Nicaragua

Nicaragua República de Nicaragua
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
(Detalhs) (Detalhs)
Devisa nacionala : Pro Mundi Beneficio
Imne nacional : {{{imne}}}
capitala populacion (an)	Managua 1 097 611 abitants (2003)
Superfícia	129 494 km²
Populacion Densitat	5 465 100 (2005)
Independéncia - Jorn	(d'Espanha) 15 de setembre de 1821
Ora	UTC-6
Còde telefonic	+505

Nicaragua, tanben escrich Nicaragüa, oficialament la Republica de Nicaragua (en espanhòl: República de Nicaragua), es un estat sobeiran d'America Centrala. Confronta Honduras al nòrd e la Còsta Rica al sud. A l'oèst es bordat per l'Ocean Pacific e a l'èst es bordat per la Mar Cariba.

La capitala n'es Managua, la lenga de l'Estat es l'espanhòl e lo gentilici es nicaragüenc -a.

Istòria

Lo periòde precoloniau

Lo territòri nicaragüenc sembla restat per l'èsser uman dempuei 8 000 ans. Veguèt pas lo desvolopament de civilizacions urbanas e ierarquizadas. Au sègle XVI, a l'arribada deis Espanhòus, èra poblat per de tribüs nomadas e agropastoralas :

• lòng dau litorau pacific, lei Niquiranos, lei Chorotegas e lei Maribios.
• dins lei regions centralas, lei Matagalpas, lei Lencas e lei Chontales.
• lòng de l'Ocean Atlantic, lei Mosquitos, lei Sumus e lei Ramas.

Lei grops atlantics èran lingüisticament e culturalament liats ai pòbles dau nòrd de Colómbia. Leis autrei parlavan de lengas pròchas dau nahuatl e partejavan probablament una origina mexicana.

Lo periòde coloniau

Nicaragua foguèt descubèrt per Cristòl Colomb en 1502. Sa colonizacion comencèt en 1522 amb una expedicion organizada per lo conquistador Gil González Dávila. Foguèt relativament aisada e la populacion indigèna foguèt rapidament anientada per lei malautiás e l'esclavatge. La colonia foguèt integrada au sen de la Capitanariá Generala de Guatemala. Una capitala administrativa foguèt installada a León. Pasmens, en causa de l'abséncia de metaus preciós ò de ressorsas agricòlas, lo país interessèt gaire lo poder espanhòu. En particular, ges de garnison importanta foguèt desplegada dins la region en despiech d'incursions francesas, anglesas e olandesas lòng de la costat atlantica.

Lo periòde dei Províncias Unidas d'America

L'independéncia de Nicaragua foguèt proclamada en 1821 après una insureccion relativament pacifica en causa de l'abséncia de tropas espanhòlas. Brèvament integrat au sen de l'Empèri Mexican de 1822-1823, Nicaragua faguèt partida dei Províncias Unidas d'America ambé leis autrei colonias d'America Centrala vengudas independentas.

Coma leis autrei membres de la federacion, Nicaragua foguèt devesit per lei tensions entre liberaus e conservators. Pasmens, dins lo país, aquela situacion foguèt agravada per lei rivalitats geograficas entre León, centre de l'elèit liberau, e Granada onte viviá la màger part dei proprietaris terrens conservators. Una tiera de guèrras civilas opausèt lei dos camps e lo govèrn federau mandèt de tropas per restablir l'òrdre en 1830-1833. Pasmens, aquò foguèt pas sufisent e lei Províncias Unidas d'America s'afondrèron en 1838-1839.

Lo Nicaragua independent

Lo desvolopament de l'influéncia estatsunidenca

En causa de sa posicion estrategica entre lei dos oceans, lo Nicaragua independent venguèt sensa tardar un enjòc dei luchas d'influéncia entre poissanças imperialistas. En 1850, un tractat entre lo Reiaume Unit e leis Estats Units d'America laissèt camp liure ai segonds.

En Nicaragua, la capitala foguèt desplaçada en 1852 a Managua per arrestar lei conflictes de primautat entre León e Granada. Pasmens, aquò permetèt pas d'arrestar lei guèrras civilas entre liberaus e conservators. Ansin, en 1855, un aventurier estatsunidenc dich William Walker e un grop de mercenaris prenguèron lo contraròtle dau país. Lei Nicaragüencs se liberèron en 1857. Fins a 1893, Nicaragua foguèt dirigit per de govèrns conservators. Gràcias au sostèn deis Estats Units, desvolopèron la produccion de cafè que venguèt lo còr de l'economia nacionala. En mai d'aquò, aprofichant lo retirament britanic de la region, poguèron annexar lo reiaume dei Mosquitos qu'èra plus protegit per Londres.

En 1893, lo generau liberau José Santos Zelaya reversèt lei conservators e prenguèt lo poder. Modernizèt lei plantacions de cafè. Pasmens, venguèt pauc a pauc ostil ais Estats Units quand Panamà foguèt chausit per la construccion dau canau transoceanic. En 1909, aquò entraïnèt lo desbarcament de tropas estatsunidencas que restabliguèron lei conservators.

Pasmens, aqueu retorn foguèt mau acceptada per la populacion e lei trèbols se multipliquèron entraïnant una segonda ocupacion estatsunidenca de 1912 a 1925. Tre sa partença, la guèrra civila prenguèt mai e una tresen periòde d'ocupacion estatsunidenc se debanèt de 1926 a 1933. Lo generau Augusto Sandino menèt una guerilha qu'infligiguèt plusors desfachas ai soudats estatsunidencs. Per limitar sei pèrdas, Washington formèt una armada nicaragüenca fidèla a seis interès. Après lo retirament estatsunidenc, Sandino arrestèt lo combat mai foguèt assassinat en 1934 per la garda nacionala dau generau Anastasio Somoza García.

La dinastia dei Somoza

Après l'assassinat de Sandino, Anastasio Somoza García èra vengut lo cap vertadier dau país e prenguèt oficialament lo poder en 1936. Sostengut per leis Estats Units, organizèt una dictatura relativament abila. D'efèct, tolerèt l'existéncia d'una oposicion legala e infiltrèt lei sindicats e lei movements politics advèrs, çò que li permetèt de devesir seis oposants e de gardar aisament lo poder. Aquò li permetèt pereu de prendre lo contraròtle dei richessas dau país e sa familha acampèt una fortuna considerabla fins a son reversament en 1979.

Pasmens, lo sistèma Somoza se turtèt pauc a pauc a l'oposicion pus virulenta dei marxistas que capitèron de l'assassinar en 1956. Sei fius Luis Somoza Debayle, president, e Anastasio Somoza Debayle, cap de la garda nacionala e cap vertadier dau regime, lo remplacèron. En 1967, après la mòrt de Luis, Anastasio venguèt oficialament president. Cinc ans pus tard, la capitala foguèt destrucha per un tèrratrem que tuèt 10 000 abitants e laissèt 500 000 personas sensa ostau.

L'amplor de la catastròfa, agravada per lei destornaments de l'ajuda internacionala organizats per lo president, permetèt de renfòrçar l'oposicion marxista incarnada per la guerilha dau Frònt Sandinista de Liberacion Nacionala (FSLN) fondat en 1961 en Cuba. A partir de 1974, la lèi marciala foguèt proclamada e la garda nacionala multipliquèt leis atrocitats còntra lei sandinistas. Pasmens, aquò empachèt lei progrès dau FSLN e privèt lo regime dau sostèn estatsunidenc. Ansin, en julhet de 1979, lei sandinistas capitèron de prendre Managua e Somoza foguèt obligat de s'enfugir.

Lo periòde sandinista

Après la victòria còntra Somoza, lei sandinistas assaièron sensa succès d'associar de moderats a sa politica. De mai, sa politica relativament ambiciosa (reforma agrària, melhorament dei sistèmas d'educacion e de santat... etc.) se turtèron a d'interès privats poderós, especialament au sen de la Glèisa. Aquò foguèt agravat en 1981 per la victòria electorala de Ronald Reagan que decidèt d'eliminar aqueu regime comunista.

Washington sostenguèt donc la creacion d'una guerilha antisandinista (la Contra) que menèt d'incursions còntra Nicaragua a partir d'Onduras. Leis Estatsunidencs organizèron tanben un embarg de Nicaragua e minèron certanei pòrts dau país. Lei combats comencèron en 1982. Managua proclamèt l'estat d'urgéncia dins lo corrent de l'annada, establiguèt un servici militar obligatòri e recebèt una ajuda cubana. Aquò li permetèt de resistir militarament. Pasmens, lo president Daniel Ortega, elegit en 1984, poguèt pas empachar l'afondrament progressiu de l'economia nicaragüenca. En 1987, foguèt donc obligat de començar de negociacions ambé la Contra. Puei, en 1990, perdiguèt d'eleccions còntra Violeta Barrios de Chamorro e laissèt lo poder.

Nicaragua après 1990

Violeta Barrios de Chamorro dirigiguèt Nicaragua de 1990 a 1997. Capitèt de restablir la patz e de redreiçar la situacion economica gràcias a la fin de l'embarg estatsunidenc. Comencèt pereu de liberalizar l'economia dau país maugrat lei criticas dei sandinistas demorats relativament influents au parlament. Foguèt remplaçada per dos presidents conservators, Arnoldo Alemán (1997-2002) e Enrique Bolaños Geyer (2002-2007), que renforcèron la liberalizacion economica. Pasmens, favorizèron tanben lo desvolopament de la corrupcion e lo premier foguèt condamnat a 20 ans de preson. Autra dificultat, en 1998, lo ciclon Mitch destruguèt la màger part dau territòri (3 800 mòrts, 500 000 a 800 000 sensa ostau).

En 2007, Daniel Ortega foguèt donc tornarmai elegit president. Engatjèt son país au sen de l'Aliança Bolivariana per leis Americas e adoptèt divèrsei reformas socialas. Pasmens, d'un biais paradoxau, foguèt tanben obligat de far vòtar de lèis fòrça regressivas regardant lei drechs dei fremas (enebiment de l'avortament... etc.) per mantenir son aliança amb un partit catolic que fa partida de sa majoritat. En novembre de 2011, foguèt aisament tornat elegir a la presidéncia.

Dempuèi mantun ans, la deriva autoritaria de lo regim es marcada per d'afrontaments saunòs. Aus crits de « Libertat ! » e « Justicia ! », mantun centenas de Nicaraguaïencs an bravat lo 17 d'abriu de 2019 à Managua, l’interdiccion de manifestar per comemorar lo primièr anniversari de lo lençament d'una revòlta populara contra lo president, Daniel Ortega, reprimada dins lo sang. Un braç de fièrre entre lo govèrnament e l’opposicion plonja lo païs sul camin d'enlòc.

Geografia

Lo litorau pacific es una estrescha faissa fertila (coton, cafè). Au delà, lo relèu s’enauça pauc a pauc ; las cimas mai nautas, sovent volcanicas, son au nòrd oèst, au ras d’Ondoras. Lo Sud, a la frontiera amb la Còsta Rica, es una region de terrens planièrs (bòsc tropicau e paluns), sustot a l'entorn dau lac Nicaragua. La part orientala dau païs, expausada a las pluèjas fòrtas e auragans, es pauc poblada, levat quauques pòrts e poblaments sus la còsta, e dei pichonas illas de Corn (3000 ab.).

Lo territòri, qu’es situat sus una zòna tectonica activa, es sovent brandit per de tèrratrems violents.

Lo clima vària de subtropicau dins las tèrras bassas, a temperat dins las montanhas centralas. En 1998, la region foguèt degalhada per l'auragan Mitch, que laissèt 19 000 mòrts e 6,2 mds $ de degalhs, principaument en Onduras e Nicaragua.