Dialectica

La dialectica es un metòde de rasonament que consistís a analizar la realitat a partir de la mesa en evidéncia de sei contradiccions e de la cèrca d'una proposicion que permet de la despassar. Desvolopada en Grècia, èra un otís intellectuau frequentament utilizat. Per Platon, permetiá d'opausar dos objèctes ò dos biais de veire un objècte. Similara a un dialòg entre doas presas de decision diferentas, èra una progression permetent d'anar dau visible vèrs l'invisible. Egalament presenta dins la filosofia d'Aristòtel, la dialectica venguèt una basa de la pensada medievala. En particular, de personalitats coma Tòmas d'Aquin capitèron a l'integrar dins lei principis dau cristianisme.

Au sègle XVIII, la dialectica conoguèt un renovelament important amb Hegel. Segon eu, es una tecnica que permet d'analizar pauc a pauc la realitat per descubrir sei contradiccions. De mai, analizèt lo contengut d'aquelei contradiccions per i descubrir d'elements objectius (liat a una contradiccion intèrna de la realitat) e subjectius (liat a un mòde d'observacion ò de conoissença). Puei, prepausèt d'utilizar la filosofia per trobar un despassament. Aquela idèa foguèt contestada per Karl Marx que preconizèt puslèu de trobar una respònsa inscricha dins l'activitat istorica e sociala de l'èsser uman. Aquò menèt a l'aparicion de la dialectica materialista que foguèt un metòde fòrça utilizat fins a la Segonda Guèrra Mondiala. Pasmens, après 1945, la descubèrta dei crimes estalinians entraïnèt lo declin de l'usatge de la dialectica fins au començament dau sègle XXI qu'es marcat per un interès novèu per sei principis.

La dialectica antica

La dialectica es un procès filosofic que sembla conegut per lei Grècs dau sègle V avC coma l'illustra lei pensadas de Parmenides sus l'un e lo multiple. Son discípol Zenon d'Elèa (490-430 avC) contunièt d'utilizar lo metòde per estudiar divèrsei paradòxas. Pasmens, una fònt majora per lo desvolopament de la dialectica foguèt Socrates (vèrs 470-399 avC) que l'adaptèt a sei tecnicas de dialògs filosofics. Per eu, lo procès li permetiá d'interrogar un interlocutor per lo menar a descubrir una conoissença. Dins certanei cas, permetiá egalament de desvolopar la tèsi d'un adversari fins a de consequéncias absurdas per dissipar una error.

Successor de Socrates, Platon (427-347 avC) considerèt la dialectica coma una sciéncia ò un tipe de conoissença fondat sus la confrontacion de plusors posicions per despassar l'opinion (doxa) en vista d'arribar a un saber vertadier. Aquel encaminament permetiá donc de partir dei causas « sensiblas » per anar vèrs « l'intelligible » fins ai concèptes generaus e ai principis premiers. Au finau, la dialectica de Platon èra un otís intellectuau permetent d'ordonar lei concèptes en genres e en espècias. Aristòtel (384-322 avC), autre discípol de Socrates, definiguèt tanben la dialectica coma un art de la reflexion portant sus l'analisi de l'oposicion d'opinions contràrias.

Lo desvolopament de la dialectica aristoteliciana

Representacion d'una disputatio realizada en 1483.

Au començament de l'Edat Mejana, la dialectica venguèt un dei tres elements constitius dau trivium amb la gramatica e la retorica. Lo trivium formava, amb lo quadrivium, lo sòcle dei sèt arts liberaus ensenhats en Euròpa dins leis escòlas medievalas. Adoptat per lei Carolingians, aquel esquèma se difusèt dins l'ensemble de l'Euròpa Occidentala e se leis invasions vikingas entraïnèron un declin relatiu deis estudis, la dialectica foguèt tornarmai promoguda per lo sabent occitan Gerbèrt d'Orlhac, lo futur papa Silvèstre II de 999 a 1003.

A partir dau sègle XI, de traduccions novèlas deis òbras d'Aristòtel menèt a de debats entre dialecticians e antidialecticians. Per lei premiers, l'utilizacion de la logica aristoteliciana permetiá d'explicar d'un biais racionau e crestians lei secrèts de l'Univèrs mentre que per lei segonds, aquel usatge de la dialectica menaçava lei mistèris de la religion. La controvèrsia s'acabèt per lo succès dei dialecticians e l'estudi de la dialectica conoguèt de desvolopaments novèus. En particular, au sègle XIII, Tomàs d'Aquin (1225-1274) realizèt una sintèsi entre la pensada aristoteliciana e la teologia crestiana. La màger part dau clergat, especialament lei dominicans, aderiguèt a aqueu trabalh. En parallèl, dins leis universitats, apareguèron lei disputatio qu'èra una dicussion organizada segon un esquèma dialectic. Ansin, amb la logica e la gramatica especulativa, la dialectica venguèt un deis otís de basa de la teologia e, pus generalament, de l'elèit intellectuau europèu.

La dialectica d'Hegel

Retrach de Hegel en 1831.

Article detalhat: Georg Wilhelm Friedrich Hegel.

La dialectica evolucionèt gaire après la fin de l'Edat Mejana e èra resumida per sei tres moments : tèsi, antitèsi e sintèsi (ò posicion, opposicion e composicion). Aquò cambièt au començament dau sègle XVIII amb lei trabalhs de Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831). D'efiech, lo filosòf alemand observèt que lo moment negatiu èra devesit en doas fasas : l'oposicion exteriora e la division interiora. Puei, d'autrei moments foguèron trobats amb de divisions pus finas de certanei moments.

Aquelei descubèrtas transformèron l'interès de la dialectica. Per Hegel, èra lo desvolopament de la realitat segon una descripcion filosofica. Dins lo domeni intellectuau, la dialectica li aparéis donc coma l'istòria dei contradiccions de la pensada e de sei despassaments per lo passatge de l'afiermacion a la negacion e d'aquela negacion vèrs la « negacion de la negacion ». Pasmens, dins lo corrent d'aqueu procès, la negacion es totjorn parciala e una partida de la causa suprimida es totjorn conservada. D'un biais generau, aquela concepcion de la contradiccion supausa qu'existís totjorn un liame entre leis opausats.

La tèsi fondamentala de Hegel es d'aquela dialectica es constitutiva de la pensada e de la realitat : pensada e èsser èran donc identics. Segon eu, totei lei realitats se desvolopan dins l'unitat dei contraris. En seguida, la comprenença de la realitat pòu venir de la sintèsi e de la resolucion deis oposicions. La filosofia es l'otís que permet de realizar aqueu trabalh.

Lo materialisme dialectic

Retrach de Friedrich Engels en 1879.

Article detalhat: Materialisme dialestic.

Karl Marx (1818-1883) reprenguèt leis idèas de Hegel sus la dialectica. Dins aquò, partejèt pas sei conclusions sus lo ròtle de la filosofia dins la cèrca d'un despassament dei contradiccions. En plaça, notèt l'importància dau « temps uman » dins lo procès dialectic. D'efiech, segon eu, lei condicions materialas d'existéncia deis èssers umans èran lo factor determinant per resòuvre lei questions liadas ais activitats socialas. Ansin, Marx prepausèt una dialectica materialista (ò materialisme dialectic) dominada per la presa en còmpte dau movement de l'istòria, dei fachs practics e dau desvolopament dei fòrças productivas, es a dire de rapòrts de fòrça sociaus.

A respècte dau materialisme ordinari, lei solucions imaginadas per la dialectica materialista son orientadas vèrs l'accion per sostenir l'accion revolucionària e la transformacion dau mond. De mai, lo metòde pòu s'aplicar a la filosofia, ai sciéncia e ais ideologias car, segon la concepcion marxista de l'istòria, aquelei disciplinas son de superstructuras de la societat que son donc marcadas per lo fach sociau. Per esplechar aquela proprietat, divèrsei metòdes foguèron desvolopats per melhorar la dialectica marxista coma lo metòde progressiu-regressiu de Jean-Paul Sartre (1905-1980).

Friedrich Engels (1820-1895) participèt fòrça a la concepcion dau materialisme dialectic. D'efiech, segon eu, lo movement e lo cambiament son lei caracteristicas fondamentalas de l'Univèrs. Establiguèt donc cinc principis dialectics permetent d'esplechar aquela proprietat :

• lo movement e la transformacion dei causas que depintan l'omnipreséncia dau movement e dau cambiament.
• l'interdependéncia entre doas causas opausadas qu'èra un concèpte eissit de l'Antiquitat.
• la fòrça creatritz dau despassament dei contradiccions.
• lo passatge dau quantitatiu au qualitatiu que permet de tradurre l'evolucion e la rompedura dins lei fenomèns.
• l'idèa que la negacion de la negacion es pas una negacion estricta qu'èra ja conegut dins lo plan dialectic tradicionau tèsi, antitèsi e sintèsi.

La critica e lo retorn de la dialectica

A la fin dau sègle XIX e au començament dau sègle XX, la dialectica venguèt un otís classic deis estudis marxistas. Pasmens, l'estalinisme entraïnèt un apauriment de la portada d'aquelei trabalhs. Lo materialisme dialectic, e pus generalament la dialectica, foguèron fòrça tocats per aquela evolucion e durament criticats, especialament après l'afaire Lyssenko. Entre lei critics principaus, se pòdon citar lo filosòf Jean-Paul Sartre ò lei scientifics Jacques Monod e Guillaume Lecointre. Ansin, l'usatge de la dialectica declinèt au sen de l'elèit intellectuau.

Pasmens, quauquei scientifics contunièron d'utilizar la dialectica dins sei recèrcas. Aquela tendància es venguda pus fòrta dempuei lo començament dau sègle XXI amb de personalitats coma Évariste Sanchez-Palencia (nascut en 1941). Per exemple, es de còps utilizada per descriure lei situacions paradoxalas observadas durant una experiéncia. De mai, aparéis un interès novèu per lei cinc principis dialectics definits per Engels.

Annèxs