Question prioritària de constitucionalitat

Dintrada en vigor lo 1^èr de març de 2010, la question prioritària de constitu ionalitat o QPC es, en drech francés, une procedura de contraròtle de constitucionalitat sus las leis ja promulgadas (dicha « contraròtle de constitucionalitat a posteriori »).

Aquela question permet, jos condicions, de demandar al Conselh constitucional de verificar se una lei seriá pas inconstitucionala perque fa prejudici « als drechs e libertats garantits per la Constitucion ».

Foguèt introducha en drech francés amb la lei constitucionala del 23 de julhet de 2008 que creèt l'article 61-1 de la Constitucion e modifiquèt l'article 62 de la Constitucion.

Es a l'origina d'un tipe de decisions donadas pel Conselh constitucional.

Tèxtes aplicables

La QPC es eissida d'una disposicion constitucionala soumesa, coma las autras nòrmas, a la ierarquia de las nòrmas.

Tèxtes de valor constitucionala

Se l'article 61-1 de la Constitucion instituís aquela procedura, l'article 62 dona lo detalh dels efèctes. De leis organicas n'organizan la procedura.

Articles de la Constitution

article 61-1 de la Constitucion instituit per la Lei constitucionala del 23 julhet de 2008

«Quand, a l’ocasion d'una instància en cors davant una jurisdiccion, es sostengut qu'una disposicion legislativa fa prejudici als drechs e libertats que la Constitucion garantís, lo Conselh constitucional pòt èsser sasit d'aquela question sul retorn del Conselh d'Estat o de la Cort de cassacion que se prononcièt dins un delai determinat.
Una lei organica determina las condicions d'aplicacion del present article.»

article 61-1 de la Constitucion, modificat per la Lei constitucionala del 23 de julhet de 2008

«Una disposicion declarada inconstitucionala sul fondament de l'article 61-1 de la Constitucion pòt pas èsser promulgada ni mesa en aplicacion.

Una disposicion declarada inconstitucionala sul fondament de l'article 61-1 es abrogada a comptar de la publicacion de la decision del Conselh constitucional o d'una data ulteriora fixada per aquela decision. Lo Conselh constitucional determina las condicions e limitas que los efèctes que la disposicion produguèt son susceptibles de tornar en question.

Las decisions del Conselh constitucional son susceptibles de cap de recors. S'impausan als poders publics e a totas las autoritats administrativas e jurisdiccionalas.»

Lei organica

La QPC dintrèt en vigor amb lo sosten de la lei organica n° 2009-1523 del 10 de decembre de 2009 relativa a l'aplicacion de l'article 61-1 de la Constitution, (fr) [3] decision n° 2009-595 DC del 3 de decembre de 2009}}).

Aquela:

• instituiguèt un « Capítol II bis : De la question prioritária de constitucionalitat » dins l'[4]ordonança n° 58-1067 del 7 de novembre de 1958}} portant Lei organica sul Conselh constitucional (articles 23-1 a 23-12).
• modifiquèt l'article 107 de la « Lei organica n° 99-209 du 19 mars 1999 portant estatut de la Nòva Caledònia » (en linha).
• decidiguèt de la dintrada en vigor del dispositiu fixada al « primièr jorn del tresen mes seguent aquel de la seuna promulgacion » (art. 5) siá lo 1^èr de març de 2010.
• modifiquèt los Còdis de justícia administrativa, de l'organizacion judiciária, de procedura penala, de las jurisdiccions financiárias.

Reglaments interiors

Per metre en plaça la question, diferentas jurisdiccions deguèron modificar lor reglament interior.

Lo Conselh constitucional instituiguèt un « Reglament interior del 4 de febrièr de 2010 sus la procedura seguida davant lo Conselh constitucional per las questions prioritárias de constitucionalitat » disponible en linha (en linha) que la darrièra modificacion data del 21 de junh de 2011 (« Decision n° 2011-120 ORGA del 21 de junh de 2011 », en linha).

Còdis de procedura

La mesa en plaça de la question demandèt la modificacion de qualques còdis.

• Còdi de justícia administrativa : creacion dels articles LO771-1 a LO771-2 (en linha) e articles R*771-3 a R*771-21 (en linha
• Còdi de l'organizacion judiciária: articles LO461-1 à LO461-2 (en linha) e article R*461-1 (en linha)
• de procedura penala: article LO630 (en linha) e articles R*49-21 à R*49-34 (en linha)
• Còdi de procedura civila: creacion d'un títol V bis, articles 126-1 a 126-13 (en linha).
• Còdi de las jurisdiccions financiárias: article LO142-2 (en linha)

Istoric de la QPC

Los precedents de la QPC

Coma lo rapela Jean-Louis Halpérin, « la question prioritària de constitucionalitat pòt aparéisser coma una creacion ex nihilo » perque « remplaça cap d'institucion comparabla existent de per abant dins l'òrdre juridic francés ».

La revision constitucinala

La Constitucion francesa de 1958

La lei constitucionala del 23 de julhet de 2008 met en plaça lo principi de contròtle de constitucionalitat a posteriori.

D'en primièr, calguèt crear un nom. En efècte, l'article 61-1 de la Constitucion dona pas de nom complèt al dispositiu novèl, simplament utiliza le mot sans adjectiu de « la question ». Los noms de « question prejudiciala de constitucionalitat » e « question prealabla de constitucionalitat » foguèron doncas, un temps, propausats.

La lei organica n° 2009-1523 del 10 de décembre de 2009 utiliza l'expression complèta de « question prioritària de constitucionalitat » (QPC) a la plaça del simple « question » . Aquela question, dintrèt en vigor lo 1^èr de març de 2010, permet l'abrogation d'una disposicion inconstitucionala (Article 62 de la Constitucion) pendent un litigi portat «davant las jurisdiccions relevant del Conselh d’Estat o de la Cort de cassacion» (article 23-1 de l'ordonança de 1958).

Portada juridica

Aquela disposicion de la Constitucion crea un mejan novèl de contraròtle de constitucionalitat. Lo sistèma precedent, contengut dans l'article 61 de la Constitucion, permetava lo contraròtle de constitucionalitat sonque abans la publicacion de la lei e la possibilitat èra dubèrta pas d'elegits (President de la Republica, Primièr ministre, President de l'Assemblada Nacionala, Président du Senat, 60 deputats, 60 senators).

Question prioritária de constitucionalitat e contraròtle a priori

L'article 61-1 permet l'instauracion d'una « question prealabla d'inconstitucionnalitat ». Aquela question permet un contraròtle de constitutionalitat per via d'excepcion. Tot justiciable (amb de condicions) pòt doncas argüir l'inconstitucionalitat d'una mesura coma meja de defensa.

Lo contraròtle es doncas ara pas unicament possible a priori (abant la publicacion de la lei) mas tanben a posteriori, alara que la lei es en aplicacion.

Aquela possibilitat poiriá permetre un renfortiment de la ierarquia de las nòrmes pae la possibilitat de verificar la conformitat a la Constitucion de las leis que foguèron pas somesas a un contraròtle de constitucionalitat a priori.

Aquela QPC poiriá tanbenacabar amb las criticas que desconsidèran lo contrarótle a priori coma essent subretot politic.

Contraròtle a posteriori / contraròtle a priori

	A priori (politic (article 61)	A posteriori (QPC, article 61-1)
Lei	Aprèp adopcion pel Parlament e abant promulgacion	Ja dintrada en vigor (quina que siá la data de l'adopcion)
Delai	1 mes 8 jorns (urgéncia declarada pel Govèrn)	6 meses aprèp transmission pel jutge del fons 3 meses (Cort de cassacion o Conselh d’Estat) 3 mesees (Conselh constitucional)
Requerents	President de la Republica Primièr ministre President de l’Assemblada nacionala o del Senat Al mens 60 deputats o 60 senators	Tot justiciable al moment d’una instança pendenta (levat en Cort d’assisas)
Mejans	Totes pòdon èsser levats d'ofici	Pas de mejan levat d’ofici
Recevabilitat del recors	Totas las leis levat las leis referendárias (decision n° 62-20 DC del 6 de novembre de 1962)	Lei aplicabla al litigi Non encara jutjada conforma a la Constitucion, « levat cambi d'escasenca » caractèr seriós de la question
Procedura	Recors dirècte	Recors per via d’excepcion: Transmission motivada pels jutges del fons, insusceptible de recors Filtratge per la Cort de cassacion o lo Conselh d’Estat
Efècte de la decision del Conselh constitucional	Autoritat absoluda de la causa jutjada Annulacion de la lei erga omnes

Question prioritária de constitucionalitat e question prejudiciala debant la Cort de Justícia Europèa

Aquela question deu encara compausar amb l'òrdre juridic europèu e un recors foguèt introduch davant la Cort de Justícia Europèa (CJUE) per conciliar question prejudiciala davant la CJUE e question prioritária de constitucionalitat davant lo Conselh constitucional francés.

Lo 22 de junh de 2010, la CJUE validèt la conformitat de la procedura francesa de QPC tot en tornant afirmar la superioritat del drech de l'Union, que s'impausa als jutges contra tota autra disposicion nacionala, quitament posteriora, que seriá contrária a las nòrmas communautáris. Es a dire, una lei francesa, suspectada d'èsser anticonstitucionala, e manifestament contrária al drech europèu, li tòca pas de passar per la procedura de QPC per èsser inaplicada. Lo jutge nacional a l'obligacion de far aplicar lo drech europèu, sens que siá obligat o d'eperar l’eliminacion prealabla de la lei en causa per via legislativa o per tot autre procediment constitucional (vèire, entre autre, arrèst Simmenthal, del 9 de març de 1978).

Procedura

La procedra aplicabla a la question prioritária de constitucionalitat es organizada per de multiples tèxtes juridics. Per èsser acceptada la question deu complir de condicions de fons e de condicions de forma.

La sasina du Conselh constitucional se fa al moment d'un procès per via d'exception, a l’initiativa de l'una de las partidas e aprèp filtratge de las requèstas per lo Conselh d'Estat o la Cort de cassacion.

La possibilitat de sasina sembla doncas fòrça plan dubèrta. «L’article 23-1 sembla pas atal escartar lo Tribunal dels conflites e la Cort superiora d’arbitratge». Mentretant, per eviter una submersion del Conselh constitucional, un filtre important foguèt pausat: l'ordonança, dins son article 23-2, limita la possibilitat de question als sols tèxtes que foguèron pas ja pas declarats conformes a la Constitucion « levat cambi d'escasenças ».

Per aquò, lo Conselh constitucional establiguèt una « tièra de las disposicions declaradas conformas a la Constitucion dins los motius e lo dispositiu d'una decision del Conselh constituvional ». Un avertiment avertís que las decisions de conformitat son valablas sonque al moment del la citacion de la lei. Una evolucion ulteriora podent far venir la lei nonconforma.

Es lo jutge que decidís de l'avenir de la QPC :

• Estatua sens delai e amb las observacions du ministèri public.
• Se deu de decidir de la transmission o non de la QPC.
• Es possible al juge de pas transmetre la QPC se la Cort de cassacion foguèt sasida sus la question, se lo Conselh constitucional ja foguèt sasit e se prononcièt o se la QPC a pas cap de ligam amb lo litigi.

L'article 126-7 du còdi de procedura civila pevei que se lo jutge decidís de transmetre la QPC, i a pas de recors possible. Se refusa, serà possible contestar solament amb la decision al fons del jutge. Las partidas auràn alara un delai d'un mes per portar o contestar la QPC.

L'article 23-2 de l'ordonança de 1958 (introdusit per la lei organica del 10 de novembre de 2009) prevei que la jurisdiccion sasida se prononcia sens delai sul transferiment a la jurisdiccion de cassacion (Conseil d’Estat per las jurisdiccions administrativas o Cour de cassacion per las jurisdiccions judiciárias), que dispausa de tres meses per estatuar e retornar atal o non al Conselh constitucional. Aquel darrièr aurà tres meses per se prononciar e pòt decidir que se deu pas estatuar sus una question prioritària de constitucionalitat.

Condicions

Las condicions de fons

L'article 23-1 de l'ordonança de 1958 prevei de condicions de fons per dobrir una QPC.

«Davant las jurisdiccions relevant del Conselh d'Estat o de la Cort de cassacion, lo mejan tirat d'aquò qu'una disposicion legislativa fa prejudici als drechs e libertats garantits per la Constitucion es, jos pena de non recebeder, presentat dins un escrich distint e motivat. Un tal mejan pòt pas èsser levat pel primièr còp en causa d'apèl. Pòt pas èsser levat d'ofici.

Davant una juridisccion relevant de la Cort de cassacion, quand lo ministère public es pas partida a l'instància, l'afar li es comunicada al moment que lo mejan es levat per que pòsca far coneisser lo seu avís.

Se lo mejan es levat pendent l'instruccion penala, la jurisdiccion d'instruccion del segond gra n'es sasida.

Lo mejan pót pas èsser levat davant la cort d'assisas. En cas d'apèl d'un arrèst rendut par la cort d'assisas en primier ressòrt, pót èsser levat dins un escrich accompanhant la declaracion d'apèl. Aquel escrich es sul còp transmes a la Cort de cassacion.» article 23-1 de l'ordonança de 1958

Aquel article enòncia de condicions de fons. Lo recors es dobert pas qu'a las partidas d'un procès civil o penal dins l'encastre d'une disposicion legislativa fasent prejuudici als drechs e libertats garantits per la Constitucion.

Quines tèxtes son concernats ? Disposicion legislativa fasent prejudici als drechs e libertats garantits er la Constitucion

Article detalhat: Blòt de constitucionalitat.

La question prioritária de constitucionalitat deu tractar d'una «Disposicion legislativa que fa prejudici als drechs e libertats que la Constitucion garantís». Lo recors necessita doncas l'estudi de la nocion de «disposicion legislativa» e de «drechs e libertats garantits per la Constitucion».

L'expression "disposicion legislativa" deu èsser espandida al sens larg. L'interpretacion jurisprudenciala de la nòrma, nentre autre, dintra dins lo camp d'intervencion de la QPC.

Son pasmens exclusidas:

• las leis constitucionalas
• las leis de ratificacion o d'aprobacion d'un tractat o d'un acòrdi internacional
• las leis referendárias
• las leis de transposicion de las directivas

Quin pót pausar una QPC: las partidas d'un procès

La question, que «pòt pas èsser levada d'ofici», deu se far dins l'encastre dins una instància en cors e èsser pausada per una partida al procès.

Davant quines jutges?: las jurisdiccions relevant del Conselh d'Estat o de la Cort de cassacion

A primièra vista, la Constitucion sembla dobrir mao largament aquel recors que l'ordonança. Alara que la primièra indica de biais general que la QPC pòt èsser pausada «pendent una instància en cors davant une jurisdiccion», la segonda restrench aquel camp a las «las jurisdiccions relevant del Conselh d'Estat o de la Cort de cassacion». Mas aquela divergéncia es pas que de faciada perque la Constitucion dispausa atal que «lo Conselh constitucional pót èsser sasit d'aquela question sul retorn del Conselh d'Estat o de la Cort de cassacion». Lo poder de transferir una question relevant del Conselh d'Estat e de la Cort de cassacion, seriá estat estranh de donar aquela competéncia a de jutges essent pas somes a aqueles.

Son doncas incompetentas per conéisser d'una demanda de QPC las jurisdiccions segentas:

• Lo Tribunal dels conflictes
• La Nauta Cort de justícia encargada de jutjar lo President de la Republica
• las Autoritats administrativas independentas exercent un poder de sanccion
• las instàncias arbitralas, que la Cort superiora d'arbitratge

Las condicions de forma

La partida que sosten una QPC o deu far per un escrich distincte e motivat. Es una exigéncia formala fòrça rigorosa.

Per èsser recevabla, la question prioritária de constitucionalitat deu presentar 3 caracteristicas:

• èsser aplicabla al litigi: es aquò que la fa prioritária e non pas prejudiciala, perque la solucion a una question prejudiciala determina l’eissida del litigi.

• èsser novèla: lo Conselh constitucional se deu de s'èsser pas ja pronociat exprèssament al subjècte

Levat: se se passèt un "cambi d'escasença"; es a dire un cambi de drech (la Constitucion es estat modificada) o un cambi de fach (per exemple dins l'aplicacion de la lei). Atal la QPC sus la lei de la retencion policiária aviá ja estat jutjat confòrme a la Constitucion mas amb lo nombre de retenguts, la facilitat d'accedir al grade d'oficièr de polícia judiciária... lo Conselh constitucional decidiguèt de la jutjar un autre còp. Lo 29 d'abril de 2013, lo Conselh d'Estat transmetèt una question (2013-331 QPC) sus l'article L. 36-11 del Còdi de las pòstas e de las comunicacions electronicas ja declarada conforma en 1996, invocant "una escasença de drech novèla".

• presentar un caractèr seriós.

Sus aquel darrièr critèri, se pòt veire un contraròtle de constitucionalitat difús (exerçat per totes los jutges). Perque, le jutge sasit d'una QPC deu efectuar un contraròtle aviat, per veire se la question es pas pas absurda.

L'ordonança precisa que, levat dins qualques cases, la jurisdiccion subersedís fins recepcion de la responsa a la question prioritária de constitucionalitat.

Aplicacion

Decisions donadas

Las primièras decisions donadas sus una question prioritária de constitucionalitat se faguèron sus:

• la « cristallizacion de las pensions »: lo Conselh constitucional jutgèt que lo regim especial de las pensions aplicablas als abitants dels païses e territòris autrescòps jos sobeiranetat francesa e, subretot, als argerians, plaçava aqueles dins una situacion d'inegalitat al repècte dels ciutadans franceses demorant dins lo meteis país estrangièr. Foguèt doncas censuradas de dispausicions legislativas relativas a aquel regim. Pasmens, alara que lo regim juridic anterior es encara mai inegalitari, reportèt la data d'aplicacion d'aquela decision al 1^èr de genier de 2011 per daissar lo temps al legislator de realizar un regim de pension conforme a la Constitucion ;
• las disposicions legislativas relativas a las prerogatives de l’UNAF e de las UDAF, que lo Conselh constitucional jutgèt confòrmas a la Constitucion ;
• la reparacion d'un prejudici del sol fach de sa naissença: lo Conselh jutgèt qu'èra pas contrari a la Constitucion lo principi que prevei que « Degund pòt se prevaler d'un prejudici del sol fach de la seuna naissença », pausat per la lei del 4 de març de 2002 relativa als drechs de las malautías e a la qualitat del sistèma de santat presa aprèp l'arrèst Perruche ;
• la radiacion automatica de listas electoralas de las personas depositárias de l'autoritat publica quand cometon qualques tipes d'infraccions: lo Conselh censurèt l'article 7 del còdi electoral, al motiu que l'automaticitat de la pena prevista per aquel article es contrària al principi d'individualizacion de las penas venent de l'article 8 de la Declaracion dels Dreches de l'Òme e del Ciutadan.
• l'abrogacion lo 4 de mai de 2012 de l'article 222-33 del còdi penal reprimissent l'agarriment sexual perque la darnièra redaccion instituida en genier de 2002 èra fosca (« insufisentament definida »).

Obratges

•  La question prioritaire de constitutionnalité (en francés). (à paraître mais daté).