. La confusion entre receptor e camerà èra, en mai, una inquietud frequenta als començaments de la television, de raras personas equipadas se cresent susvelhadas par l'aparelh. Una traça d'aquela angoissa se vei dins Los Temps modèrnes de Charlie Chaplin : Charlot es reprimendat per l'ecran gigant ont apareis son patron, que lo « vei » mejans aquel e que lo seguís dels uèlhs. Se pòt encara veire un rebat d'aquela idèa dins 2001 : una Odissèa de l'espaci, de Stanley Kubrick, que l'ordinator Hal 9000 susvelha de contunh la nau espatiala e los passatgièrs pels seus innombrables e inquietants objectius de camerà rogencs. E plan segur los abitants de l'esglasianta vila sosterranha de THX 1138, de George Lucas, son susvelhat en permanéncia dins lors mendres faches e actes.

Ironicament, lo país de George Orwell, la Grand Bretanha, es ara lo país mai densament equipat en malhums de telesusvelhança: comptam una camerà per 15 abitants.

En mai, per proder exercir un contraròtle continual al sen de las quita familhas, los enfants son endoctrinats fòrça joves. Son encoratjats a denonciar lors parents al mendre simptòma de manca a l'ortodoxia.

Aquel comportament fa pensar a aquel dels enfants jol regim faissista italian, dins las Jovensas hitlerianas, o dins lo sistèma sovietic, que recompensava los joves que denonciavan lors parents e aviá fondat un vertadièr culte nacional amb lo delator presumit Pavel Morozov.

Boc emissari e mòstras d'òdi collectiu

L’ensems dels mals que tòcan la societat es atribuit a un oposant, lo « Traïdor Emmanuel Goldstein », que lo nom e la descripcion fisica semblant fòrça a Lev Davidovitch Bronstein aliàs Trotski. Aquel traïdor es l'objècte de sessilha d'isteria collectiva obligatòria, las « doas minutas d'òdi » que son organizadas jornalament.

Aquel Goldstein pòt tanben èsser considerat, coma lo Grand Fraire, coma una allegoria imortala. dins aquel cas una personificacion del mal, del desviament al respècte del partit. Pensam evitamment a l'« Enemic del Pòble » que se servissiá Stalin, que lo regim totalitari inspirèt fòrça lo roman tot entièr.

Dins lo roman, es tanben considerat coma l'autor d'un libre subversiu que los oposants al regim se passan entre eles. Winston Smith capita a obtenir lo libre, mas apren quand es arrestat que s'agís pas que d'un tèxte redigit pel regim d'esperel.

Destruccion de la lenga e de la logica

En mai de l'anglés classic, lenga oficiala d'Oceania, l'Angsoc creèt una lenga, la nòvaparla (newspeak en anglés). Aquela lenga es constituida subretot de montatge de mots e es somesa a una politica de reduccion del vocabulari. Lo nombre de mots en nòvaparla merma de contunh.

Al començament del roman, un membre del Partit Exterior revèla que la version finala del diccionari nòvaparla èra en preparacion per eliminar tot autre mena de pensada e idèa eretica. De mai, los mots nòvaparlas compòrtan pauc de sillabas per se prononciar mai rapidament, son concebuts per èsser prononciats sens reflexion e per anientar l'afècte e la coneissénça intuitiva dels mots e tanben de rendre impossible l’expression e la formulacion de pensadas subversivas. Pr'amor que siá totjorn possible de dire que las decisions del Partit son marrida, será impossible d'argumentar sus aquó. A l’epòca que se passa lo roman, la nòvaparla constituís encara una noveltat, que coexistissiá mai omens amb l’anglés classic. Lo lengatge n'es reduit a una foncion informativa.

La nòvaparla fa l’objècte d’apauriments planificats que la tòca es d'abestiar lo pòble pels contraròtlar melhor.

En mai, lo quite « sens logic » dels assubjectits al regim es alterat. En nòvaparla, per exemple, un mèsme mot coma « canalenga » pòt aver un sens laudatiu s’es aplicat a un membre del partit o pejoratiu s’es aplicat a un enemic del Partit. Ven doncas impossible de l'utilizar per dire de mal d'un membre du Partit. La populacion es aclapada d'eslogans coma:

• « La guèrra, es la patz. »
• « La libertat, es l’esclavatge. »
• « L'ignorància, c'est la fòrça. »

Situacion geopolitica a la fin del roman. La flècha negra representa las atacas d'Eurasia, alara que la blanca representa aquelas d'Oceania.

Piramida sociala coma apareis dins lo roman. Big Brother es al cap. En dejos, los membres del Partit interior (mens de 2 % de la populacion d'Oceania); puèi los membres del Partit exterior, coma Winston Smith. A la basa de la piramida, sián gaireben 85 % de la populacion de l'Oceania: los proletaris.

Angsoc

L’Angsoc, regim d’Oceania, divisís lo pòble en tres classas socialas: lo « Partit Interior », classa dirigenta al poder partejat, lo « Partit Exterior », trabalhadors mejans, e los « proletaris », sosclassa s’amassant dins los quartièrs lords. Lo cap suprèma del Partit es lo Grand Fraire, visatge imortal e adulat placardat suls murs de la vila. Totes los membres del Partit son de contunh susvelhats per la Polícia de la Pensada e cada acte, mot o agach es analisat mejans de « telecrans » (bastit de dos mots coma aqueles en nòvaparla) qu'exploran los mendres luòcs. Winston Smith, membre del Partit exterior, ocupa un pòste de rectificacion d’informacion al comissariat a l'archivu, dins lo Ministèri de la Vertat (Minivert en nòvaparla). Son trabalh consistís a suprimir totas las traças istoricas que correspondon pas a l'Istòria Oficiala, que deu totjorn correspondre a çò que predís lo Grand Fraire.

La mòrt de Winston Smith

Aprèp que foguèt torturat per O'Brien e aver renegat Julia, Winston Smith venguèt un fervorós admirator del sistèma totalitari.

Pasmens, dins la darrièra pagina del libre, aprenèm que será executat per la Polícia de la pensada. Porque aquela darrièra suprimariá un òme qu'es totalament favorable al regime en plaça?

La responsa ven de la quita natura del regim totalitari; la mòrt de Smith significa:

• d'un costat, que lo sistèma tua non tant los oposants, coma dins los regims dictorials « classics », mas tanben los seus mai feveroses partisants: coma dins lo fenomèn de las Grandas purgas estalinianas dels ans 1930, degun es aparat, e lo fach d'èsser un partisant del regim en plaça garantís gaire que la vida será salvada; dins aquel sistèma la vida umana val res e a cap de significacion;
• d'autre costat, se lo regim vòl anientar tot biais de libertat constrenhent la libertat d'anar e tornar, los còrs, lo langatge, la sexualitat, la pensada politica e la pensada privada, vòl, d'una mena, « empachar tot escap »: non tant los amics del regim pòdon èsser executats, mas los enemics son d'en primièr convertits abans de subir lo mèsme sòrt. Atal, qué que fasem, qué que pensam, qué que disèm, lo Partit, de tota eternitat e per sempre, es « lo mai fòrt », anientant tota traça presenta, passada e futura d'oposicion, absoludament res e degun podent li risistir. La mòrt de Smith pòt voler dire: « De tota mena, tot lo mond será executat un jorn o l'autre ».

Elements vertadièrs dins lo roman

La correspondéncia d’Orwell indica que son projècte èra de lançar un avertiment contra los totalitarismes, subretot a una esquèrra britanica (que n'èra) que sopçona de complasença en favor de Stalin, subretot de la part d'intellectuals coma George Bernard Shaw o H. G. Wells. Es possible que son roman siá una critica del movement de la Fabian Society qu'aqueles darrièrs apartenián, e que poiriá correspondre a l’angsoc (ingsoc en anglés : progressive socialism), movement que lo quite Orwell auriá appartengut, introdusit per Aldous Huxley.

Fòrça elements son posats dins la realitat de la fin dels ans 1940 qu'inspirèt Orwell de biais flagrant: la descripcion d'un Londres descrepit, amb de cratèris duguts a de « bombas fusadas », sas filas d'espèra devant las boticas, ostals victorians en roïna, las privacions de totas menas. Tot aquó evòca fortament lo Londres de l'imediat postguèrra e las penurias (los tiquets de racionament demorèron una realitat fins a 1953) sens comptar los efèctes encora visibles dels bombardaments alemands. Lo bastiment qu'aurián inspirat lo « ministèri de la Vertat » seriá aquel del ministèri de l'Informacion dins lo quartièr Bloomsbury, Senate House, ara proprietat de l'universitat de Londres.

Vejatz tanben

Bibliografia, estudis

• Anthony Burgess, 1984-85, ed Robert Laffont, Paris, 1977
• Hannah Arendt, Les Origines du totalitarisme
• François Brune, Sous le soleil de Big Brother, Précis sur "1984" à l'usage des années 2000, Éditions L'Harmattan, 2000.
• Frédéric Regard commente 1984, Folio, París, 1994

Articles connèxes

• Nòvaparla (en anglés newspeak, en francés novlangue, lenganava en occitan dens la version de Felip Biu en 2021 en çò de Letras d'Òc).
• Grand Fraire (en anglés Big Brother)
• Distopia
• Brazil, film de Terry Gilliam (1985)