Villa romana de Chiragan

La villa romana de Chiragan èra una villa Romana qu'es ara dins la comuna occitana de Martras Tolosana. Foguèt occupada fins a la fin l'Empèri Roman ont se trapèt de rics marbres desclapats de las dvèrsas excavacions successivas, dempuèi las primièras descobèrtas del sègle XVII e subretot menadas par Alexandre Du Mège de 1826 a 1830.

Situacion de Chiragan

Per la seuna importància èra, segon qualques arqueològs del site coma Léon Joulin, la villa mai granda d'Euròpa aprèp la Villa Hadriana. Los elements escalprats descobèrts, d'importància majora, se veson ara al Musèu de Sant Ramon de Tolosa, que possedís mercés a ela una colleccion de las majoras de busts d'emperaires romans. De còpias d'òbras descobèrtas foguèron plaçadas dins un musèu dans la comuna.

Las òbras, per lor riquessa e lor unitat tematica, fan pas aisida l'interpretacion de la villa e l'identificacion del proprietari del domeni.

Istòria

Plan de la pars urbana de la vilá, plan recapitulatiu de Joulin, 1901

Evolucion dins l'Antiquitat

Tres estapas foguèron identificadas dins la construccion.

Primièr estat: une vilá modèsta

La primièra vilá data de l'epòca d'August e èra pro modèsta. Pr'amor conteniá de tèrmes e un peristil.

Segond estat: lo començament del sègle II

La segonda estapa data de l'epòca de Trajan, e la bastissa comprend un Atri e dos peristils.

L'espandiment maximal

La darrièra data de l'epòca de la dinastia dels Antonins e a aquel moment la superfícia es egala al tèrç de la Villa adriana.

La destruccion

Los brisum reculmhits dins las escavacions son segon L. Joulin un testimòni de las devastacions del temps de las invasions del sègle V.

Lo site serviguèt pendent de sègles de carrièra de materials, quitament s'a alentorn de la mitat del sègle XVII los vestigis semblèron encara importants. Lo testimòni del camonge Lebret en 1692 atesta de parets d'una nautor de 3 a 4 m. Alexandre Du Mège testimòni de la preséncia de parets de 1 a 2 m de naut dins una visita que faguèt en 1812. Las parets en elevacion foguèron destruïdas al començament de la mitat del sègle XIX, a causa del desvelopament de l'agricultura intensiva.

Istòria de las descobèrtas

Lo Musèu de Sant Ramon de Tolosa, la galariá dels emperaires se situa al nivèl de la seriá de las arcadas

Los primièrs escavaires aguèron per objectiu de descobrir los elements mobiliers; l'interès per l'arquitectura de la villa, perceptible depuèi los ans 1840, creissiá fins a tener un ròtle essencial de Léon Joulin al sègle XIX e XX.

Primièras descobèrtas

De descobèrtas pontualas d'escultura son mencionadas dempuèi lo sègle XVII. De bèls elements esculptats foguèron trovats sul site als sègles XVII e XVIII, subretot vèrs 1630-1640. Las primièras descobèrtas pendent lo sègle XVII, eissiguèron de la cavada d'un canal dich de la molina en 1612. A l'extrèm fin del sègle XVII l'evesque de Rius faguèt plaçar de marbres venent de Martras Tolosana dins lo palais épiscopal. Pendent lo sègle XVIII de descobèrtas ponctualas se faguèron.

Descobèrtas majoras del sègle XIX

Bilanç de las escavacions del sègle XIX per Léon Joulin en 1901

Una garonada o raissa consecutiva a una chavanassa faguèi sortir de vestigis de la vilá lo 23 de mai de 1826. Lo cònsol de Martras avertiguèt lo cònsol de Tolosa, qu'encarguèt Alexandre Du Mège, inspector de las antiquitats, de menar d'escavacions. Alexandre Du Mège sortiguèt fòrças elements escultats, que faguèt una vertadièra « culhida  ». Una convencion foguèt signada amb lo proprietari del camp afin de depausar las trobalhas al musèu de Tolosa. Una granda partida de las descobèrtas se faguèron los 21 e 22 de setembre de 1826, Alexandre Du Mège escrivent al cònsol de Tolosa que «cada quart d'ora vesi sortir del sen de la tèrra un dieu, una divessa, un emperaire». Depausadas a l'ostal de Martras, las esculturas rejonguèron per carreta lor emplaçament definitiu. L'escavaire signalèt de mosaïcs, ipocaustes e traças de pinturas dins la partida inferiora de las parets. Las escavacions dins la vilá menadas per Du Mège se debanèron fins a la revolucion de 1830.

De nòvas escavacions menadas par la Societat arqueologica dem Miègjorn de França depuèi 1840 fins a 1842, puèi de 1842 a 1848 per jónher las nòvas descobèrtas als espacis desencombrats par Alexandre Du Mège. Las escavacions del començament dels ans 1840 concentrèron lors rececas a l'èst de las escavacions de Du Mège e efectuant de levats de las parets retrovadas. Aquelas escavacions faguèron sortir de tèrmes. Las escavacions de 1842 a 1848 semblèron aver donat mens de resultat e aver completat las coneissenças ja acqueridas del site.

D'escavacions ponctualas contunhèron al sègle XIX, mai sovent de biais fortuits.

D'escavacions comencèron en 1890-1891, capitanejadas per A. Lebègue, ensenhaire d'antiquitats grecoromanas a l'universitat de Tolosa, amb per objècte de verificar las dichas d'Alexandre Du Mège. La comunautat scientific èra fòrça suspecciosa envèrs aquel darrièr e las descobèrtas mobilièras efectuadas sul site, e las escavacions avián per tòca d'« avalir los doptes ». Julie Massendari signala que las escavacions de Lebègue foguèron beaucoup mai prigondas qu'aquela de Du Mège e que las destruccions ligadas a las espleitacions agricòlas podèron aver borrolar lo site.

Malaurosament A. Lebègue decedèt en 1894, çò qu'arrestèt tot. Se tornèt escavar amb A. Ferré en 1894-1895, amb qualques resultats. Ferré identifiquèt los vestigis retrobats coma aqueles dels talhièr bastits de materials peribles e cobèrts de teules.

Accion decisiva d'un davancier: Léon Joulin

Frontispici de l'obratge de sintèsi fondamental de Joulin publicat en 1901

Léon Joulin, en desacòrdi amb de conclusions avançadas, efectuèt d'escavacions de grandas amplor finançadas par l'Estat, lo departament e la vilá de Tolosa, amb l'ajuda d'A. Ferré de 1897 a 1899. Lo trabalh foguèt publicat en 1901.

Tornèt amb l'essencial del trabalh efectuat pels davancièrs per prepausar una nòva lectura del site e una sintèsi, basada sus una lectura del site del seu environament de la plana de Martras Tolosana e faguèt lo plan qu'encara fa autoritat ara d'un ensems qu'identifica coma una vilá vasta de 16 ha. Las tecnicas qu'utilizèt alara, basadas sus l'estratigrafia, ne fa un davancièr de l'arqueologia metodica.

Darrièras escavacions

Païsatge agricòl de Martras Tolosana

De nòvas descobèrtas fortuitas se faguèron al sègle XX, en 1905, puèi encara en 1920 e 1930. Aprèp de trabalhs de cavada del canal de Palamenic l'aqüeducte de la vilá foguèt localizat.

Un curatge important se faguèt en 1969 mas lo site foguèt reblat mai tard.

Aprèp una enquesta en 1994, las pèças cadastralas constituissent lo site venguuèron monument istoric lo 6 de mai de 1998. De sondatge geofisics sul site de la vilá, recobèet de tèrra, se faguèron en 2000, 2001 puèi 2003. Aqueles estudis confirman largament lo plan realizat per Léon Joulin en 1901.

Descripcion

La vilá èra sus las ribas de Garona, prèp de la via de Tolosa a Dacs e foguèt ocupada entre lo sègle I e IV. Seriá estat equipada d'un cai e d'un peirada segon d'observators del sègle XIX, aqueles elements ayant malaürosament foguèron destruïts per una aigada.

Los abitiants occupavan un claus d'una superfícia de 16 ectaras e èran al nombre de 80, sus 3 ectaras. L'empresa de la vilá foguèt establida segon las derrièras recercas arqueologicasa 18 000 m².

I aviá a l'encòp los elements necessaris a la Vilá rustica per la produccion agricola e de la Vilá urbana, demorança de proprietari, amb un portic monumental, de fòrça espacis verds e de tèrmes privats.

Los vestigis de la vilá son pauc importants en despièch de la riquessa del material descobèrt.

La pars urbana

La pars urbana comportava des decenas de salas.

La pars rustica

Los bastits d'expleitacions, sur tres linhas, èran encenchat per un mur de 1 500 m de long. Los bestits èran destinats a l'agricultura, estables, porcariás, granièrs, eca ; mas avián tanben un ròtle artisanal amb de talhièrs de teissièrs e de fondeires .

Lo domèni agricòl ligat a la vilá seriá estat d'une superfícia superiora a 1 000 ectaras. 400 personas vivián sens dopte sul domèni.

Òbras descobèrtas

Los primièrs escavaires foguèron impressionats pels fòrças marbres, decoracions arquitecturalas e esculturas sortits, prèp 300 estatuas.

Los bastits résidencials èran ornats de relèus de marbre representant los trabalhs d'Ercules, datats del sègle III, e de clipei (targas) ornats d'imatges de divinitas. E mai foguèron descobèrt fòrça estatuas, copiás d'estatuas grèga realizadas a Roma e une galariá de retrach d'emperaires e d'autres personatges. Las esculturas son ara expausats al Musèu de Sant Ramon de Tolosa.

Elements arquitecturals

Capitèl

De fragments arquitecturals foguèron decobèrts, que de capitèls e d'enquadraments de pòrtas.

Las targas

Las escavacions sortiguèron d'elements d'al mens 12 targas, clipei amb d'esculturas de naut relieu, dichas tondi. Lo diamètre d'aquelas pèças son de 0,75 e 0,90 m, foguèron qualificadas d'estil grossièr e deurián èsser expausada en nautor. 6 d'aquelas targas nomenadas clipei son conservats e expausats al Musèu de Sant Ramon:

• Vulcan
• Cibèla
• Minerva casquée
• Igia
• Attis
• Esculae

D'autres fragments foguèron descobèrts, que seriá estat una representacion de Vènus e de Diana .

• 
  Doas targas expausadas amb d'elements de decoracion arquitecturals de marbre.
• 
  Doas targas expausadas amb de tèstas escultadas.
• 
  Minerva cascada amb una figura de Medusa.

La galeriá dels emperaires

Los proprietaris de la vilá de Chiragan avián fach bastir una galariá qu'expausèron los divèrses emperaires e d'autres personatges que l'identitat d'unes nos escapa. La cronologia dels busts trobats va del sègle I a IV. Fórça dels nas dels emperaires foguèt trencats..

• 
  Bust d'August de tipe dich de « Prima Porta ».
• 
  Bust de l'emperaire Trajan, ca 110, descobèrt en 1890-1891.
• 
  Bust de Caracalla, ca 198.
• 
  Tèsta de l'emperaire Maximi Ercules vèrs 293-296 .
• 
  Retrach d'una inconeguda, 375-425 ap. J.-C.

Los trabalhs d'Ercules

Las representacions dels relieus dels trabalhs d'Ercules trobadas dins las escavacions de la vilá de Chiragan constituisson un ensems unic al monde e que foguèron fòrça estudiadas a causa de lor aspècte estilistic barròc. Foguèron trobadas progressivament e son dins un estat de conservacion divèrs, d'elements son plan conservats, d'autres son pas que de fragments. Los marbres èran penchs a l'origina. Le marbre utilizat es benlèu un marbre local eissit de las carrièras de Sent Biat. La talha de las representacions va de 1,44 m a 0,88 m. L'ensems foguèt estudiat per D. Cazes entre 1994 e 1999, çò que permetèt de completar las identificacions de fòrça fragments.

A l'origina consideradas coma de metròps d'un temple, las esculturas dels trabalhs d'Esrules foguèron consideradas per L. Joulin coma venent d'una « superfícia murala devesada per des pilars ». La datacion que ne foguèt propausat evòca lo II o la fin del III, en liagam amb la granda popularitat d'Ercules jos l'emperaire Comòde o Maximian Ercules. De biais mai general las divinitats onoradas per d"emperaires son plan representadas.

• 
  Ercules curant las escudariás d'Augias.
• 
  Ercules e lo senglar d'Erimant jos uèlhs d'Euristèa.
• 
  Ercules e Iolaos contre l'Idre de Lern.
• 
  Ercules caçant los aucèls del lac Stinfal.
• 
  Ercules e Gerion.
• 
  Ercules e l'amazòna Ipolitèa.

• autres travalhs representats:
  • Ercules contre lo lion de Nemèa
  • Ercules agafaant las banas del taur de Crèta.
  • Ercules e Cerbèr.
  • Ercules dins lo jardin de las Esperidas.
  • Ercules e Diomèd.

Autras descobèrtas

Copiás d'òbras grègas

Estatuèta d'Atena-Minerva, Musèu de Sant Ramon Inv. 30340

Relèu del raubament, de Proserpina

Lo site donèt de copiás romana de marbre d'òbras grègas, sovent de qualitat. Las òbras mai popularas èran difusadas e permetèt de conservar los trabalhs d'artistes que los originals, sovent de bronze, so perduts. Aquelas copiás èran sens dobte realizada a Roma. Fòrça reprasentacions mitologicas foguèron sortidas, d'entre aquelas reproduccions d'òbras grègas d'epòca classica, que l'autentificacion al site fa de còps qu'i a problèma. D'entre aqueles òbras:

• tèsta de Baco
• tèsta de satir
• Ercules
• Mart
• Eròs
• Esculap
• Atena
• Igia
• Vènus dicha « Vènus de Martres »

Relèus

En mai dels relèus dels trabalhs d'Ercules, del site sortiguèron de relèus, que:

• Serapis Pluton e Cerbèr
• « Alta de satirs »
• Raubament de Proserpina

En mai, cal ligar al site de Chiragan una seriá de 15 masqueta de teatre e une seriá de masquetas à tematic bachic.

Problematicas ligadas al site

Problematica de las esculturas

Al site foguèt attribuit fòrça descobèrtas per Léon Joulin e aquelas atribucions foguèron acceptadas per los especialistas. Los estudis recentas tendon pasmens a n'ecartar qualques pèças, d'autras essent pas encara estudiadas, conservadas dins las resèrvas del musèu Sant Ramon e pas encara catalogadas en 2006.

Fòrça esculturas foguèron trbadas mutiladas, çò que donèt une interpretacion d'una destrucaion volontária mas tanben tocant als trabalhs agricòls.

Problematica dels marbres utilizats

La question del marbre utiliza fa question dempuèi la descobèrta del site al sègle XIX. Le marbre utilizat es en majoritat del marbre dels Pirenèus que lo marbre de Sant Biat. Lo marbre local foguèt utilizat pels medalhons e la seriá consacrada als trabalhs d'Ercules, alara que d'autras òbras son de marbre de Carrare o marbre grèc.

Problematica del proprietari dels luòcs

Alexandre Du Mège pensava identificar lo site a la ciutat de Calagorris de l'Itinerari d'Antonin e lo ric mobilier descobèrt dins un palais imperial. La vilá foguèt occupada d'August a Arcadi per « de procuradors encargada d'administrar los domènis imperials » segon Léon Joulin. De cercaires donèron l'ipotèsi d'un colleccionaire. L'ipotèsi de governaires o de nauts magistrats imperials permetriát segon P. Gros d'explicar «l'amplor dels elements de recepcion e la plaça accordada a l'imajariá imperiala oficiala».

Nòtas e referéncias

Vejatz tanben

Ligams intèrnes

• Vilá galloromana de Montmaurin

Ligams extèrnes(fr)

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Villa romana de Chiragan.

• La vilá de Chiragan sul site del musèu de Sant Ramon
• La galariá dels emperaires sus un site personal
• Los trabalh d'Ercules sus un site personal
• Dossièr de premsa sul musèu Sant Ramon de Tolosa
• Martras Tolosane. La Ciutat d'artistas es tanben villa imperiala
• Chiragan, un domèni imperial ?

Bibliografia(fr)

• Léon Joulin, Les établissements gallo-romains de la plaine de Martres-Tolosanes, CRAI, 1899, Volume 43, Numéro 5, pp. 596-604

17 Marcel Dieulafoy, Fouilles de Martres-Tolosane, CRAI, 1898, Volume 42, Numéro 4, pp. 479-480]

• Léon Joulin, Les établissements antiques de Toulouse, CRAI, 1905, Volume 49, Numéro 3, pp. 285-293
• François Baratte, Les objets précieux dans la vie économique et sociale du monde romain à la fin de l'Antiquité, Revue numismatique, 2003, Volume 6, Numéro 159, pp. 205-216
• Léon Joulin, Les établissements antiques du bassin supérieur de la Garonne, CRAI, 1906, Volume 50, Numéro 9, pp. 723-724
• Catherine Balmelle, Les demeures aristocratiques ďAquitaine. Société et culture de l'Antiquité tardive dans le Sud-Ouest de la Gaule CR par Carrié Jean-Michel, Annales. Histoire, Sciences Sociales, 2002, Volume 57, Numéro 5, pp. 1392-1394
• L. Gallois, Les voies navigables et l'occupation au sol de la Gaule, Annales de Géographie, 1935, Volume 44, Numéro 248, pp. 190-194
• (it) Gianna Dareggi, A proposito di un ritratto virile di età imperiale, MEFRA, 1988, Volume 100, Numéro 100-1, pp. 321-330
• Jean-Charles Balty et Daniel Cazes, Sculptures antiques de Chiragan, I.5. Les portraits romains. La Tétrarchie, Toulouse, Musée Saint-Raymond, 2008.
• Jean-Charles Balty et Daniel Cazes, Sculptures antiques de Chiragan, I.1. Les portraits romains. Les Julio-Claudiens, Toulouse, Musée Saint-Raymond, 2005.
• Jean-Charles Balty, Daniel Cazes et Emanuelle Rosso, Sculptures antiques de Chiragan (Martres-Tolosane). I.2. Les portraits romains. Le siècle des Antonins, Toulouse, Musée Saint-Raymond, 2012.
• D. Cazes, J.-E. Guilbaud, M. Martinaud,Travaux récents sur la villa de Chiragan à Martres-Tolosanes, Haute-Garonne, Colloque : Nouveaux regards sur les villae d’Aquitaine. Bâtiments de vie et d’exploitation. Postérités médiévales, Pau, 24-25 novembre 2000.
• Gaston Astre, Sur l'origine de sculptures gallo-romaines de la Villa Chiragan à Martres-Tolosane, Toulouse, 1933.
• Pierre Gros, La France gallo-romaine, Paris, 1991. ISBN: 2092843761
• Julie Massendari, La Haute-Garonne (hormis le Comminges et Toulouse), 31/1, Carte archéologique de la Gaule, Paris, 2006. ISBN: 2877541002
• François Queyrel, Antonia Minor à Chiragan (Martres-Tolosane, Haute-Garonne), Revue archéologique de Narbonnaise, n°25, 1992 p. 69–81.
• Collectif, Portraits romains, trésors du musée de Toulouse, L'archéologue - archéologie nouvelle, 2005, n°80, p. 3–22.