Contraròtle de constitucionalitat
Lo contraròtle de constitucionalitat es un contraròtle jurisdiccional amb per objectiu d'assegurar la conformitat de las nòrmas de drech a la Constitucion, nòrma juridicasuprèma d'un Estat. Aqueste contraròtle pren de formas e de modalitats diferentas segon los sistèmas juridics, e es valable que siá per las nòrmas intèrnas (reglaments, leis), o extèrnas (tractats internacionals).
En França, es relizat pel Conselh Constitucional.
Istòria del contròtle de constitucionalitat
modificarAquesta idèa es desvelopada en França en 1795 per l'abat Siéyès, amb lo projècte de jurada constitucionària. Mas aquest proposicion es remandada, subretot a causa de legicentrisme en França.
L'idèa d'un contraròtle de constitucionalitat es tanben desvelopada pels federalistas dels EUA coma un mejan de « pes e contrapes » (checks and balances). Lo contraròtle de constitucionalitat ven efectiu pas que unas annadas mai tard, amb l'arrèst Marbury v. Madison de la Cort suprèma dels EUA en 1803. Pasmens, la separacion dels poders de Montesquieu tanben podèt aver estat invocada coma argument contra lo contraròtle de constitucionalitat, al nom del legicentrisme e del poder sobeiran del Parlament (atal existís pas de tal contraròtle en Granda Bretanha).
Dempuèi, fòrça païses (coma l'Índia, après un conflicte durable entre la Cort suprèma e lo Parlament) tamben realizan un contraròtle de constitucionalitat.
Caracteristicas generalas
modificarLas vias de contraròtle
modificarLo contraròtle per via d'accion
modificarLo contraròtle per via d'accion es un contraròtle de la conformitat d'una nòrma (considerada al respècte de la nòrma constitucionala) e qu'après contestacion es dirèctament adreiçada a la nòrme en question, utilizat pas que per de fins d'abrogacion o de reforma d'aquesta.
Aquesta contraròtle es realizat jos la forma d'un recors dirècte davant lo jutge constitucional. Las jurisdiccions non constitucionalas fan pas de filtratge dins lo cas del contraròtle per via d'accion.
Lo contraròtle pòt se debanar abans la dintrada en vigor de la nòrma o un còp la norma dintrada en vigor...
Lo contraròtle per via d'excepcion
modificarLo contraròtle per via d'excepcion es un contraròtle de la conformitat d'una nòrma considerada al respècte de la nòrma constitucionala per incidéncia a un problèma juridic. La contestacion de la quita nòrme es alara pas que la consequéncia d'un problèma juridic autre.
Autrament dich, lo contraròtle per via d'excepcion es realizat a l'escasença d'un procès davant un jutge ordinari o una jurisdiccion non constitucionala. La question es levada davant lo jutge, o pel quita jutge. Se deu trencar avant lo règlament al fons del litigi.
Segon los sistèmas juridics, lo jutge ordinari realiza dirèctament lo contraròtle, reglant en mèsme temps la question de constitucionnalitat e lo litigi du fons, o remanda la question de constitucionalitat davant la cort constitucionala. Dins aqueste darrièr cas, lo jutge ordinari règla al fons lo litigi après la decision estatuant sus la question de constitucionalitat.
Los mòdes de sasina
modificarSasina a priori
modificarLo contraròtle se dich a priori que pòrta sus una nòrma essent pas encara dintrada en vigor. La sasina a priori se fa donc necessàriament per via d'accion. En França, la sasina a priori es obligatòria per las leis organicas, los reglaments d'assemblada e las proposicions de leis somesas al referendum, e es facultativa per las leis ordinàrias abans lor promulgacion, los engatjaments internacionals abans lor ratificacion e las leis del país.
Sasina a posteriori
modificarLo contraròtle se dich a posteriori quand pòrta sus una nòrma ja dintrada en vigor.
La sasina a posteriori es mai sovent una sasina per via d'excepcion. Aqueste tipe de contraròtle es a la basa del modèl american de justícia constitucionala, e existís dins lo modèl europèu per l'intermediari de la question prejudiciala, introducha en França en 2008 amb la question prioritària de constitucionalitat (QPC).
Lo contraròtle a posteriori a per subjècte las leis, mas tanben las decisions jurixdiccionalas e los actes administratius.
Natura del contraròtle
modificarContraròtle abstrach
modificarLo contraròtle se dich abstrach quand es realizat sonque al respèctede la nòrma considerada e a la nòrma constitucionala. Se verifica alara que l'integralitat de la nòrma es confòrma a la constitucion. Lo recors dirècte contra una lei mena a un contraròtle abstrach.
Contròtle concrèt
modificarLo contraròtle se dich concrèt quand pòrta sus la conformitat d'un punt precís d'una nòrma a la constitucion, punt relatiu a un cas d'espècia. S'agís pas de declarar la nòrma generalament confòrma o divergenta a la constitucion, mas plan de resòlvre un cas d'espècia. Aqueste contraròtle fa portar l'examen que siá sus la constitucionalitat de la quita lei tala coma es sus las condicions de sa realizacion.
Concentracion del contraròtle
modificarContraròtle difús
modificarSe dich contraròtle constitucional difús quand mai d'una o totas las jurisdiccions un sistèma juridic son competentas per aqueste contraròtle. Alara, pas cap de jurisdiccion constitucionala especifica es necessària. Los jutges ordinaris examinan la question de constitucionalitat. Es lo cas pel modèl american de justícia constitucionala.
Contraròtle concentrat
modificarLo contraròtle de constitucionalitat concentrat es caracterizat pel fach qu'una unica jurisdiccion es competenta per aqueste contraròtle, e sonque per aqueste contraròtle. Es lo cas pel modèl europèu de justícia constitucionala.
Modèls de justícia constitucionala
modificarEn general se destria, dos modèls de justícia constitucionala, quitament se la doctrina afirma l'ambiguïtat actuala d'aquestes modèls, mai teorics que practics.
Lo modèl american de contraròtle de constitucionalitat
modificarCaracteristicas generalas del modèl american
modificarLo modèl american es representat pel modèl de justícia constitucionala dels EUA. Lo contraròtle de constitucionalitat segon aqueste modèl es un contraròtle per « via d'excepcion ». Consistís a se defendre contra una lei que se pensa inconstitucionala dins l'encastre d'un procès. Repausa sus tres caracteristicas principalas. Lo contraròtle es:
- a posteriori : la nòrma somesa al contraròtle es en vigor e ja prenguèt sa fòrça executòria.
- difús : existís pas d'organ juridic dedicat al contraròte de constitucionalitat ; cada jutge es competent per apreciar la constitucionalitat de la lei, jol contraròtle de la cort suprèma.
- concret : lo contraròtle jutge de la conformitat de la nòrme al vejaire dels fachs del cas d'espècia, e non pas de sa conformitat generala.
La sasina del jutge es dobèrta a totes e se realiza un contraròtle que pren l'autoritat de la causa jutjada. Aqueste modèl defensiu es democratic e concrèt, e implica que se faga una excepcion d'aplicacion de la lei : serà pas aplicada dins l'encastre del cas d'espècia mas demora valida e partida integranta de l'òrdre normatiu. Se dich alara d'efièch inter partes.
Lo ròtle de la cort suprèma dels EUA
modificarLa Cort suprèma dels EUA a pas lo monopòli del contraròtle de constitucionalitat, mai sas decisions an una fòrta autoritat. Son ròtle de contraròtle constitucional es lo produch, non pas de la constitucion, mas de la jurisprudéncia Marbury v. Madison de 1803. S'autrgèt lo drech (qu'èra pas previst dins la Constitucion) d'apreciar la lei federala al respècte de la Constitucion. En 1810, tanben s'autregèt de contraròtlar la constitucionalitat de las leis dels Estats federats al respècte de la Constitucion dins un arrèst Fletcher v. Peck. Es donc, segon ela, un espandiment de sa mission de « dire lo drech » e de trencar los litigis. Lo contraròtle constitucional se fa pas de drech, mas es la Cort suprèma que decidís de se sasir d'un afar que l'interessa.
Evolucion dels mòdes de contraròtle
modificarDins tres cas, los jutges dels EUA pòdon prene de decisions erga omnes :
- jutjaments declaratòris ;
- facial challenges : contestacions dirèctas de la constitucionalitat de las leis (s'afrenta pas un acte fasent grèu pres dins son aplicacion, mas a la quita lei) ;
- overbreadth : contròtle de l'excès de poder legislatiu.
La difusion del modèl nordamerican
modificarAqueste modèl es a la basa del modèl de justícia constitucionala dins los païses d'Amérique du Sud :
- Al Brasil, se constituís lo recors extraordinari, que permet a un ciutadan d'invocar l'atencha portada contra un drech garantit per la constitucion, mas sue los efièchs son pas erga omnes.
- La Colómbia tanben importèt aqueste modèl, mas es lo primièr país a aver adoptat lo contraròtle a priori d'una lei.
Lo modèl europèu
modificarIstòria del modèl europèu
modificarEn 1920, Hans Kelsen fonda la Nauta cort constitucionala d'Àustria. Louis Favoreu la descrich alara coma un modèl. Aquesta cort es en fach una jurisdiccion creada per conéisser especialament e exclusivament de contencioses constitucionals. Es situada en fòra de l'aparelh jurisdiccional ordinari e de biais independent d'aqueste coma de poders publics.
Las caracteristicas generalas del modèl europèu
modificarLo contraròtle de constitucionalitat europèu es un contraròtle subretot per « via d'accion ». Es un modèl de contraròtle ofensiu volgut Hans Kelsen e portant l'idèa d'una centralizacion associada a un organ ad-hoc. Repausa mai sovent sus tres caracteristicas principalas. Lo contrartle es:
- a priori : s'agís de far a la lei un procès entre lo moment ont es votada al Parlement e aqueste ont es promulgada (o abans que dintre dins l'òrdre juridic).
- concentrat : lo contraròtle es de la competéncia d'una jurisdiccion ad-hoc, dedicada al contraròtle de constitucionalitat. Las corts constitucionalas europèas son destriadas de las autras jurisdiccions : en efièch son un òrdre jurisdiccional d'esperelas, nimai una cort suprèma al suc d'un òrdre jurisdiccional, coma la cort suprèma americana per exemple. Son especializadas dins las questions de constitucionalitat e tractan exclusivament d'aquestas.
- abstrach : lo contraròtle repausa sus la conformitat de la lei al respècte de la constitucion de biais general e abstrach, sens referéncia al cas d'espècia.
Aqueste modèl es eficaç que la lei proclamada inconstitucionala serà pas promulgada. Se dich d'efièch erga omnes (autoritat absoluda de la causa jutjada, l'acte inconstitucional es purament e simplament anullat). La sasina es subretot de la competéncia d'organas determinats.
Lo modèl europèu admet tanben un contraròtle a posteriori per la practica de la question prejudiciala.
La procedura de contraròtle europèu
modificarEn Euròpa coma als EUA, lo contraròtle pòt aver un caractèr concrèt, donc se realizar dins una situacion de mesa en òbra de la lei. En Alemanha, la constitucionalitat d'una lei pòt èsser contraròtlada al moment ont lo jutge ordinari ne fa aplicacion. Mas lo jutge ordinari pòt pas se prononciar d'esprel. Se la constitucionalitat d'una lei es questionada davant el per una de las partidas a un procès, deu sasir la cort constitucionala, que deu ela trencar. Es lo sistèma de la question prejudiciala: lo jutge deu, abans d'estatuar sus un cas d'espècia, remandar a un autre tribunal lo suèh de trencar una question de drech que dintra pas dins sa competéncia. Lo procès serà donc ajornat fins a la responsa de la cort constitucionala. Lo tribunal deurà esperar que la cort constitucionala aja examinat la constitucionalitat de la lei litigiosa abans de contunhar le procès.
Exemples de sistèmas de justícia constitucionala
modificarLo contraròtle de constitucionalitat e contraròtle de legalitat en França
modificarPer que se realize lo mecanisme es necessària la preséncia de jutges du fons, que la França es plan dotada a causa del doble gra de jurisdiccion. Pasmens, aqueste modèl foguèt rebutat que jos la Restauracion e fins al segond Empèri, i aviá pas de contraròtle de constitucionalitat mas los jutges dispausavan de la possibilitat dempuèi 1814 de contrar las ordonanças reialas. S'avián volgut aurián per çò far un fondament textual que los drechs de l'òme èran alara redigits per paréisser al vejaire de totes e donc per que las reclamacions des citutadans sián fondadas sus de principis estables/incontestables: mai, an agut paur de s'erigir en contra poder a causa de l'istòria de la magistratura.
Conselh constitucional
modificarLo contraròtle de constitucionalitat foguèt introduch pas que tardierament en drech francés. Alara que lo Senat èra un garant (pauc eficaç) de la constitucion dempuèi la Revolucion francesa, la Constitucion de 1958 crea una institucion especializada, lo Conselh constitucional. Los mòdes de sasina son pasmens restrenchs que lo Conselh constitucional podavan alara èsser sasit pas que per via d'accion, dins un delai d'un mes abans la promulgacion de la lei, unicament pet: lo president de la Republica, lo Primièr ministre, lo president de l'Assemblada nacionala, lo president del Senat, seguent las disposicions de l'Article 61 de la Constitucion de la Cinquena Republica.
Lo Conselh constitucional n'afirmarà son ròtle de contraròtle sonque a partir de la Decision Libertat d'associacion de 1971, quand realiza un contraròtle de constitucionalitat de la lei non pas solament al respècte del tèxte de la Constitucion, mas al respècte d'un ensemble de principis nomenats « blòt de constitucionalitat ».
En seguida, lo ròtle del Conselh constitucional es enforçat per la reforma de 1974 iniciada per Valéry Giscard d'Estaing, que permet sa sasina per un collègi de 60 deputats o 60 senators. Lo contraròtle de constitucionalitat es alara dobèrt a l'oposicion, çò que provòca una explosion de las saisinas, donc un contraròtle melhor de la constitucionalitat de las leis. Aquestas evolucions constituisson una transicion del legicentrisme cap al constitucionalisme. Lo Conselh constitucional ten alara un ròtle verai dins la realizacion de las leis. Lo Conselh constitucional, dins sa decision sus la Nòva Caledònia en 1985, dich que « la lei exprimís la volontat generala sonque dins lo respècte de la Constitucion ». Aquesta jurisprudéncia modifica la definicion de la lei en França, qu'es pas sola realizada pel govèrn e lo parlament, mas tanben per la Cort constitucionala.
La reforma del 23 de julhet de 2008 introduch la Question prioritària de constitucionalitat, que permet ara un contraròtle per via d'excepcion. Dintrada en vogor lo 1èr de març de 2010.
Lo contraròtle de legalitat es ligat a a teoria de la « lei ecran », en vigor dempuèi l'arrèst Arrighi (1936) del Conselh d'Estat : per qu'una lei siá aplicada, cal prene un cèrt nombre de reglaments. Lo contraròtle de legalitat consistís a apreciar la conformitat de la lei e del reglament que seguís.
Las jurisdiccions administrativas
modificarQuand es en question un acte administratiu venent pas d'una legislacion (coma dins lo cas de la retranscripcion d'une directiva comunautària, per exemple), la teoria de la lei ecran (mencionada al dessús) s'aplica pas. Es lo ròtle al jutge administratiu d'operar un contraròtle de constitucionalitat.
Question prioritària de constitucionalitat
modificarAbans de 2008, se una lei inconstitucionala èra pasmens promulgada, los jutges èran pas competents per apreciar sa conformitat amb la Constitucion. Aquesta jurisprudéncia se tornèt en question per la lei constitucionala del 23 de julhet de 2008. En efièch, l'article novèl 61-1 de la Constitucion dispausa "Quand a l'escasença d'una insténcia en cors davant una jurisdiccion, se sosten qu'una disposicion legislativa fa damatge als drechs e libertats que la constitucion garantís, lo Conselh constitucional pòt èsser sasit d'aquesta question remandada del Conselh d'Estat o de la Cort de cassacion que se pronóncia dins un delai determinat". La lei organica n° 2009-1523 del 10 de decembre de 2009 (en vigor lo 1èr de març de 2010) precisa las condicions de mesa en òbra de la question prioritària de constitucionalitat. Prevei un doble filtre, es a dire, d'una partida que la jurisdiccion sasida deura verificar se la disposicion contestada es applicabla al litigi o a la procedura o constituís lo fondament dels percaç, se foguèt pas la declatada confòrme a la Constitucion (levat en cas de cambiament de las escasenças) e se la question es pas desprovesida de caractèr seriós. Puèi, se la transmission es realizada la Jurisdiccion Suprèma competenta, aquesta a tres mes per astatuar. Se realisa lo renvei se las doas condicions pecitadas son complidas e si la question es novèla o presenta un caractèr seriós. Al tèrme d'un delai de tres meses, se la jurisdiccion se prononcièt pas, la transmission al Conselh Constitucional es automatica. S'aqueste darrièr estima la disposicion inconstitucionala, aquesta es escartada pel litigi en cors e abrogada (al contrari de l'anullacion qu'es retroactiva, l'abrogacion val sonque per l'avenir) a partir de la publicacion de la decision del Conselh constitucional levat s'aqueste ne decidís autrament en fixant un delai o una data d'abrogacion.
Lo contraròtle de constitucionalitat en Espanha
modificarLa Constitucion compren un numerus apertus d'atribucions al Tribunal Constitucional, de biais que fa qu'es competent per un nuclèu de competéncias que pòdon èsser espandit per la lei organica. Atal, lo tèxte constitucional consacra lo recors per inconstitucionalitat, lo recors d'amparo (contraròtle de constitucionalitat individual per via s'accion), las relacions de las Automonias e la constitucion.
La Lei Organica del Tribunal Constitucional inclutz los conflictes de competéncia entre organs constitucionals; conflictes en defensa de l'autonomia locala; la declaracion de constitucionalitat prealabla dels tractats internacionals.
L'article 162 precisa la legitimacion necesària per realizar los recorses. Pel recors d'inconstitucionalitat seràn legitims lo President del Gobèrn, lo Defensor del Pòble, cinquenta Diputats, cinquesta Senators, los ogans colegials ejecutius de las comunitats autonòmas e, per aqueste cas, las quita Asambladas. Pel recors d'amparo serà legitima tota persona fisica o juridica qu'invòca un interès legitim, e tanben lo Defensor del Pòble e lo Procuraire General. Pels autres procedimients, la Constitucion confia sa regulacion al desvolopament de la lei organica. Fin finala, l'article 163 regula la question de l'inconstitucionalitat establissent una legitimacion implicita en favor dels organs del poder judiciari.
Lo contraròtle de constitucionalitat al Brasil
modificarAl Brasil, lo contraròtle de constitucionalitat a las influéncias americanas e alemandas. I a los contraròtles concrèt e abstrach. Lo contraròtle concrèt se realiza amb lo depaus de recors extraordinari. Lo contraròtle abstrach es complit dins lo Tribunal suprèma federal amb d'accions coma l'accion dirècta d'inconstitucionalitat (ADI) o l'argumentacion de non conformitat amb lo percèpte fondamental (ADPF). Segon Clèmerson Merlin Clève, lo contraròtle de constitucionalitat brasilenc es en conformitat amb l'esperit d'una constitucion democratica, egalitària e pluralista coma es la constitution de 1988, que realize l'efectuacion dels drechs fondamentals[1].
La legitimitat del jutge constitucional
modificarLo contraròtle de constitucionalitat dona al jutge un ròtle de « coautor » de la lei : seriá una mena de « tresena cambra ». Aquò podèt menar de criticas a parlr d'un « govèrn dels jutges » que contradiriá la sobeiranetat nacionala incarnada pels elegits del pòble. Carl Schmitt, dins son libre Lo gardian de la Constitucion mòtra l'andròna d'un contraròtle jurisdictional de la nòrma. En efièch, la lei es lo resultat d'un compromes politic qu'alara deu èsser somés a una instància politica un « Gardian » de la constitucion. La cort jurisdiccionala prepausada per Hans Kelsen a per presupausat de la neutralitat del drech, mas l'afirmacion d'una neutralitat axiologica del drech es ja una posicion politica que pòt pas que menar a l'afirmacion d'un foncionalisme juridic al benefici del jutge constitucional qu s'impausa coma lo sobeiran a la plaça del pòble.
En França, al sègle XVIII, los Parlaments de Regim Ancian, al nom de las leis fondamentalas del Reialme (que, a l'epòca, èra una mena de constitucion), s'opausèron a l'aplicacion de las refòrmas fiscalas engatjadas pel poder reial. Aqueste comportament es considerat coma una de las causas màger del blocatge e de la falhida del Regim Ancian. Lo remembre dels Parlaments, suprimits al mens en partida per aquesta rason pendent la Revolucion, alimentèt, en França, una fisança durabla contra lo quita principi del contraròtle de constitucionalitat pels jutges.
Doas reponsas doctrinalas coexistisson:
Lo teorician del drech Hans Kelsen respond per la teoria del « jutge agulhaire » : lo ròtle del jutge es sonque lo procedural e lo legislator pòt encara desviar en modificant la Constitucion. Mas la revision constitucionala es fòrça mai dura d'obténer que demanda una super majoritat (tres cinquens dels parlamentaris en França) çò qu'implica qu'una minoritat pòt blocar la mesura. Sens comptar lo problèma politic qu'induch lo fach de far damatge a marbre de la Constitucion.
Lo contraròtle es alara compres dins aquesta novèla definicion liberala de la democracia: aquesta èra pas limitada al poder de la majoritat, mas cal tanben defendre de drechs e libertats:
- aquò estaliva la « tiraniá de la majoritat » pel Parlament ;
- aquò instaura una veraia superioritat de la Constitucion ;
- i lo respècte de l'Estat de drech.
Aquesta novèla definicion de la democracia liberala tend a contraròtlar estrictament l'expression de la sobeiranetat populara.
Carl Schmitt dins son libre de 1928, Teoria de la constitucion, mòstra que la nocion liberala d'Estat de drech, separacion dels poders e proteccion dels drechs fondamentals, es pas inerent a la democracia mas al liberalisme politic. En darrièra instància los principis democratics e liberals poiriá venir plan incompatibles. Es perque cal destriar l'Estat de drech, qu'es una expression juridica del liberalisme politic, de la democracia coma mòde d'organizacion del poder sobeiran del pòble.
Als EUA, lo debat sus la legitimitat del contraròtle de la constitucionalitat se pausèt entre autre dins un debat doctrinal entre Alexander Bickel e Ronald Dworkin. Bickel es l'autor del libre The Least Dangerous Branch. Sosten que lo contraròtle de la constitucionalitat manca de legitimitat que los jutges son pas elegits e que l'institucion de la magistratura es per consequent una institucion contra majoritària qu'es susceptible d'impausar sas causidas a la majoritat democratica. Dworkin es l'autor del libre Prene los drechs al seriós. Respond qu'es injust d'èsser umil per la majoritat que lo jutge ven alara a l'encòp jutge e partida. Mai, segon Dworkin, la legislatura dona pas las melhoras decisions. Soten que los tribunals per d'arguments de principi pòdon menar al progrès moral.
Nòtas e referéncias
modificar- ↑ {{{2}}},