Wikipèdia

Òli de palma

L’òli de palma es un òli vegetal trach per pression a caud de la popa dels fruches del palmièr d'òli, arbre que ne ven tanben l’òli del palmista, tracha del clòsc de sos fruches.

Indonesia e Malàisia son los productors mondials màgers d'aqueste fruch, e concentran ambedós 85 % de la produccion. Amb mai de 50 milions de tonas produchas cada annada, es l'òli vegetal mai consomat al mond (35 % de la consomacion mondiala en 2017). Ingredient tradicional de las cosinas d'Africa, d'America del Sud e d'Asia, es ara massissament utilizada dins los païses non productors per la fabricacion d'aliments transformats, en remplaçament de las grasas animalas (sagin, burre…) e dels òlis vegetals idrogenats (dichs trans). Per aquò venguèt a la fin del sègle XX e al començament del XXI un dels simbòls dels problèmas o limits encontrats per l'agroindustria monoculturala e lo « capitalisme agrari ».

Existís de controvèrsias al subjècte de son impacte sus la santat, coma l'impacte de sa produccion sus l'environament e de condicions de trabalh ligadas a la cultura dels palmièrs d'òli. D'unes critican son taus enauçat en acids grasses saturats. De fach, una metaanalisi utilizant totes los estudis scientifics publicats al subjècte concluson que l'òi de palma a un impacte negatiu sul taus de colesteròl semblabla a aqueste de las grasas animalas, pas plan mendre qu'aqueste de las grasas idrogenèas, e plan mai fòrt qu'aqueste dels òlis vegetals rics en acids grasses insaturats (oliva, arachid, etc.). Las ONG denóncian lo desvelopament de las plantacions de palmièrs d'òli, que provòca un important desboscament en Malàisia, Indonesia e Papoa-Nòva Guinèa, e constituís una menaça grèva per diferentas espècias animalas vivent dins aqueles bòsques e ja en dangièr d'extinccion (orangotans, gibons, tigres…). Mai recentament, Amnistia Internacionala publiquèt un rapòrt denonciant lo trabalh dels enfants e lo trabalh forçat dins las plantacions d'Indonesia.

Istòria

modificar
 
Palmièr d'òli (Elaeis guineensis).
 
Fruchs del palmièr d'òli.
 
Un òme culhissent un regim de grana de palma en Còsta d'Evòri

L'usatge alimentari e medicinal d'òli de palma ven d'al men far 5 000 ans, coma o mòstran d'escavacions arqueologicas en Egipte[1]. Los palmièrs d'òli son benlèu originaris dels boscs tropicals umids de l'Africa de l'Oèst, ont son expleitats localament abans d'èsser introduchs en Egipte per de comerçants arabs[2] e al Brasil pels colons portugueses al sègle XV[3].

Las noses de palma servisson a noirir los esclaus objècte del comèrci triangular[4].

Los mercands europèus commercian amb l'Africa mas l'òli de palma es pas per per escasença importada en Euròpa, ont es utilizada per còser e per realizar de sabon e candèlas[5]. Son comèrci s'i desvelopa subretot a la fin del sègle XVIII, la revolucion industriala el'utilizava coma lubrificant mecanic, per exemple dins los camins de fèrre. Son usatge en Euròpa aumenta encara quand los rèstes de noses de palme son donats coma noiritura pel bestial e que l'òli de palma dintra dins la fabricacion de produchs farmaceutics[6].

Vèrs 1870, l'òli de palma constituís la màger exportacion d'unes païses d'Africa de l'Oèst, coma lo Ghana e lo Nigeria. En 1885, William Lever fabrica a Liverpool a escala industriala del sabon a base d'òli de palma qu'impòrta d'Africa de l'Oèst[7]. Sa fabrica de sabon Lever Brothers es vengut enseguida la multinacionala Unilever. Fins al sègle XIX, l'esclairatge es assegurat per de candèlas de seu dangierosa e de combustion acre. Las òbras scientificas de Michel-Eugène Chevreul conduson al remplaçament d'aquestas candèlas per las estearicas, per exemple a basa d'òli de palma coma ne fabrica dempuèi alara l'entrepresa londoniana Price's CandlesModèl:Lien[8].

En 1854, Price's Candles breveta un procediment de distillacion de l'òli de palma que permet de produire la glicerina utilizada dins de nombrosas composicions farmaceuticas e cosmeticas e dins las pelliculas de fotografia: la nitroglicerina. Pasmens l'òli de palma es progressivament remplaçada pels òlis minerals e los derivats del petròli.

Torna al vam al sègle XX dins lo domèni de l'industria alimentària, qu'es ara lo mercat màger a causa de son feble cost de produccion e de sas proprietats fisicas e quimicas (bona conservacion, establa a nauta temperatura, riquesa en β-carotèn)[9].

Composicion

modificar

L'òli de palma es en realitat una grassa vegetala mai qu'un òli, qu'es solida a temperatura ambienta[10].

Principals acids grasses (proporcions mejanas)[11]:

Compausat Familha d'acid gras Taus per 100 g
Acid lauric (saturat)
 -
0,1 g
Acid miristic (saturat)
 -
1 g
Acid palmitic (saturat)
 -
43,5 g
Acid estearic (saturat)
 -
4,3 g
Acid erucastic (monoinsaturat)
ω-9
0,1 g
Acid oleics (monoinsaturat)
ω-9
36,6 g
Acid palmitoleic (monoinsaturat)
ω-7
0,3 g
Acid linoleic (poliinsaturat)
ω-6
9,3 g
Acid alfalinolenic (poliinsaturat)
ω-3
0,2 g
Acids grasses trans
 -
-
Total acids grasses saturats
 -
49,3 g
Total acids grasses monoinsaturats
 -
37 g
Total acids grasses poliinsaturats
 -
9,3 g
Vitamina E
 -
15,94 mg
Vitamina K
 -
8 µg

Sa riquesa en acids grasses saturats lo fa solid e malleable a temperatura ambienta, son punt de fusion se situa entre 35 °C e 42 °C. Alara, es una grassa vegetala (coma lo burre de cacau) e non pas un òli.

L'òli de palma roge (non refinat ni tractat) es considerat coma l'aliment natural mai ric en β-carotèn: ne conten gaireben 15 còps mai que la caròta. Aquestas particularitat foguèt utilizada al Burkina Faso per lutar contra las caréncias en vitamina de las populacions (lo β-carotèn se podent transformar dins lo còrs en vitamina A)[12]. Es tanben lo segond òli mai ric en vitamina E (tocoferòls), après l'òli de gèrme de blat. Aquesta riquesa en β-carotèn e en vitamina E de l'òli de palma roge diminuís plan fortament après refinatge, caufatge e cóser, es donc pas tan importanta dins l'òli de palma classic.

Usatges

modificar
 
Extraccion de l'òli de palme au Cameron

A l'escala mondiala, l’òli de palma es subretot utilizat dins l’industria alimentària (80 %), dins l’oleoquimia (sabon, cosmetics…) (19 %) e coma agrocarburant (1 %)[13]. Amb mai de 50 milions de tonas prodchas cada annada, es l'òli vegetal mai consomada al mond (35 % de la consomacion mondiala en 2017)[14].

Ingrédient tradicional de las cosinas d'Africa, d'America del Sud e d'Asia, es ara massissament utilizada dins los païses non productors per la fabricacion d'aliments transformats, en remplaçament de las grasas animalas (sagin, burre…) e d'òlis vegetals idrogenats (dichas trans). Per aquò, es tanben venguda a la fin del sègle XX e començament del XXI un dels simbòls dels problèmas o limitas encontradas per l'agroindustria monoculturala e lo « capitalisme agrari »[15],[16].

Usatge alimentari

modificar

80 % de l'òli de palma consomada dins lo mond lo es per un usatge alimentari.

Usatges tradicionals

modificar

Las traças mai ancianas d'òli de palma vend e fa cinc mila ans. Foguèron trobadas sus una gèrla de terralha dins una tomba d'Abidòs, en Egipte.

L’òli de palme roge (o iranjat) es utilizat tradicionalament dins los païses productors d’Àsia, d’Africa e del Brasil[17].

Dintra per exemple dins la composicion de diferents plats tradicionals: la moqueca de peixe (Brasil), l'aloco, attiéké roge (Còsta d'Evòri), la salsa grana (Còsta d'Evòri) e l'eru, lo taro salsa jauna, lo ekwan, lo kock, lo koki (Cameron)

  •  
    En botelhons (Liberia)
  •  
    Òli fregissent (Ghana)
  •  
    Sus de moin moin (Nigeria)
  •  
    Dins la sopa kandia (Senegal)
  •  
    Dins lo moambe (Africa centrala)

Usatges industrials

modificar

Per remplaçar los graisseq animals mai cars e dificils de trabalhar (coma lo burre), l'agroindustria utilizèt los òlis vegetals idrogenats (com aquels presents dins de margarinas). Mas, lo procediment d'idrogenacion induch la formacion d'acids grasses trans, reconeguts coma contribuissent a las malautiás cardiovascularas[18],[19]. Los industrials utilizèron alara l'òli de palma[20], que possedís, un còp refinat, de qualitats fisicas e organolepticas satisfasentas per la fabricacion de fòrça aliments:

  • amb sa fòrta concentracion d'acids grasses saturats (50 %), l'òli de palma demora solid a temperatura ambienta çò que permet de limitar l'emplec de graisses idrogenats;
  • es mai sovent mai estable al còser que autres òlis;
  • Se pòt desodorizar[21];
  • Permet una bona conservacion del produch acabat.

Aquestas diferentas qualitats fan que l’òli de palma es plan presada pels industrials, que lo jutjan dificilament substituïble del punt de vista tecnic per lors produccions.

Pasmens, se l'industria ne dona pas l'informacion al consomator, se trapa l'òli de palma dins un grand nombre de produchs realizats per l'industria agroalimentària, mas sovent nomenat sonque « òli vegetal » dins la lista dels ingredients: crostilhetas, crostets, sopas liofilizadas, pastas d'onchar, biscuèits, lach per nenons, sardinas en conserva, bolh de pola instantanèu, maionesa, salsa tomata, cerealas, chocolat, glaças, formatge raspat, substituts de formatge, salsas, crèmas frèscas, pastas pee tartas, plats preparats, biscòtas, pompetas, biscuèits salats e sucrats, etc.[22]

Oleoquimia

modificar
 
Fabricacion du kabakrou, sanon artesanal de Còsta d'Evòri

L'òli de palma es tanben utilizada dins la sintèsi de fòrça produchs cosmetics. Es lo cas per exemple d'unes sabons, ont es utilizada per la saponificacion. Lo cpmausat es alara nomenat sodium palmate (e sodium palm kerenelate per l'òli de palmista). Es tanben utilizada per la perfumeriá jod la forma de civetona[23], e coma agent idratant dins las crèmas.

Mai, es utilizada dins d'autras industrias coma lubrificant.

Agrocarburants

modificar

Al respècte dels autres òlis, lo rendiment de l'òli de palma ne fa una causida de tria per la produccion d'agrocarburant. Mas sa composicion ne fa un carburant que se pòt inserir sonque quantitat limitada que calha dins las sèrvas[24].

L'òli de palma pòt tanben èsser idrogenada per produire un agrocarburant compausat d'alcans que presenta pas los desavantatges de l'òli bruta o de transesterificacion de triglicerids d'acids grasses: encrassatge del motor, punt de calhatge naut.

Economia

modificar

En plen vam

modificar
 
Contenedors d'òli de palma en Malàisia

La demanda en òli de palm aumentèt de 8,7 % par an entre 1995 et 2004. S'obsèrva una fòrt creissença de la consomacion mondiala qui poiriá aténher 40 milions de tonas en 2020, contr 22,5 milions de tonas en 2010. Atal, l'òli de palma es ara la mai consomada pel monde, passant l'òli de sòja e delunh aquestes de còlza e de virasolelh.

Aquesta performança s'explica per son feble cost de produccion. Lo rendiment a l'ectara del palmièr d'òli es detz còps mai naut qu'aqueste del sòja. Atal, 100 kg e fruchs donan unes 22 kg d'òli[25].

 
Cargament d'un camion-cistèrna en Alemanha

En mai d'aqueste avantatge, la transformacion dels fruchs en òli demanda una fabrica a l'entorn de las plantacions, çò que concentra las operacions de valorizacions dins los païses productors. Pasmens, un estudi comparatiu menat a Sambas (Indonesia) entre las culturas tradicionalas e una cultura de palmièr d'òli, mostrèt qu'a superfícia egala, la mèsma annada, las culturas tradicionalas provesission mai de trabalh. En efièch la cultura de palmièr d'òli demanda fòrça pauc de man d'òbra[26]. Pels revenguts 66 % dels trabalhadors ganhan mens que los salaris minims en Indonesia quand son emplegats dins de plantacions de tipe industrial[27].

Dins los païses coma l'Indonesia e la Malàisia, lo desvelopament de las plantacions de palmièrs foguèron la consequéncia d'una politica governementala, coma las grandas plantacions son divisadas en parcèlas pels pichons plantaires (small holder). Aquestes son de migrants o eissits de populacions localas. Devon aver crompat las tèrra a credit près de la companhià maire. Amb lo pichons expleitants que cambian lors risièras en palmaradas[28]. La comparason de revengut del trabalh es de 36 €/pers  per l'òli de palma contra 17 €/pers. per l'evèa e 1,7 €/pers. pel ris a Bongo (Malàisia) e aquestas valors varian seguent lo pretz de crompa de las matèrias primièras[29].

Tecnicas de cultura

modificar

Après aver estat plaçadas en fermentacion pendant un an dins de contenedors, las granas son semenadas en plantolièr ont son asagadas al gota a gota. Après 2 ans, se pòt las plantar per culhir la notz de palma.

Un palmièr dona de fruchs dos còps per mes, pendent tota l'annada, e produch pendent 25 a 35 ans. Pasmens, vers 20 a 25 ans, los palmièrs venon tròp nauts e ven dificil de culhir las noses de palma; son alara copats, e lor estip es utilizat dins la construccion de bastit e de pstams. Dins d'autres cases, las plantacions son brutladas per poder las tornar plantar.

Al respècte de las autras culturas, i a pas besonh de laurar la tèrra cada annada, de biais que l’erosion e lo cachament del sòl son mendres[30].

Chifres

modificar

Produccion

modificar
 
Mapa de la produccion mondiala d'òli de palman 2013.

Originari d'Africa de l'Oèst, lo palmièr d'òli es ara cultivat dins totas las regions tropicalas. Alara que l'Indonesia e la Malaisia produsiá ensemble pa que 5 milions de tonas en 1976, aquestes païses representan uèi mai de 85 % de la produccion mondiale[31]. Mas ambedos païses contunhan de far créisser lor produccion dins un mercat en espandiment.

País Produccion

(milions de tonas)

% mondial
1 Indonesia 26,895 49,5 %
2 Malàisia 19,217 35,3 %
3 Tailàndia 1,970 3,6 %
4 Nigèria 0,960 1,8 %
5 Colombia 0,945 1,7 %
6 Papoa 0,500 0,9 %
7 Onduras 0,425 0,8 %
8 Còsta d'Evòri 0,415 0,8 %
9 Guatemala 0,402 0,7 %
10 Brasil 0,340 0,6 %
11 Eqüator 0,325 0,6 %
12 Còsta Rica 0,300 0,5 %
13 RDC 0,296 0,5 %
14 China 0,230 0,4 %
15 Cameron 0,225 0,4 %
Total mond 54,385 100 %

Consomacion

modificar

Mai de la mitat de la consomacion de l'òli de palma se realiza dins los païses asiatics.

País Consomacion

milions tonas en 2012[32]

1 Índia 8,425
2 Indonesie 7,565
3 China 6,300
4 UE 28 5,475
5 Malàisia 3,323
6 Autres 21,327
Total mond 52,415

Cors

modificar

L'òli de palma est cotada a la borsa de Kuala Lumpur.

Controvèrsias

modificar

Impacte dels acids grasses saturats sus la santat

modificar

Istoricament, la produccion d'òi de palma se desvolopèt per remplaçar l'utilizacion dels òlis vegetals idrogenats dins l'industria alimentària, qu'aquestas contribuisson a las malautiás cardiovascularas en aumentant lo taus de mal colesteròl (LDL-colesteròl) tot en diminuissent lo taus de bon colesteròl (HDL-colesteròl).

Mas, los acids grasses saturats, que compausan l'òli de palma per mitat, aumentan tanben lo taus de mal colesteròl dins lo sang e pòdon donc tanben provocar de riscs cardiovasculars. Mas, al contrari dels acids grasses trans, los acids grasses saturats aumentan tanben lo bon colesteròl (HDL-colesteròl).

Los dangièrs de l’òli de palma per la santat son sempre mai avançats. Un ligam statistic existís entre lo taus d’acids grasses saturats dins l’alimentacion, l’ipercolesterolemia e la subremortalitat dels Occidentals per malautiá cardiovasculara se las proporcions idealas entre los diferents tipes d’acids grasses son pas respectadas dins l’alimentacion. Aqueste dangièr es tan mai enganiu que d’un costat, las insténcias de santat an subretot avisat la populacion contra los acids grasses d’origina animala dins la prevencion cardiovasculara, e que d'autre costat, i a pas a aqueste estadi d’obligacion d’afichatge (l’òli de palma figurant mai sovent dins las composicions dels aliments jos la mencion d’« òli vegetal »).

La preséncia de l’òli de palma dins lo lach artificial en polvera per nenpn inquièta. Pasmens, los noirigats an un besonh particular d’acids grasses saturats. La composicion de l’òli de palma amb 50 % d’acids grasses saturats es pròche d'aquesta del lach mairal[33]. Malgrat aquesta composicion, l’absorpcion des acids grasses es pas identica entre l'òli de palma e lo lach, l'òli de palma reduch l’absorpcion de calci[34]

Una metaanalisi, utilizant totes los estudis publicats al subjècte, publicada en mai de 2015, dona per concluson que l'òli de palma a un impacte negatiu sul taus de colesteròl semblabla aqueste de las grassas animalas, pas fòrça mai feble qu'aquestei de las grassas idrogendas, e plan mai fòrt qu'aqueste dels òlis vegetals rics en acids grasses insaturats[35]. Los autors insistisson que los estudis mòstrant un impacte mens negatiu d'aqueste òli son mai sovent de mala qualitat scientifica.

Consequéncias environamentalas

modificar
 
Un imatge satellit mostrant la desboscament en Malàisia per permetre la plantacion de palmièr d'òli.
 
Lo desboscament dins la província de Riau, a Sumatra, per far plaça a una plantacion de palmièrs d'òli (2007).

Ja pendent los sègles XIX e XX, las superfícias de bòsques e torbièras naturalas de las principalas regions productrises (Malàisia e Indonesia) demenigèron fòrça. Los responsables son l’urbanizacion[36], las culturas per la produccion de fusta exotica e de papièr[37] (prealable freqüent a las palmaredas[38]), la risicultura e mai recentament las palmaredas. Segon un rapòrt de la FAO, 17 a 27 % de mitans naturals serián desboscats en Indonesia e 80 % en Malàisia[39]. En mai, òm estima que dels 15,5 milions d’ectaras de las torbièras de l’Asia del Sud-Èst, son pas que 32 % qu'existisson encara, gaireben totas degradadas.

Aquesta destruccion dels bòsques tropicals e de las torbièras (aquestas essent de poses de carbòni)[40] auriá per consequéncia un aument de las emissions de gases d'efièch de sèrra e seriá quitament responsable de 70 % dels gases d'efièch de sèrra produchs per Indonesia, tresen emetor de CO2 al mond, segon l'ONU.

La conversion de las torbièras tropicalas en cultura per l'òli de palma demanda la realizacion d'un sistèma de canals d'assecament de las torbièras la fasent venir susceptiblas al fuòc. En setembre de 1997, los aeropòrts de Singapor e Kuala Lumpur arrestèron l'expleitacion pendent mantun jorns a causa dels fuòcs dins las torbièras assecadas d'Indonesia. Las emissions de CO2 d'aquestes fuòc correspondon a 13-40 % de las emissions annadièras de la combustion de las energias fossilas[41]. Las pèrdas economicas ligada als fuòc còstan unes 3 miliards de dolars americans [42]. En mai de las pèrdas de carbòni ligats als fuòcs, la degradacion dels sòls organics e la pèrda de foncion de sequestracion del carbòni de las torbièras tropicalas menan a 50 % de las emissions de CO2 per annada (1 Gt d CO2). En fach, la produccion de biocarburants per la conversion de las torbièras tropicalas en cultura produch 10 còps mai d’emissions de CO2 que per la combustion dels combustibles fossils.

Lo corollar del desboscament es lo damatge a la biodiversitat, per la reduccion d'abitat de fòrça espècias endemicas de corps que i a protegidas coma los orangotans e los gibons. Cada annada, unes 5 000 d'aquestes grands monins serián victims de l'expleitacion de las palmaredas[43]. En 2007 èra estimat que 98 % dels bòsques umids indonesians, abitat natural dels orangotans, aurián desaparegut en 2022[44].

Condicions de trabalh

modificar

En novembre de 2016, Amnistia Internacionala publica un rapòrt denonciant lo trabalh dels enfants e lo trabalh forçat dins las plantacions indonesianas de palmièrs d'òli provesissent d'entrepresas coma Nestlé, Unilever, Kellogg's, Colgate-Palmolive, Elevance Renewable Sciences, Agrupación de Fabricantes de Aceites Marinos, S.A. (AFAMSA), Archer Daniels Midland, Procter & Gamble e Reckitt Benckiser.

L'ONG constata fòrça abuses dins las plantacions ont anèt e que son la proprietat del grand grop singaporian de las matèrias primièras agricòlas Wilmar. Femnas e enfants i trabalhan dins de condicions plan duras, sens equipaments de proteccion alara que de pesticids toxics son utilizats. Pasmens se trabalhan pendent de longas oras, las femnas son pagadas en dejós del salari minim e son menaçadas de reduccions de salari. Unas ne ganhan pas que 2,50 dolars per jorn (unes 2,30 euros). Al subjècte dels enfants, vièlhs entre 8 e 14 ans, qu'abandonan a vegada l'escòla per venir ajudar lors parents dins las plantacions, realizan de pretzfachs penoses coma lo transpòrt de sacs pesant fins a 25 kg.

Debat sul boicòt de l’òli de palma

modificar

Fàcia als problèmas ligats a l'òli de palma, de marcas engatgèron de recercas per cambiar las formulacions de lors produchs. Dins d'escasenças, d'operacions de comunicacions foguèron realizadas per anonciar l’arrèst de l’usatge de l’òli de palma o alara apondre de mencions « Sens òli de palma ».

Lo boicòt simple de l'òli de palma es pas encoratjat per Greenpeace, qu'indica  « avèm pas jamai demandat que se boicòte l'òli de palma en general, mas sonque aquesta producha participant al desboscament » e, l'ONG plaça de relèu la expleitacion sostenoblas, mas demora complicat pel consomator de poder causir de produchs amb d'òli de palma sostenibla.

Nòtas e referéncias

modificar
  1. ↑  {{{títol}}}. .
  2. ↑  {{{títol}}}. .
  3. ↑ F.I. Obahiagbon, « A Review: Aspects of the African Oil Palm (Elaeis guineesis Jacq.) », American Journal of Biochemistry and Molecular Biology,‎ , p. 1–14.
  4. ↑  {{{títol}}}. .
  5. ↑  {{{títol}}}. .
  6. ↑ S.O. Aghalino, « BRITISH COLONIAL POLICIES AND THE OIL PALM INDUSTRY IN THE NIGER DELTA REGION OF NIGERIA, 1900-1960 », African Study Monographs, vol. 21, no 1,‎ janvier 2000, p. 19-33 (legir en linha).
  7. ↑  {{{títol}}}. .
  8. ↑  {{{títol}}}. .
  9. ↑  {{{títol}}}. .
  10. ↑ LeFigaro - GRAISSES VÉGÉTALES Qu’est-ce que c’est ?
  11. ↑ (en) USDA National Nutrient Database for Standard Reference.
  12. ↑ Institut de Recherche pour le Développement - De l'huile de palme rouge pour lutter contre les carences en vitamine A.
  13. ↑ Mattea Battaglia, « Noyé dans l'huile de palme. L'explosion de la demande mondiale », Le Monde Magazine, n°39, supplément au Monde n°20336, 12 juin 2010, p. 14.
  14. ↑ « Huile de palme », Greenpeace France,‎
  15. ↑ Centre d’études et de prospective du ministère de l’Agriculture, de l’Agroalimentaire et de la Forêt (2014), Défis sociaux et environnementaux du capitalisme agraire. Le cas des plantations de palmier en huile en Asie du Sud-Est ; Analyse no , juin 2014 ; téléchargeable : http://agriculture.gouv.fr/publications-du-cepou https://web.archive.org/web/20090628165253/http://www.agreste.agriculture.gouv.fr/publications/analyse/
  16. ↑ Barral S (2015), Capitalismes agraires : économie politique de la grande plantation en Indonésie et en Malaisie , SciencesPo les Presses, Paris, 238 p. ISBN: 9782724617306
  17. ↑ Supertoinette - Huile de palme et de palmiste.
  18. ↑ Huile de palme : la Palme de la malbouffe, sur TSR (Télévision Suisse Romande) du 8 octobre 2008.
  19. ↑ Les gras trans sur le site du Ministère de la Santé du Canada.
  20. ↑ Notre Planète - Faut-il bannir l'huile de palme de l'alimentation ?
  21. ↑
  22. ↑ http://vivresanshuiledepalme.blogspot.fr/p/le-petit-guide-vert.html
  23. ↑ « Synthesis of civetone from palm oil products », Journal of the American Oil Chemists' Society, Springer Berlin / Heidelberg, vol. 71, no 8,‎ août 1994, p. 911–913 (ISSN 0003-021X e 1558-9331).
  24. ↑ https://web.archive.org/web/20120424212503/http://www.60millions-mag.com/actualites/archives/vague_de_froid_gare_aux_pannes_de_voiture
  25. ↑ (en) FAO: Oil Palm.
  26. ↑ (en)Milieudefensie, 2008. Policy, practice, pride and prejudice. Review of legal, environmental and social practices of oil palm plantation.
  27. ↑ (en)Friends of the Earth, LifeMosaic and Sawit Watch 2008. Losing Ground The human rights impacts of oil palm plantation expansion in Indonesia.
  28. ↑ Page 15 lo rapòrt WWF cita un pichon agricultor de Sumatra « Pensatz pas que cercam a afamar nòstra familha; nòstras causidas son soscadas e pas degun nos obliga a convertir nòstras risièras en palmièr d'òli. Se trapa simplament qu'aquesta cultura nos permet uèi d’obténer de revenguts mai importants que çò permetam de ganhar las culturas tradicionalas ».
  29. ↑ (en)Why do Farmers Prefer Oil Palm? Lessons Learnt from Bungo District, Indonesia Feintrenie, L.; Chong, W.K.; Levang, P.
  30. ↑ ONU (FAO) - Le palmier à huile hybride prospère au Kenya.
  31. ↑ .
  32. ↑ (en)United States Department of Agriculture - Foreign Agricultural Service - Palm Oil: World Supply and Distribution.
  33. ↑ BioCoop - Le point sur les matières grasses végétales biologiques.
  34. ↑ (en)J Am Coll Nutr. 1998 Aug; 17(4):327-32. Absorption of fat and calcium by infants fed a milk-based formula containing palm olein. Nelson SE, Frantz JA, Ziegler EE.
  35. ↑ Sun, Neelakantan, Wu e Lote-Oke, « Palm Oil Consumption Increases LDL Cholesterol Compared With Vegetable Oils Low in Saturated Fat in a Meta-Analysis of Clinical Trials », The Journal of Nutrition,‎ , jn210575 (ISSN 0022-3166 e 1541-6100, PMID 25995283, DOI 10.3945/jn.115.210575)
  36. ↑ LeFigaro - Déforestation : l’Indonésie face à un désastre écologique.
  37. ↑ Indonésie : le géant papetier APP promet encore de cesser la déforestation.
  38. ↑ Sauvons la forêt indique : « l’industrie de l’huile de palme est très liée à celle du bois exotique : les coûts d’investissements pour les plantations de palmiers à huile sont financés par la vente et l’exploitation des essences rares ».
  39. ↑ (en)FAO. Forestry Paper 154 Forests and energy Key issues. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Roma, 2008.
  40. ↑ Rapport de Greenpeace PDF , novembre 2007.
  41. ↑ {{{2}}},
  42. ↑
  43. ↑ Les Amis de la Terre Modèl:Lire en ligne.
  44. ↑ (en) Rapport du PNUE (Programme de Nations Unies pour l'Environnement) PDF - 2007.
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Òli_de_palma&oldid=2411958 »