Seldjokidas

Lei Seldjokidas son una dinastia turca de l'Edat Mejana que dominèt la màger part de l'Orient Mejan e dau mond musulman entre lei sègles XI e XIII. Per extension, en causa dau ròtle major tengut per aquel ostau, lo tèrme s'utiliza per designar totei lei pòbles turcs occidentaus durant aqueu periòde.

Territòris ocupats per lei Seldjokidas.

Originaris d'Asia Centrala, lei Seldjokidas migrèron vèrs Pèrsia. Inicialament mercenaris per lei poissanças localas, conquistèron un territòri independent avans de venir lei protectors dau Califat Abbassida en 1055. Pasmens, la dinastia principala, dicha « Grands Seldjokidas », declinèt rapidament en causa de la fragmentacion de son territòri. Dispareguèt un sègle pus tard. Dins aquò, divèrsei princes seldjokidas fondèron de dinastias localas. La pus poderosa foguèt aquela dau Sultanat de Rom que prenguèt pauc a pauc lo contraròtle de la màger part d'Anatolia. Se mantenguèt fins au començament dau sègle XIV e tenguèt un ròtle important dins lei Crosadas e dins lo declin de l'Empèri Bizantin.

Originas

Dich Seldjok († 1009) èra lo fiu d'un cap militar d'una tribü deis Oghuzs Qiniq, un pòble turc que fasiá partida d'una confederacion de clans nomadas installats entre la Mar Caspiana e la Mar d'Aral. Per de rasons desconegudas, son paire quitèt aquel ensemble e anèt s'installar dins la region de Sirdarià. Pasmens, vèrs 985-986, lo clan deguèt abandonar l'endrech en causa de la pression militara dei Chinés ò d'autrei tribüs nomadas. Migrèt vèrs lo sud e intrèt en Transoxiana sus lo territòri de l'Empèri Gaznevid. Segon una tradicion ben establida, la tribü se convertiguèt a l'islam e intrèt au servici dau sultan Mahmud de Ghazni (997-1030) coma auxiliars dins son armada.

Pasmens, la tribü aprofichèt tanben lei tensions entre leis autrei dinastias de la region per trobar d'emplegaires. En particular, participèt ai conflictes entre lei Samanids e lei Karakhanids. Aquò li permetèt de renfòrçar sa preséncia en Transoxiana e sa poissança militara. Vèrs 1035, aquò entraïnèt una guèrra còntra lei Gaznevids que s'inquietèron finalament de la poissança de sei vassaus. Pasmens, après cinc ans de combats, lei Seldjokidas s'impausèron e prenguèron lo contraròtle de Khorasan. Puei, durant lo rèine de Toghrul Beg (1038-1063), conquistèron Nichapur (1038), la region de Kharezm (1042), Hamadan e Ispahan (1051). Aquela darriera vila venguèt la capitala de la dinastia.

Diplomata e cap militar avisat, Toghrul Beg comprenguèt ben lei tensions dau mond musulman dau periòde. D'efiech, l'ortodoxia èra fòrça contestada per de movements chiitas extrèms a l'origina de revòutas recurrentas. Lo cap seldjokida prepausèt donc sei servicis au califa abbassida de Bagdad. En 1055, ocupèt la vila, venguèt lo protector dau sobeiran e recebèt lo títol de sultan. Aqueu succès li donèt un prestigi considerable, li permetèt de legitimar son poder e li donèt la possibilitat de menar de guèrras novèlas au nom dau califa.

Lei Grands Seldjokidas (1038-1157)

Article detalhat : Grands Seldjokidas.

La dinastia que reinèt sus l'empèri fondat per Toghrul Beg es dicha « Grands Seldjokidas » en causa de l'extension de son territòri que s'estendiguèt d'Anatolia a l'Asia Centrala. Successor de Toghrul Beg, Alp Arslan (1063-1073) ataquèt l'Empèri Bizantin tre lo començament de son rèine. La violéncia de seis incursions entraïnèt una reaccion importanta de l'emperaire Roman IV Diogèn (1068-1071) mai lei Seldjokidas lo capturèron a la batalha de Manzikert (1071). Aquò entraïnèt una crisi politica a Constantinòble e una guèrra civila entre Bizantins. Aprofichant aqueu caòs, lei Turcs s'installèron solidament en Anatolia Centrala avans d'atacar lei vilas dei zònas litoralas. Malik Chah (1073-1092]]), fiu d'Alp Arslan, prenguèt ansin Nicèa en 1078 e menacèt dirèctament la capitala bizantina.

Pasmens, lei Seldjokidas comencèron de faciar de problemas per dirigir son empèri. D'efiech, conquistat tròp rapidament, aviá pas d'administracion vertadiera e plusors caps locaus èran a assaiar de formar de principats autonòms. A la mòrt de Malik Chah en 1092, aqueu procès de fragmentacion èra ja ben avançat. Lo rèine brèu de son fiu, Mahmud I^èr (1092-1094), agravèt la situacion. La division venguèt oficiala en 1118. Ahmad Sanjar (1118-1157) restaurèt finalament l'autoritat dei Grands Seldjokidas en Khorasan e en Transoxiana. Pasmens, a partir deis ans 1150, lo declin seldjokida permetèt ai tribüs nomadas d'Asia Centrala de se revòutar e Ahmad Sanjar foguèt finalament vencut per Khwarezm.

Lo periòde dei Grands Seldjokidas aguèt d'efiechs sus l'elèit turc dau periòde. D'efiech, laissant l'administracion ai pòbles locaus, l'elèit turc s'iranizèt pauc a pauc e una partida adoptèt lo persan coma lenga. Aquò favorizèt la cultura e lei sciéncias car lei sultans seldjokidas sostenguèron la construccion d'universitats ò de mosquetas e, d'un biais pus generau, lo desvolopament de la vida intellectuala. Pasmens, foguèron pas capables de sometre lei sèctas chiitas pus fanaticas (especialament lei Nizarits) e l'arribada de mai d'una tribü nomada entraïnèt lo declin de l'agricultura dins plusors regions.

Lei Seldjokidas de Rom (1077-1308)

Article detalhat : Sultanat de Rom.

La formacion dau Sultanat

La formacion dau Sultanat de Rom es una consequéncia de la victòria turca de Manzikert en 1071. Desirós d'aprofichar aqueu succès e d'alunchar de tribüs nomadas pauc disciplinadas, lei sultans Alp Arslan e Malik Chah encoratjèron lo movement. Dins aquò, plusors vilas bizantinas, especialament Constantinòble, resistiguèron gràcias a sei fortificacions, çò que menèt a la formacion d'una zòna instabla constituïda de plusors principats tribaus mai ò mens independents. Descendent de Seldjok eu meteis, lo fondator de la dinastia seldjokida, lo cap Sulayman ibn Kutulmich (1077-1086) aprofichèt lo prestigi de seis originas per renfòrçar son territòri que venguèt pauc a pauc l'Estat pus poderós de la region sota lo nom de Sultanat de Rom. Lo tèrme « Rom » vèn de Roman e indica la preséncia fòrta de populacions « romanas », es a dire originàrias de l'Empèri Roman d'Orient dins la region. Pasmens, en causa de sa poissança creissenta, lo Sultanat deguèt lòngtemps faciar l'ostilitat d'autrei tribüs turcas installadas en Anatolia.

En mai de sei liames amb lei Grands Seldjokidas, Sulayman ibn Kutulmich aprofichèt sa bòna comprenença deis enjòcs regionaus. S'alièt donc amb l'emperaire bizantin Alexis I^èr Comnèn (1081-1116). Aquò li permetèt de gardar lo contraròtle de Nicèa que venguèt sa capitala. Puei, ataquèt leis autrei caps anatolians. Ocupèt ansin una partida importanta de la peninsula e la vila d'Antiòquia. En revènge, Alèp resistiguèt a seis atacas e Sulayman moriguèt en 1186 durant un assaut còntra la vila. A sa mòrt, son fiu Kilis Arslan (1086-1107) èra encara menor e poguèt pas quitar Iraq avans 1192. Aqueu vuege foguèt esplechat per lei Danichmenditas, una dinastia fondada a la fin dau sègle XII dins lo nòrd d'Anatolia, per assaiar de conquistar lei territòrias seldjokidas de la region. Ocupèron un territòri relativament important en Anatolia Centrala mai poguèron pas eliminar lo Sultanat.

Lo periòde dei Crosadas e l'apogèu dau Sultanat

A la fin dau sègle XI, lei Seldjokidas anatolians foguèron un adversari important dei Crosats maugrat l'abséncia de sostèn de part dei Grands Seldjokidas ja ben afeblits per sei divisions intèrnas. Lo 21 d'octòbre, anientèron sensa dificultat la crosada populara a la batalha de Civetot. Pasmens, après aquela victòria aisada, Kilis Arslan foguèt susprés per la combativitat de la « crosada dei barons ». Perdiguèt ansin Nicèa en 1096 e foguèt batut a Dorilèa un an pus tard. Aquela desfacha entraïnèt la pèrda de l'oèst anatolian. D'efiech, permetèt ai Bizantins de restablir una preséncia solida en Anatolia e d'i arrestar l'avançada turca durant dos sègles.

Aguent comprés l'impossiblitat de tornar ocupar lei territòris reconquistats per lei Crosats e lei Bizantins, lei Seldjokidas gardèron l'Anatolia Centrala e dirigiguèron seis ambicions territòrialas vèrs l'èst. En 1107, Kilis Arslan prenguèt ansin lo contraròtle de Mossol. Se proclamèt tanben sultan mai aquò entraïnèt una reaccion dei Grands Seldjokidas. Batut, Kilis Arslan moriguèt durant la retirada de sei tropas. Sei successors chausiguèron de renfòrçar sa preséncia en Anatolia e de fondar un sultanat centralizat a l'entorn de Konya. Ansin, en 1116, Masud I^èr (1116-1155) usurpèt lo poder de son paire qu'assaiava d'atacar Constantinòble. Son trabalh de construccion li permetèt d'esquichar l'expedicion de l'emperaire Conrad III en 1147 durant la Segonda Crosada. Pus prudent, lo rèi Loís VII prefiguèt demorar lòng dau litorau e defugir lo territòri seldjokida.

Son successor, Kilis Arslan II (1155-1192) decidèt d'unificar l'Anatolia musulmana per renfòrçar mai lo Sultanat. Per aquò, se declarèt inicialament vassau de l'Empèri Bizantin. Aguent protegit sa frontiera occidentala, eliminèt lei Danichmenditas entre 1172 e 1178. Lei Bizantins comprenguèron alora lo perilh mai lei Seldjokidas resistiguèron a la còntra-ofensiva menada per l'emperaire Manual I^èr a la batalha de Miriocèfal en 1176.Aqueu combat entraïnèt una crisi politica dins l'Empèri marcada per una succession d'usurpacions e de guèrras civilas que menèron a la Quatrena Crosada. Pasmens, en 1190, lei Crosats de Frederic Barbarossa prenguèron brèvament Konya. Pus grèu, a la mòrt de Kilis Arslan II, una guèrra civila aguèt luòc entre sei fius.

L'unitat foguèt restablida en 1204 sota la direccion de Kay Khusraw (1192-1196 e 1204-1210). La meteissa annada, l'Empèri Bizantin s'afondrèt amb la presa de Constantinòble per lei Crosats. Aprofichant la feblessa de l'Empèri Latin fondat per lei Crosats, Kay Khusraw ataquèt lei regions litoralas e prenguèt Antalya, Sinòpe e Cilícia. Lo Sultanat obtenguèt ansin de pòrts e perseguiguèt son avançada durant lo rèine de Kay Qubadh (1219-1237 amb la presa de Kalonoros (1220, d'Erzincjan (1228) e d'Erzurum (1230).

Lo declin e la disparicion

A son apogèu en 1230, lo Sultanat de Rom conoguèt un declin rapide. Sa causa premiera es l'arribada dei Mongòls en Anatolia Orientala vèrs 1241-1242. D'efiech, Kay Khusraw II (1237-1246) foguèt durament batut a Kose Dagi lo 26 de junh de 1243. Aquò permetèt ai Mongòls de menar d'incursions regularas en Anatolia e lo territòri seldjokida se fragmentèt.

En 1277, lei princes seldjokidas demandèron l'ajuda dau cap mameloc Baybars per restaurar son poder. Una importanta armada turca intrèt en Anatolia e bateguèt lei Mongòls a Elbistan. Pasmens, sensa sostèn de part dei fòrças seldjokidas, Baybars se retirèt e lei Mongòls eliminèron lei princes rebèls. Après aquela desfacha, lei sobeirans seldjokidas perdiguèron la realitat dau poder au profiech deis emirs e dei visirs. Reduch a un ròtle nominau, la dinastia se mantenguèt oficialament fins a 1308.

Leis autrei brancas dei Seldjokidas

La fragmentacion de l'Empèri Seldjokida donèt tanben naissença a de dinastias seldjokidas en Pèrsia, en Mesopotamia e en Siria. Pasmens, aquelei linhadas conoguèron un declin rapide e dispareguèron dins lo corrent dau sègle XII.

Lei Seldjokidas de Kerman (1041-1186)

Lei Seldjokidas de Kerman son una dinastia fondada per Qara Arslan Qawurd (1071-1073), un cosin de Toghrul Beg. Durant son rèine, prenguèt lo contraròtle de la vila de Kerman dins lo sud-èst de Pèrsia e intervenguèt en Oman e dins la Peninsula Aràbia. A sa mòrt, sei successors mantenguèron son independéncia fins a un periòde de crisi que comencèt en 1169. Puei, una guèrra civila afebliguèt la dinastia que foguèt destrucha per una incursion deis Oghuzs en 1186-1187.

Lei Seldjokidas d'Iraq (1118-1194)

Lei Seldjokidas d'Iraq son una branca dinastica eissida dei Grands Seldjokidas. Gardèt lo contraròtle d'Iraq e d'una partida de la Pèrsia Occidentala. Tre leis ans 1130, sei sultans laissèron lo poder ais atabeks, una classa de governadors encargada de l'educacion dei princes seldjokidas. Aprofichant aqueu declin, lo califa Ahmad al-Nasir (1180-1225) restaurèt l'independéncia deis Abbassidas de Bagdad entraïnant la disparicion dei Seldjokidas d'Iraq en 1194.

Lei Seldjokidas de Siria (1078-1117)

Dins lo corrent deis ans 1070, un vassau d'Alp Arslan dich Atsiz ibn Uvak assaièt de conquistar Palestina. Prenguèt Ramla, Jerusalèm e Damasc. Pasmens, après 1076, deguèt faciar una còntra-ataca dau Califat Fatimida. En dificultat, demandèt l'ajuda de sei senhors e lei Seldjokidas li mandèron una armada dirigida per Tutuch, un fiu d'Alp Arslan. Pasmens, Tutuch decidèt de conquistar lo sieu principat. Conquistèt Damasc en 1078 e eliminèt Atsiz ibn Uvak en 1079. Dins aquò, lo Malik Chah, sultan de l'Empèri Seldjokid, s'opausèt a seis ambicions e l'empediguèt d'ocupar Alèp. I installèt una importanta garnison e ne'n fisèt lo contraròtle a Zangi, lo futur fondator de la dinastia dei Zangids.

A la mòrt de Malik Chah, Tutuch assaièt d'usurpar lo poder de son successor mai foguèt vencut e tuat en 1095. Pasmens, sei fius Ridwan (1095-1113) e Duqaq (1095-1104) obtenguèron lo contraròtle d'Alèp per lo premier e de Damasc per lo segond. Menaçadas per lei Crosats, aquelei vilas li permetèron pas d'estendre son territòri. Au contrari, imitèron lei Seldjokidas d'Iraq e laissèron pauc a pauc lo poder ais atabeks. Tre 1204, TughTegin reversèt lo fiu de Duqaq e fondèt la dinastia dei Burids. Puei, en 1117, leis abitants d'Alèp reversèron la dinastia seldjokida locala per donar lo poder a Il Ghazi ibn Ortoq, jutjat pus competent dins lo domeni militar.

Annèxs

Liames intèrnes

• Alp Arslan.
• Crosada.
• Empèri Bizantin.
• Empèris nomadas.
• Islam.
• Lista dei sobeirans seldjokidas.
• Sultanat de Rom.
• Toghrul Beg.
• Turcs.

Bibliografia

• (fr) René Grousset, Histoire des Croisades et du Royaume Franc de Jérusalem, 1934-1936, Plon, 1934.
• (fr) René Grousset, L’Empire des steppes, Attila, Gengis-Khan, Tamerlan, Payot, 1965.
• (fr) Jean-Paul Roux, Histoire des Turcs, Fayard, 2000.
• (fr) Janine Sourdel e Dominique Sourdel, Dictionnaire historique de l'islam, PUF, 2004, pp. 740-743.