Gardiòl

Lo gardiòl es lo parlar occitan vivaroaupenc de La Gàrdia (Guardia Piemontese en italian), en Calàbria (Italia). La populacion de La Gàrdia es arribada de las Valadas Occitanas dau Piemont au sègle XIV, quand fugissiá las persecucions contra los Valdés.

En 2007, per lo lingüista Fiorenzo Toso, i aviá 340 locutors de gardiòl sus los 1 860 demorants, los autres parlavan italian estandard, o calabrés.

Exemple de texte

Tèxte tirat del metòde de G. Ligozat.

A La Gàrdia l’antica pòrta granda (pòrta dal sang) ilh recòrda fait brut, fòrse, en part, inventat. Un fait dei mai brut al vai sochèd ‘o 11 de junh 1561 a Montalto Uffungo aont otanta-uèch Valdés ilh van èsser massat a chavon dal schalier de la guieisa de Sant Fransisc de Paola.

Un testimone al vai scriu dins una letra ‘o fait brut: ‘o bòia, stachaa una faissa sus lhi uèlh dal condamnat, ab ‘o cotèll al lhi talha ‘o gargaròt, al lhi cacha la faissa, e ainan un autre.

‘O deman ilh van talha lhi cadàver, ilh lhi van tapa sus lhi carre e ilh lhi van empinge sus lhi arbre, per mai ò mens trenta-shèis milhe long la straa per Castrovillari. ‘O 28 de junh, sus la plaça de Cosenza, lhi autre Valdés ilh van èsser cuvèrt de piche e iars coma tòrche. Gabriele Pepe, dins Il Ponte – setembre/otróeve 1950, al a pas dóbie: « La vai èsser una crochata vèra, ab tot lhi mal de le crochate: destruccion de país entíer, fúec, massacre colectiu, impicajon, confiscacion, vinhe destrote. » En tot 2000 Valdés de La Gàrdia, Montalto Uffugo e San Sisto ilh van èsser massat; 1600 ilh van èsser empresonat ò mandat sus le galère.

Le gardiol comparat au nòrd-occitan e aus autras lengas romanas

latin	portugués	espanhòl	francés	catalan	nòrd-occitan	gardiòl	sarde	italian	friolan	ladin (Nones)	romanés
clavem	chave	llave/clave	clef/clé	clau	clau/clhau	quiau	crae/crai	chiave	clâf	clau	cheie
noctem	noite	noche	nuit	nit	nueit/nuech	nuèit	notte/notti	notte	gnot	not	noapte
cantare	cantar	cantar	chanter	cantar	chantar	chantar	cantare/cantai	cantare	cjantâ	ciantar	cânta
capram	cabra	cabra	chèvre	cabra	chabra	chabra	cabra/craba	capra	cjavre	ciaura	capră
linguam	língua	lengua	langue	llengua	lenga	llenga	limba/lingua	lingua	lenghe	lenga	limbă
plateam	praça	plaza	place	plaça	plaça/plhaça	piaça	pratha/pratza	piazza	place	plaza	piaţă
pontem	ponte	puente	pont	pont	pònt/pont	pònt	ponte/ponti	ponte	puint	pònt	punte
ecclesiam (basilicam)	igreja	iglesia	église	església	gleia/gleisa	guieisa	creja/cresia	chiesa	glesie	glesia	biserică
caseus lat.vulg. formaticum	queijo	queso	fromage	formatge	formatge/fromatge	case	casu	formaggio/cacio	formadi	formai	brânză/caş

Caracteristicas

• Prononciacion

a : [a]

a finau : [ə] o mut

e davant una consona nasala deven : [ə] o s'accentua : [ʏ]

é : pòt far [ɛ], Valdés : [val'dɛ]

i : s'accentua o non per e se cambiar en [ə], vichinat : [vəʧənɛ]

ò : [ɔ] mas pòt maitot far [œ], ròsa : ['rœzə]

u : [ʏ] e non [y] coma dins los autres dialectes occitans, una : [ʏna]

uè : [œ], uèlh : [jœʎ]

ll, especific au gardiòl, fai [ɖ], coma los l iniciau, davant una vocala tonica, castell : [caʃtɛɖ:], lenga : [ɖ:ʏŋgə]

sh : [ʃ] coma en gascon

• los pluraus

Lo s ne marca pas los pluriaus (ni la conjugason).

Plurau masculin : non escrit : 'o jíec (lo juòc), lhi jíec

Plurau fiminin en e : la montanha, le montanhe

• Conjugason

Verbo chantar (verbe cantar) al present

Me chanto

Tu tu chanta

Èll al chanta / Ilh ilh chanta

Nos chantèm

Vos chantètz

Lor ilh chantan

Ligam extèrne

A auvir : http://www.youtube.com/watch?v=QSRY9GIMTzI