Wikipèdia

Eròs

Eròs


NaissençaEsiòde: eissit del Caòs
Genreanrogin o mascle
EspèciaDieu
FamilhaArès o Zefir o Etèr o Caòs o Poros (paire)
Afrodita o Iris o Eris o Nix o Penia o o Erèba (maire)
Anteros, Potos, Imeros e Nix (faires e sòrres)
psiquè (femna)
Voluptat, Edonèa enfants

Eròs (en grèc ancian Ἔρως) es lo dieu primordial de l’Amor e de la poténcia creatritz dins la mitologia grèga. Lo mot erotisme ven d’Eròs.

Mitologia

modificar

Dins la Teogonia d’Esiòde, es eissit de Caòs e constituís, amb Tartar, Nix, Gaïa e Erèba, una de las cinc divinitats primordialas[1]. Es lo sol qu'engendra pas, mas permet a Uranos e Gaïa de lo far. Es bèl, immortal, « domba l'intelligéncia e la saviesa ». Jean-Pierre Vernant lo presenta coma lo principi que « fa manifèsta la dualitat, la multiplicitat inclusa dins l'unitat »[2]. Eròs (Amor) e Imeros (Desir) acompanhan Afrodida dempuèi sa naissença[3].

Pasmens, Jean-Pierre Vernant afirma qu'existís dos Eròs. Lo primièr, l'Eròs primordial, es present dempuèi la nuèch dels temps e representa l'union non sexuada. L'Eròs sexuat naís el de la castracion d'Uranos per Cronos. Cronos lancèt lo sèxe de son paire a la mar e de là naís Afrodita, Imeros e l'Eròs sexuat a l'origina de l'union entre mascles e femnas[4].

Dins la teogonia de mas Rapsodias, qu’es la teologia orfica, Eròs es a l'origina de la creacion. Naís de l'uòu cosmic eissit de l'union de l'Etèr e del Caòs. A l’encòp mascle e femna, ten fòrça caps d'animals. Engendra Nix (la Nuèch) e lo monstre Equidna. Es nomenat Fanes, mas tanben Protogonos, Eriquepaios e Metis[5]. Dins l'orfisme, Fanes es assimilat a Dionís-Zagrèus e Zèus lo devòra e ven alara lo dieu sobeiran.

Dins la comèdia Los Ausèls[6] d’Aristofan (450-385 AbC.), Eròs naís de l'uòu, eissit de la Nuèch de las alas negras. A doas alas d'aur e engendra, amb Caòs « alat e sorn », la raça dels ausèls, quitament avant aquesta dels Immortals.

 
Eròs Farnese, Musèu nacional arqueologic de Nàpols
 
Joventa se defendent contra Eròs, William-Adolphe Bouguereau

Dins Lo Banquet de Platon (427-348 AbC.), Eròs es presentat de biais diferent segon los personatges del dialòg. Per Fedra, Eròs es una divinitat primordiala, « aqueste que fa lo mai de ben als òmes », « inspira de l'audàcia », « es lo mai ancian, lo mai august, e lo mai capable de far l’òme vertuós e astruc pendent sa vida e après sa mòrt ». Pausanias fa la distinccion entre dos amors e relacions sexualas. Coma i a dos Afrodita, l'Afrodita celèsta, d’edat, nascuda d'Uranos, e l'Afrodita nascuda del mascle e de la femna, Zèus e Dionèa, mai jova e nomenada Afrodita triviala o populara; i a dos Eròs, un Eròs popular, « es l’amor que regna d’enter las gents comuna. Aman sens causida, que sián joventas o jovent, puslèu lo còrs que l’alma », « desira pas que gausir; baste que capite, quines que sián los mejans », e un Eròs fidèl, que « cerca pas que los jovents », qu'aima pas que lo sèxe mascle, « naturalament mai fòrt e mai intelligent ». Seguís un elògi de l'amor vertuós, fidèl, non ligat al còrs. Fasent parlar Eriximac, Platon aprova la distinccion los dos Eròs facha per Pausanias e la complèta: l'Eròs demora pas sonque dins l'alma mas tanben dins la beutat, « dins los còrs de totes los animals, dins las produccions de la tèrra, en un mot, dins totes los èssers ». L'Eròs legitim e celèst es aqueste de la musa Urania. « Mas per aqueste de Polimnia, qu’es l'Eròs vulgar, se deu lo favorizar qu’amb una granda resèrva, de biais que l’agrement que balha pòsca pas jamai portar al desviament ». Aristofan parla de la poténcia de l'Eròs e del mite de l'androgin (i a tres sèxes originals: lo mascle, produch pel solelh, lo femenin per la tèrra e l'androgin, aqueste qu’es compausat dels dos autres, per la luna). Eròs es la fòrça que mena las mitats las unas cap a las autras après lors separacions pels Dieus. Aquesta, òme, que s'unís a una mitat femna ven feconda, aquesya que s'unís a una mitat òme jasilha pas que de causas de la ment. « Los òmes que venon de la separacion dels òmes primitius cercan lo sèxe mascle », de biais que la simpatiá, l’amistat e l'amor los sasisson l'un l'autre, e de biais formar pas pus qu’un sol èsser amb el, « bonaur qu’arriba uèi qu’a fòrça peu de gents ». Agaton lo presenta coma lo mai bèl e jove dels Dieus, agradant o non a Esiòde e Parmenides. Es un Dieu delicat que « camina e se repausa sus las causas mai tendras » e « s'alunha dels còrs durs ». Es format d'una esséncia subtila — es la gràcia que lo destria —, pòt recebre pas cap ofensa, es de la mai granda temperància. Es lo mai fòrt dels Dieus, quitament mai fòrt qu'Arès. Es fòrça abil que fa poèta aqueste qu’es inspirat d’el.

Per Socrates, Eròs es amor de quicòm: es l'amor de la beutat. Coma totes los demònis, es un intermediari entre los òmes e los dieus, entre la condicion de mortal e aquesta d’immortal. Pòrta « al cèl las pregarias e los sacrificis dels òmes » e pòrta « als òmes los òrdres dels dieus e la remuneracion dels sacrificis que lor ofriguèron ».

Es eissit de l'union de Poros (l'Abondància), filh de Metis (la Prudéncia), e de Penia (la Pauretat) al moment del festin de la naissença d'Afrodita, es a dire que sa concepcion coïncidís amb la naissença de la divesa. Filh de Penia, es « sempre paure, e, luènh d’èsser bèl e delicat, coma se lo pensa mai sovent, es prim, lordàs, sens cauçadura, sens domicili, sens autre lièch que la tèrra, sens manta, colcant a la serena près de las pòrtas e dins las carrièras ». Coma filh de Poros, « es sempre sus la dralha de çò qu’es bèl e bon; es mascle, ardit, perseverant, caçaire abil, sempre enganat quicòm, volent saber e aprenent aisidament, filosofant de contunh, encantaire, masc, sofista »… Eròs es un amant de la saviesa.

Se vei qu'Eròs, se cambia d'aspècte cada còp qu'es a un autre convidat del Banquet de far son elògi, va sempre mai paréissent al quite Socrates quand Socrates parla: son ambedos pè-descauç, caçaire de beutats; Socrates, quand descrich Eròs, seriá coma temptat mai d’un còp per l'autoretrach[7],[8].

Segon gaireben totes los autors, Eròs passa per filh d'Afrodita e d'Arès, veire, mas mai rarament, d'Afrodita e Zèus, Ermès, Efèst o quitament Uranos[9]. Coma filh d'Afrodita e d'Arès, a per besson o cabdet Anteros, dieu de l'amor mutual, e per sòrre Armonia. Dins de tradicions mai recentas (a partir del sègle VI AbC.), Eròs passa pel filh nascut sens paire de la divesa de las Naissenças Ilitia[10] o lo filh de Zefir e d'Iris[11].

Culte

modificar

Es onorat en Grècia antica especialament coma lo dieu de la pederastria. Los Esparciatas e los Creteses li sacrifican avant una batalha, lo batalhon sagrat de Tebas li es consacrat, e Atenas l'onora coma lo dieu liberator de la ciutat en onor d'Armodios e d'Aristogiton, los tirannoctons. Son sanctuari màger es situit a Tespias[12], ont se celebrava las erotidias.

Representacions artisticas

modificar
 
Paul Gervais Capitòli de Tolosa

A l'origina, Eròs es representat coma un èsser androgin. La figura d’un jovent alat aparéis a la fin del VI AbC. sus de vases atics de figuras rojas. Es alara rarament associat a Afrodita e aparessiá sovent jos multiplas instàncias; a vegada, un dels Amors es nomenat Imeros o Potos (desir).

Sa representacion ven fòrça populara a partir de 490 AbC. Se lo vei alara suls vases, amb la lira o una lèbre — dòna pederastica per excelléncia — a la man, o encara percaçant un drolle. Enseguida, es mai sovent associat amb Afrodita e lo mond de las femnas, coma suls vases nupcials coma los lebetes gamikoi, los lotrofòrs o encara los lecanis. Al rèste, s’utiliza lo blanc per lo representar, tot coma pels còrs de las femnas. L'arc e lo carcais son d’atributs abituals a partir del sègle IV AbC. L'exemple mai celèbre es de segur l’estatua d’Eròs tibant son arc, tipe atribuit a l’escultor Lisip.

 
Ker-Xavier Roussel Vènus e l'Amor al bòrd de la mar (1908) musèu d'Orsay.

A partir de l'epòca ellenistica, lo tipe de l'Eròs-enfant aparéis en concurréncia a aqueste de l'Eròs-efèb. A partir d’aquesta epòca, Eròs pèrd sa significacion religiosa per venir ornamental.

A partir de la Renaissença, sa representacion es assimilada a aquesta dels àngels per arribar al tipe del putto. Verones, vèrs 1562, lo personifica nenon, presentat amb son fraire Anterod recent nascut, per lors parents, Vènus e Mercuri, a Jupitèr. Aqueste quadre de 150 × 243 cm es servat al Oficis à Florença[13].

Son avatar roman, Cupidon, es sovent representat jols trachs d'un jove enfant fosic, gautut, amb doas alas pichonas dins l’esquina e portant un arc, que li servís e tirar de flechas d'amor.

Fonts

modificar
  • Esiòde, Teogonia (v. 116-123 e 190).
  • Omèr, Iliada (II, 819 ; III, 15 ; IV, 10 ; V, 1 et 311), Odissèa (VIII, 266-342).
  • Aristofan, Los Ausèls (v. 676 et suiv).
  • Apulèu, Metamorfòsis.

Nòtas

modificar
  1. ↑ Modèl:HésThé, 116-123.
  2. ↑ Jean-Pierre Vernant, L’Individu, la Mort, l’Amour. Soi-même et l’autre en Grèce ancienne, Paris, Gallimard, 1989Modèl:Où.
  3. ↑ Théogonie, 201-202.
  4. ↑ Jean-Pierre Vernant, L'Univers, les Dieux, les Hommes, Seuil, Paris, 1999, p. 15-26.
  5. ↑ Alain Verjat, « Éros est renversant. Sur les valeurs heuristiques de la figure mythique d'Éros », dans D. Jiménez et J.-C. Abramovici (dir.), Éros volubile : Les Métamorphoses de l'amour du Moyen Âge aux Lumières, Desjonquères, 2000,Article Orphici du dictionnaire Daremberg et Saglio (1877), Gomperz Theodor : Les penseurs de la Grèce. (chapitre II) Cosmogonies orphiques.
  6. ↑ Modèl:AriOis, 676 et suiv.
  7. ↑ Pierre Hadot, La Figure de Socrate, conférence donnée en1974, in Exercices spirituels et philosophie antique, Albin Michel, 2002
  8. ↑ « autoportrait de Socrate sous Éros » expression de Dominique Sels, qui complète la liste des analogies entre Socrate et Éros inaugurée par Pierre Hadot (réf. précédente). Intertitre : « les traits pittoresques de Socrate en Éros chasseur », Dominique Sels, in Les Mots de l'amour arrivent d'Athènes, vocabulaire de l'amour dans Le Banquet de Platon, suivi du Portrait de Socrate, éditions de la Chambre au Loup, 2008, p. 193-199
  9. ↑ Sources diverses dont Cicéron, Nonnos de Panopolis, Sappho, etc.
  10. ↑ Modèl:PauDes, IX, 27, 1.
  11. ↑  {{{títol}}}. .
  12. ↑  {{{títol}}}. .
  13. ↑  {{{títol}}}. 

Vejatz tanben

modificar

Articles connèxes

modificar

Ligams extèrnes

modificar
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Eròs&oldid=2126357 »