Bacus

Bacus es un dieu roman correspondent a Dionís dins la mitologia grèga, fòrça mai ancian. Los Romans l'adoptèron, coma fòrça autras divinitats forastièras dins la mitologia romana, l'assimilant amb lo vielh dieu italic Liber Pater.

Es lo dieu del vin, de l'embriaguesa e de l'excès, entre autre sexuals.

Priap es un dels seus companhs favorits. Las fèstas de Bacus son las bacanalas.

Simbolisme

La representacion de Bacus es fòrça ligada a son correspondent grèc Dionís.

En efièch, lo tèrme « Bacus » es a l'origina un epitète que qualificava lo dieu grèc. L'introduccion en Itàlia de Dionís se faguèt per la transliteracion d'aquel epitète, dempuèi lo grèc Βάκχος en alfabet latin. Utilisa l'essencial dels attributs de son omològ.

Es lo dieu de la vinha, de la fèsta e du vin. Soven ten a la man un tirs, enrodat de vinha e d'èura e es subremontat d'una pinha. Lo tirs pòt far sorgir la vinha ou l'èura. Pòt s'incarnar en taure, en boc e en sèrp.

La pantèra, l'ase, lo boc, la patèra, lo cantar, l'èura, la vinha e lo rasim son los animals e causas que li son associadas. D'autres atributs foguèron empruntats a Dionís, coma lo tirs que pòrta a vegadas.

Es lo paire del teatre e de la tragèdia.

Viu sul mont Olimp.

Ligams de parentat mitologic

Jupitèr e Semelèa. Pintura de Sebastiano Ricci, 1695

Bacus es lo filh de Jupitèr e de Semelèa, filha del rei de Tebas, per translacion del mite de Dionís.

Semelèa èra una jova princessa mortala, amada de Jupitèr. Aquel darrièr trompèt Junon e faguèt un enfant a Semelèa, Bacus.

Per vengença, Junon incita Semelèa a demandar a Jupitèr (qu'aviá promés de complir lo vòt de la futura maire) de se mostrar dins sa glòria. Semelèa o li demanda; Jupitèr pòt pas se desdire e s'executa, mas apareissent jos sa forma vertadièra, la folzeja. Pasmens pren lo fètus e lo cos dins sa cuèissa, l'amagant per un temps de la vindicta de Junon. Bacus foguèt tanben nomenat Bimater (de dos còps maire), perque portat per doas personas diferentas.

Aquela darrièra abdica pas: un còp nascut Bacus, delèga los Titans per acabar amb el. Ne fan de troçes qu'escaudan dins un pairòl. Puèi Mercuri transforma l'enfant en un cabrit e lo confia a las ninfas de Nisa. Una vinha amaga lor espeluga lo jove dieu se ne noirís.

Autra version

Silèn amb Dionís enfant. Marbre, copia romana del mitan del sègle II ApC d'un original grèc (vèrs 300 AbC). Musèu del Vatican

D'autres contan que las ninfas lo sortiguèron del mitan de las cendras mairalas, e s'encarguèron de l'elevar. Quin que siá, Bacus passa tota son enfança alunhat de l'Olimp e dels agachs malvolents de Junon, dins los camps de Nisa, vila fabulosa de l'Arabia Aurosa o benlèu de las Índias. Alà, sa tanta Ino, per òrdre de Jupitèr, vigilava a sa primièra educacion amb l'ajuda de las Iadas, de las Oras e de las ninfas, fins aque foguèt menat a l'edat d'èsser instruit per las Musas e Silèn.

Ven lo dieu de la Vinha, del Vin e de las Festivitats, mas tanben de la Dança, de la Vegetacion, dels Plasers de la vida e de l'Excés.

Conquista de las Índias

Sarcofag del trionf de Bacus (Lion)

Vengut grand, faguèt la conquista de las Índias amb una tropa d'òmes e de femnas portant, al luòc d'armas, de tirses e de tambors. Son retorn foguèt una marcha trionfala de jorn e de nuèch (tèma remembrant l'expedicion d'Alexandre lo Grand, e sovent representat).

Enseguida, passèt en Egipte, ont ensenha l'agricultura e l'art d'extraire lo mèl; planta la vinha, e foguèt adorat coma essent lo dieu del vin.

Conti, Mitologia.V, 13 : « Bacus levèt una armada de gents del país plan e de femnas, amb que passèt fins a las Índias e las mai intimas partidas d’Asia. Puèi avent subjugat los Indians que lo maldison, e totas las autras nacions orientalas, faguèt quilhar dos pilars sus la broa de la mar Oceana dins los monts d’Índia de cada costats del riu del Gange. »

Rabelais, Cinquième livre, capítol 44 : « Bacus, que foguèt d'Índia vencedor »

Representacions

Placa ornementala en bronze d'un carri roman representant d'esquèrra a drecha, un Satir, Bacus et Pan. sègle II

Silèn, son paire noiricièr e tanben son preceptor, èra lo filh de Mercuri o de Pan e d'una ninfa. Es presentat d'ordinari calvet, amb de banas, un nas gros regussat, de talha pichona e una corpuléncia carnuda. Es mai sovent evocat coma cavalgant un ase, ebriac, amb dificultats a se mantenir sus sa montura. A pé, camina trantalhant, s'ajudant d'un pal o d'un tirs, biais de longa javelina. Se conéis aisidament amb sa corona d'èura, a la taça que ten, a sa cara gaiòla e quitament un pauc trufaire.

Bacus adolescent. Escultura romana del sègle II, escavat de la vilá romana de Chiragan. Musèu de Sant Ramon, Tolosa

Malgrat son retrach tan pauc flatós, Silèn, quand èra pas bandat, èra un grand savi, capable de donar a son divin escolan des leissons de filosofia.

Dins un eglògi de Virgili, las vapors de vin empachavan pas aquel estranh vièlh d'expausar sa doctrina sus la formacion del mond.

Bacus es presentat ordinàriament amb de banas, simbòls de la fòrça e de la poténcia, coronat de pampa, d'èura o de figuièr, jos trachs d'un jovent risent e ajoguit. D'una man, ten un rasim o una bana en forma de copa; de l'autre, un tirs enrodat de fulham e de vetas. D'uèlhs negres, e, sus las espatlas davala en trenas ondejantas son long pel blond de rebats d'aur. Es mai sovent imbèrb, sa joventut essent eternala al biais d'Apollon. Es vestit d'un mantèl de porpre.

Quora es assetat sus una bota, quora montat sus un carri mogut per de tigres o de pantèras, o a vegadas per de centaures que d'unes jògan de la lira, los autres de la dobla flaüta. Suls monuments mai ancians, es presentar amb una tèsta de taure; sus qualques medalhas, se representa quilhar, barbut, amb una roba trionfala que cai fins als pés.

Sas relacions socialas

Bacus e Ariana, Tician. National Gallery

Bacus, amava los onors que li èran dedicats, castigava fòrça totes aqueles que volgavan s'opausar a l'establiment de son culte. A Tebas, Pentèu, successor de Cadmus, foguèt trencat per las Bacantas; las Meneïdas o filhas de Minias foguèron cambiadas en ratapenadas. Èran tres: Iris, Climèna e Alcitoèa. Afirment que Bacus èra pas filh de Jupitèr, contunhava a trabalhar pendent sas fèstas, e refusavan d'assistir a la celebracion de las Orgias.

Bacus trionfa de totes sos enemics e de totes los dangièrs que las persecucions de contunh de Junon l'expausavan. Un jorn, fugissent davant l'implacabla divessa, tomba de fatiga e s'endormís. Una sèrp bicefala l'ataca (Anfisbèn), e lo dieu, al revelh, lo tua d'un cop de vitz. Junon acaba per lo far fòl, e lo faguèt errar dins una granda partida del mond. Foguèt aculhit amb benvoléncia per Protèu, rei d’Egipte, puèi passèt en Frigia, ont, avent estat admés a las expiacions, foguèt iniciat als mistèris de Cibèla. Dins la guèrra dels gigants, se transforma en leon, e combatèt avec ràbia. Per l'animar, Jupitèr li cridava de contunh: « Evoèu, coratge, mon filh. »

Vengut dins l'illa de Naxos, consolèt e esposèt Ariana abandonada per Tesèu, e li donèt la celèbra corona d'aur, cap d'òbre de Vulcan. Foguèt Bacus, çò dich, que lo primièr establiguèt una escòla de musica; foguèt en son onor que foguèron jogadas las primièras representacions teatralas.

Fèstas e religion

Bacanala per Jules Dalou, 1895 - 1898 París

Los cortègis de Bacus èran fòrça nombroses. Sens comptar Silèn e las Bacantas, i aviá de ninfes, de satirs, de pastres e pastras, e quitament lo dieu Pan. Totes portavan lo tirs enlaçat de fulham, de pès de vinha, de coronas d'èura, de copas e rasims. Bacus dubrís la marcha, e tot lo cortègi lo seguís, getant de crits et fasent ausir de d'instruments de musica tarabastoses.

Las Bacantas o Menadas èran d'en primièr las ninfas o las femnas que Bacus aviá menadas amb el a la conquista de las Índias. Mai tard, se designèron amb aquel nom de joventas que, simulant un transpòrt baquic, celebravan las Orgias o fèstas de Bacus per una actitud, de crits e de sauts desordonats. Avián los uèlhs tresvirats, la vòtz menaçanta: lor pel flotavan epars sus lors espatlas nudas.

Li èra immolat l'agaça, perque lo vin desliga las lengas, e fa los beveires indiscrets; lo Boc e la lèbre, perque manjan los borrons de la vinha. D'entre los aucèls fabuloses, lo fènix li èra consacrat; d'entre los quadrupèds, la pantèra; e d'entre los arbres, la vinha, l'èura, lo casse e l'avet.

Aquel dieu aviá, en Arcadia, un temple ont se flagellava crudelament las joventas davant los altars.

Es a vegada nomenat Liber (Liure), perque lo dieu del vin desliura l'esperit de tot ànsia; Evan, perque que las seunas preiressas, dins lors orgias, corrissián de totes costats cridant: Evoèu ; Bacus, derivat d'un mòt grèc que significa « cridar », allusion als crits de las bacchantas o dels grands beveires. Encara pòrta de chafres ligats a son país d'origina o als efièchs de l'ebrietat: Nisèus, de Nusa; Lièus, que caça lo tristum; Bromi, tarabastós; eca.

Las orgias o bacanalas èran celebradas d'en primièr per de femnas, dins los bòscs, los monts, dels ròcs. Prengavan un caractèr misteriós. Mai tard, autorizavan de personas d'ambedos sèxes a lor celebracion. Ne resulta sovent de desòrdres infames.

La joventut de Bacus, pintura orgiaca de William Bouguereau (1884)

A Atenas, las fèstas de Bacus, las Dionisiacas, se festejavan oficialament amb mai de pompas que dins tot lo rèste de Grècia. Èra lo primièr arcònt qu'i presidissiá. Las principalas ceremonias consistián en processions ont se portava de tirses, de vases emplits de vin, de coronas de pampa, e los principals atributs de Bacus. De joventas, nomenadas canefòras, portava sul cap de banastas dauradas, plenas de fruchs d'ont s'escapavan de sèrps aprivadadas que terrorizan los espectators. Dins lo cortègi èran tanben d'òmes travestits en Silèns, Pans e Satirs que fasiá fòrça gèstes estranhs, guimbadas, esimulant atal las folias de l'ebrietat. I aviá las grandas e pichonas dionisiacas: las grandas se festejavan a l'entorn de febrièr, las pichonas a la davalada. Per las dionisiacas, se fasiá de corregudas mas tanben de lutas, de jòcs, de concors de poesia e de representacions dramaticas.

A Roma, se celebrava, en l'onor de Bacus o Liber, de fèstas dichas Liberalas. Dins aquelas fèstas fòrça licenciosas, las donas romanas gausiguèron pas gaire d'aver de paraulas indecents, e de coronar las mens onèstas representacions del dieu. En 558 de la fondacion de la vila, lo senat faguèt un decrèt per remediar a aquela licéncia, remèdi ineficaç, las costumas o las mòrs essent mai fòrtas que las leis.

Se remarcar, se li fasiá, coma a Mercuri, de libacions amb de vin mesclat d'aiga, alara que las libacions se fasiá als autres dieus amb de vin pur.

Lo culte de Bacus o Dionís foguèt introduch pro tardierament dins la religion grèga; es fòrça mens posterior a aquel dels quite grands dieus; sembla que foguèt importat en Grècia de l'Asia Nauta o benlèu d'Egipte. Pasmens se Bacus apareguèt tardierament, aguèt pas mens d'adoraires.

Evocacions artisticas

Bassin de Bacus dels fraires Marsy, jardins de Versalhas.

• Bacus, n°4 de las Sièis metamorfòsis segon Ovid per autbòi sol de Benjamin Britten (1951)

En pintura e fotografia:

• " Bacus " del Caravaggio, ~1593
• " Lo Jove Bacus malaut", del Caravaggio, ~1593, version novatritz del dieu. En efièch, Bacus es sovent presentat vièlh e bandat, o en seductor.
• " Untitled n°224", fotomontatge de Cindy Sherman, utilisant lo "Bacus Malaut" del Caravaggio.
• "Bacus" de Michelangelo Buonarroti, escuptat en 1497

Vejatz tanben

• Dionís
• Religion romana
• Baalbek