Parmenides

Parmenides d'Elèa (en grèc ancian: Παρμενίδης / Parmenídês) es un filosòf grèc presocratic, pitagorician, puèi escòla eleatica, nascuda a Elèa a la fin del sègle VI AbC e mòrt a la mitat del sègle V AbC. Celèbre per un poèma en vèrs, De la natura, qu’aguèt una influéncia notabla sus la pensada de son epòca. Sas descobèrtas intellectualas, subretot l'introduccion de la logica dins la pensada ellenica, a costat de l’escòla milesiana de la natura e de las teorias aritmeticas de Pitagòras, fan de Parmenides un dels filosòfs mai considerables dins l'istòria de la filosofia grèga. Platon consacrèt un dialòg que pòrta son nom, Parmenides, per tractar de la question de l'Èsser, que Parmenides de contunh reptava qu'es, alara que lo Non-Èsser es pas.

Parmenides
Retrach de {{{nom}}}
Naissença	Fin del sègle VI AbC. a Elèa
N. a
Decès	Mitat del sègle V AbC
D. a
Causa de decès
Assassinat/ada per
Luòc d'enterrament
Lenga mairala
Fogal ancestral
País de nacionalitat
Paire
Maire
Oncle
Tanta
Grands
Bèlamaire
Bèlpaire
Fraire
Sòrre
Conjunt
Companh/a
Filh/a
Religion
Membre de
Familha nòbla
Membre de l'equipa esportiva
posicion de jòc
tir (esquèrra/drecha)
grad dan/kyu
Grop etnic
Orientacion sexuala
Profession
Emplegaire
Domeni d'activitat
Escolaritat
Diplòma
Director de tèsi
Estudiant de tèsi
Foncion politica
Residéncia oficiala
Predecessor
Successor
Partit
Tessitura
Label discografic
Lista de cançons
Discografia
Mission de l'astronauta
Distincions e prèmis
Branca militara
Grad militar
Etapa de canonizacion
Familha nòbla
Títol de noblesa
Títol onorific
Comandament
Conflicte
Jorn de la fèsta
País:	Elèu, Campània
Escòla o tradicion:	escòla eleatica -
Idèas remarcablas:	Èsser e Non-Èsser
Influéncias:	Xenofan

Biografia

Las datas de naiss ença e de mòrt de Parmenides son pas conegudas amb exactitud. Nasquèt a Elèa a la fin del sègle VI AbC e morís a la mitat de V AbC. Auriá agut 65 ans d’edat quand venguèt a Atenas, ont auriá encontrat lo jove Socrates, benlèu de mens de 20 ans d’edat, atal sa naissença se situa vèrs -520/-510 se se plaça lo dialòg platonician vèrs -450/-448. Segon lo Parmenides de Platon, Parmenides es un « vielh onorable ». Segon Sinesios de Cirèna, Socrates auriá agut 25 ans d’edat a l’epòca, atal Parmenides seriá nascut vèrs 510. Aquestas donadas son pauc seguras; segon Diogènes Laèrci, son acme se situa dins la 69a Olimpiada (-504--500), mas d'autres fonts la plaçan dins la 79a. Atal, Parmenides se plaça amb Eraclites e Empèdocles d'Agrigent, o amb Democrites, Gorgias o encora Prodicos de Ceos.

Parmenides. Detalh de L'Escòla d'Atenas de Rafèl.

Parmenides èra lo filh de Pirès. Es eissit d'una familha rica e poderosa. Teofrast declara dins Opinions dels Filosòfs que Parmenides es discípol d'Anaximandre, e qu'es lo primièr de nomenar « Mond » l'« Univèrs ». Procle dins sos Comentaris sul Parmenides lo dich pitagorician, e son biais de viure èra considerada coma pitagorician. Se liguèt d'en primièr amb los pitagoricians: es Aminias que lo mena a la vida filosofica,. Aristòtel es mens emparaulat sus la question, mas Parmenides es pròche de Xenofanes, que ven lo discípol, segon Clemenç d'Alexàndria e Sext Empiric. Demora que Parmenides e Xenofanes ambedos visquèron a Elèa, e que se pòt supausar que se coneissavan. Atal, al subjècte de las influéncias filosoficas de Parmenides, sembla possible d'afirmar que, coma Empedòcles, viviá al biais pitagorician sens n’adoptar las idèas, e que seguèt Xenofanes sus aqueste punt. Auriá fondat una escòla comparabla als escòlas pitagoricianas. Auriá estat tanben discípol d'Anaximenes segon Suïda, mas aqueste entresenha sembla degut a una error de tèxte. Aguèt per successors Empèdocles e Zenon d'Elèa. Benlèu foguèt legislator dins sa vila natala; los Eleats devián cada annada far un jurament novèl per obeïr a las leis. Demora de fragments de son poèma De la Natura, que la primièra partida tracta de la vertat e la segonda de l'opinion.

Doctrina

Parmenides escriguèt en vèrs un tractat De la natura (Περί Φύσεως) que demora 152 vèrses (escampilhats sus 18 fragments) que s'apond un grop de 6 vèrses eissits d'una traduccion latina del tèxte de Parmenides per Cèli Aurelian (sègle V ApC). Segon l'enciclopedia grèga, Suïda, Parmenides auriá tanben escrich d’òbras en pròsa, mas lo subjècte es controversiat.

Parmenides divisava la coneissença en doas partidas, dos camins de pensada, plan opausadas, la vertat, (ἀλήθεια) e l'opinion (δόξα). Aqueste division es per el absoluda:

« Χρεὼ δέ σε πάντα πυθέσθαι

ἠμέν Ἀληθείης εὐκυκλέος ἀτρεμὲς ἦτορ

ἠδὲ βροτῶν δόξας, ταῖς οὐκ ἔνι πίστις ἀληθής. »

« Apren donc totas causas,

E tanben lo còr levat de tremblament

Pròpri a la Vertat a l'òrb pur,

Que las opinions dels mortals, ont

Es pas res que siá verai ni digne de credit. » Fragment 1, 28 a 30.

Parmenides parla de la « fòrça de la certitud », dins lo fragment 8, 12, e dins lo fragment citat par Diogènes Laèrci, qualifica lo còr de la vertat d’« inebranlable », alara que l'opinion es desprovesida de poder de conviccion. Opausa atal la logica a l'experiéncia: la rason es segon el lo critèri de la vertat. La pensada (identifica alma e intellècte), en seguent las règlas de la logica, establís atal que l’èsser es, e que cal li predicar d’atributs non-contradictòris: es intelligible, non-creat e intemporal, conten pas cap d’alteritat e es parfièchament continú. S’aquesta concepcion de l'èsser es de l'òrdre de la pensada, Parmenides lo representa tanben coma una realitat fisica, finida esferica. Aquest doctrina fa d’el lo pensaire de l'Èsser per excelléncia, e trenca per spn freg racional amb los autres pensaires grècs, un Empèdocles d'Agrigent per exemple. La doctrina de Parmenides dona pasmens pas d'explicacions relativas a las originas dels èssers.

En 2016 e 2017, Maurice Sachot fa del Poèma una lectura que fa una interpretacion totalament novèla,. Segon el, Parmenides i prepausa en pur « fisician » una teoria generala que permeta a l’encòp de gardar e de conciliar la permanéncia del mond e lo cambiament non mens permanent de tot çò qu’es, problèma a que se tustavan sos davancièrs e contemporanèus. Expausa dins la primièra partida del Poèma las règlas epistemicas que tota coneissença del real deu se sometre per pretendre a una vertat quina que siá. Çò que fa d’el lo fondator de l’epistemologia. Dins la segonda partida, l’eleat presenta la sieuna concepcion del mond (sa doxa), en prepausant un modèl teoric d’interpretacion, que nomena diakosmos, « transmond », e que la metafòra clau es la reproduccion sexuada. Çò que fa tanben d’el lo paire de la sciéncia al sens modèrne del mot.

Fisica

Las cinc zonas climaticas, polaras en jaune, temperadas en bleu, torrids en roge, dins un manuscrit del Sòmi de Scipion de Macròbi del sègle XII.

A la seguida d’aquestas deduccions abstrachas, desvolopa encara una fisica netament pitagoriciana.

Astronomia

Foguèt lo primièr d’afirmer que la Tèrra es esferica e situada al centre de l'univèrs. Divisava las causas en dos elements: lo fuòc e la tèrra; tanben discutiguèt de las distàncias dels astres entre eles e al respècte de la Tèrra.

Segon Posidonios de Ròdes, foguèt lo primièr de prepausar la teoria de las zonas climaticas que divisa l’esfèra terrèstra en cinc zonas, doas zonas glaçadas donc inabitablas près dels pòls, e una zona torrida impassabla a caval sus l’Eqüator, separant las doas zonas temperadas, las solas susceptiblas d’èsser abitadas:

« Una primièra question fòrça geografica, es aquesta qu'abòrda Posidonios quand supausa l’esferitat de la tèrra e del mond e qu'admet coma una de las consequéncias legitimas d’aqueste ipotèsi la division de la tèrra en cinc zonas. Es a Parmenides qu'atribuís la primièra idèa d’aquesta division en cinc zonas. ». I a, sus la sensacion, fòrça opinions, que pòdon se reduire a doas generalas: los uns la fan produire pel semblable, los autres pel contrari. Parmeniodes, Empedòcles e Platon son dels primièrs; Anaxagòras sosten la segonda tèsi. Que Teofrast, Parmenides dich que la conneissença se debana seguent que siá l'alma o la pensada que l'empòrta sus l'autre. Parmenides dich que l’alma e la ment son pas qu'una mèsma causa, coma sempre lo rapòrta Teofrast. Enfin, Parmenides destria una dobla filosofia, l'una fondada sus la veritat, l'autra sur l'opinion. D’aquí çò que dich: « cal que vous coneissiètz totas causas: la simpla vertat que parla sempre de biais sincèr, e las opinions dels òmes, suqs que i a pas cap de fons de far. » La pensada es melhora e mai pura quand lo caud predomina. De la proporcion del caud e del freg dependon la memòria e l'oblit. Lo semblable es sentit pel semblable lo cadavre sevís a pas res del fach de l'abséncia de calor. Teofrast dich encara que Parmenides reconéis l'inferioritat dels sens e l'opinion sus la pensada, fa pas encara de distinccion entre sensacion e rason.

Parmenides inventèt pas sa fisica, e declare d’esprel qu'expausa d’opinions que son pas las sieunas. Paréis seguir sus unes punts Anaximandres e Anaximènas ; mas es al pitagorisme que fa los manlèus mai nombroses. La divinitat que govèrna lo mond correspond al fuòc central dels pitagoricians ; Parmenides concep, atal que l'avián fach, l'univèrs coma esferic e compausat de zonas concentricas; es encara a lor exemple qu'admet que l’efèra interiora e l’esfèra exteriora son formadas del mèsme element. L'opinion que tot resulta de la mèscla de dos elements contraris li ven, de segur, dels pitagoricians. Es donc pas sens rason qu’unes autors ancians fan de Parmenides un pitagorician. Mas aquò sufís pas per nos autorizar a pensar que seguèt, dins los detalhs de sa fisica, exactament los ancians pitagoricians, e a cercar dins sa doctrina dels entresenhes sus la lor. Es pas pus veraisemblable qu'aja estat exclusivament lor discípols. Se se podèt trobar de rason decisiva per probar que Parmenides Foguèt pas qu'un fisiològ, se saupriá n’invocar pas cap qu’establisca amb una verasemblança quina que siá, contra la tradicion, que foguèt pas, primièr, lo discípol de Xenofant.

Parmenides e Gorgias

Lo sofista Gorgias escriguèt un tracat, Sul non-essent, que remanda lo tractat de Parmenides Sus l'essent. Parmenides dich que l'Essent es non engendrat (fragment 8), Gorgias respond qu'es ni engendrat ni non engendrat (§ 2), de biais qu'es ni èsser ni non-èsser, e donc pas èsser; Parmenides escrich que « l'Essent es » (τ΄ἐὸν ἔμμεναι, fragment 6) e Gorgias, el, « dich qu'es pas res » (Οὐκ εἶναί φησιν οὐδέν, § 1).

Fragments portats

• Platon pòrta un element que Luc Brisson e Michel Narcy creson èsser una evocacion del Poèma de Parmenides e son escòla de pensada dins lo Teetèt: « immobil es pel tot lo mot Èsser. »

Vejatz taben

• Istòria de la filosofia
• Presocratics
• Escòla eleatic
• Zenon d'Elèa
• Elèa
• Gorgias
• Esse est percipi aut percipere

Fonts

• Pierre Pellegrin (dir.), Métaphysique : Aristote, Œuvres complètes, Éditions Flammarion, 2014, 2923 p. (ISBN 978-2081273160)
• Luc Brisson (dir.), Parménide : Platon, Œuvres complètes, Éditions Flammarion, 2008 (1re éd. 2006), 2204 p. (ISBN 978-2081218109)
• (de) Die Fragmente der Vorsokratiker, éd. Diels H., Kranz W., 3 vol., 10e éd., Berlin, Weidmann, 1960-1961. Texte grec.
• Les Penseurs grecs avant Socrate de Thalès de Milet à Prodicos, présentation et choix d'extraits par Jean Voilquin, Paris, Garnier Frères, 1964, rééd. GF-Flammarion. Vieilli.
• Jean-Paul Dumont (dir.), Daniel Delattre, Jean-Louis Poirier, Les Présocratiques, Paris, Gallimard, coll. Bibliothèque de la Pléiade, 1988
• Jean-Paul Dumont, Les Écoles présocratiques, Paris, Gallimard, coll. « Folio Essais », 1991.
• Texte grec et traduction Paul Tannery, 1887 Lire en ligne. Parménide Texte grec et trad. en anglais par Burnet (1892) et en français par P. Tannery.
• Parménide, Le Poème, traduction par Jean Beaufret, Épiméthée, PUF, Paris, 1955 (repris en Quadrige, PUF, Paris, 1996)
• Parménide. Le Poème, fragments, Marcel Conche, Épiméthée, PUF, Paris, 1996
• Barbara Cassin, Parménide, Sur la nature ou sur l'étant - La langue de l'être?, Seuil, 1998 (édition bilingue)
• Lambros Couloubaritsis, traduction en appendice à La pensée de Parménide, Ousia, Bruxelles, 2009

Estudis

• Paul Couderc, Histoire de l'astronomie, vol. 165, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Que sais-je ? », 1966 (réimpr. 6e éd. 1974) (1re éd. 1945), 128 p.
• Luc Brisson (dir.), Pseudo-Platon. Définitions, Éditions Gallimard, 2008 (1re éd. 2006) (ISBN 978-2-0812-1810-9)
• Jean Beaufret, Le poème de Parménide, Paris, PUF, 1955.
• Jean Bollack, Parménide, de l'étant au monde, Lagrasse, Verdier poche, 2006.
• Nestor Luis Cordero, Les deux chemins de Parménide, Paris-Bruxelles, Vrin-Ousia, 1984.
• Lambros Couloubaritsis, Mythe et Philosophie chez Parménide, trad. en appendice, Bruxelles, Ousia, 1986.
• Lambros Couloubaritsis, La pensée de Parménide, troisième édition modifiée et augmentée de l'ouvrage précédent, Bruxelles, Ousia, 2009.
• Jean Frère, Parménide ou le souci du vrai. Ontologie, Théologie, Cosmologie, Paris, Kimé 2012.
• Martin Heidegger, "Moira (Parménide, VIII, 34-41)", in Essais et conférences, Paris, Gallimard, 1958.
• Martin Heidegger, Qu'appelle-t-on penser ?, Paris, PUF, 1959, collection "Épiméthée", (repris Paris, PUF, 2010, collection "Quadrige").
• Martin Heidegger, Parménide, Paris, Gallimard, 2011.
• Peter Kingsley, Dans les antres de la sagesse. Études parménidiennes, Paris, Les Belles Lettres, collection " Vérité des Mythes", volume trente, 2007.
• Jean Lévêque, La Trilogie, Parménide, Héraclite, Gorgias, Paris, Osiris, 1994.
• Maurice Sachot, Le Poème de Parménide restauré et décrypté,  Strasbourg, en ligne sur le site de l’Université de Strasbourg, 2016, 207 p., bibliographie, index.
• Maurice Sachot, Parménide d’Élée, fondateur de l’épistémologie et de la science. Commentaire analytique et synthétique du Poème, Strasbourg, en ligne sur le site de l’Université de Strasbourg, 2017, 119 p., bibliographie, index. (présentation pour un public non hellénisant des résultats de la recherche exposée dans le volume précédent).
• Pierre Somville, Parménide d'Élée. Son temps et le nôtre, Paris, Vrin, " Bibliothèque d'histoire de la philosophie ", 1976.
• Eduard Zeller, La philosophie des Grecs (1844-1852), vol. I et II, trad. Émile Boutroux, Paris, 1882 Lire en ligne le tome 2 sur Gallica

Ligams extèrnes

• Autour de la nature, le Poème de Parménide traduit et commenté par Alina Reyes
• Fragment du poème De la nature, analyse critique de Philippe Sollers (traduction de Jean-Paul Dumont)
• Fragments complets de Parménide en grec (avec des liens vers Perseus), en français et en anglais (traduction de John Burnet)
• Parmenides and the Question of Being in Greek Thought avec une bibliographie annotée