Nicolau Copernic

Nicolau Copernic (en polonés Mikołaj Kopernik, en alemand Nikolaus Kopernikus, en latin Nicolau Copernicus o Nicolaus Torinensis/Thorunensis/Torunensis), nascut lo 19 de febrièr de 1473 a Toruń, Prússia reiala (Polonha) e mòrt lo 24 de mai de 1543 Frombork, Prússia reiala (Polonha), foguèt canonge, mètge e astronòm de lenga alemanda. Es l'autor celèbre de la teoria qu'explica que lo Solelh se tròba al centre de l'Univèrs (eliocentrisme) e la Tèrra — que se pensava abans al centre — torneja a l'entorn d'aquel. Las consequéncias d'aquela teoria — dins lo cambiament prigond dels punts de vista scientific, filosofic e social qu'impausa — son batejadas revolucion coperniciana.

Nicolau Copernic

Sos estudis

Nascut dins une familha de marchands e de foncionaris anseatics, de Barbara Watzenrode e Niklas Koppernigk, es adoptat per son oncle maternal, l'evesque de Warmie (en alemand: Ermland), Lukas Watzelrode (o Lucas Watzenrode) aprèp lo decès de son paire (vèrs 1483).

Aquel s'ocupa de son nebot e s'assegura que frequenta las melhoras escòlas e universitats; en 1491, es estudiant a l'Academia de Cracòvia ont estudièt las arts pasmens sens obtenir de diplòma.

Abans de daissar Toruń, son oncle lo faguèt canonge de Frombork; li foguèron atribuidas subretot las responsabilitats financièras mas pas cap de responsabilitat religiosa. Aprèp foguèt en Itàlia ont estudièt lo drech canonic e la medecina a l'Universitat de Bolonha ont foguèt inscrich a la nacion universitària alemanda, puèi l'astronomia dins los corses de Domenico Maria Novara (Novara foguèt un dels primièrs scientifics a metre en causa lo sistèma geocentric de Ptolemèu). Mas foguèt a Ferrara, le 31 de mai de 1503, qu'obtenguèt lo títol de doctor en drech canonic.

L'interès de Copernic per la geografia e l'astronomia foguèt encoratjat per son professor. Los dos òmes observèron ensemble fòrça ocultacions, eclipsis de luna, e mai l'ocultacion de l'estela Aldebaran lo 9 de març de 1497 a Bolonha.

Venguèt professor de matematicas e conferencièr sus l'astronomia a Roma en 1500 abans de tornar l'an seguent a Frombork. Fin finala tornèt en Itàlia per finir sos estudis a la facultat de drech e de medecina de l'Universitat de Pàdoa (l'universitat ont Galilèu ensenhèt mai tard).

Toruń la vila ont nasquèt Nicolau Copernic

Aprèp sos estudis, en 1503 faguèt construire un observatòri a Frombork, ont comencèt sas recèrcas en astronomia pendent plusors annadas.

Sas activitats

A son retorn en Polonha, Copernic visquèt dins un palais de son oncle a Heilsberg (Lidzbark Warmiński). S'ocupa subretot los afars del diocèsi e pren part au conflicte contra los cavalièrs teutonics.

Copernic possedís una fòrt bona coneissença del latin, coma totes los sabents de son temps publica doncas son primièr libre, una traduccion latina de letras grègas sus la morala, que l'autor original es un bizantin del sègle VII, Teofilacte Simocatta. Passèt sèt ans per escriure De Hypothesibus Motuum Coelestium a se Contitutis Commentariolus (conegut jos lo títol de Commentariolus), un cort tractat d'astronomia qu'acabèt vèrs 1514.

Palais avescal de Heilsberg (Lidzbark Warmiński) ont visquèt Copernic

Aquel tractat foguèt pasmens publicat abans lo sègle XIX. Es dins aquela òbra, qu'enóncia pel primièr còp los principis de l'astronomia eliocentrica, aquò fòrça caravirèt la comunautat scientifica de son temps e es per aquò que foguèt condemnat, a títol postum, per la Gleisa, que defendiá lo geocentrisme.

Dins aquel meteis periòde, Copernic participèt al Cinquen concili de Latran sus la reforma del calendièr; escriguèt pus tard, vèrs 1517, un tractat sus la moneda e aprèp son òbra principala De Revolutionibus Orbium Coelestium, De las revolucions de las esfèras celèstas, acabat vèrs 1530. Aquela òbra magistrala foguèt publicada, per un imprimeire luterian de Nurembèrg, lo 24 de mai de 1543, pauc abans la mòrt de Copernic. Benlèu seriá jamai estada publicada sens l'intervencion afogada d'un jove professor de matematicas, Georg Joachim Rheticus.

La revolucion « coperniciana »

Article detalhat: Revolution coperniciana.

Abans Copernic, lo biais de veire l'Univèrs repausava sus la tesi aristoteliciana que la Tèrra es al centre de l'Univèrs e que tot torneja a son entorn: « l'univèrs geocentric ». La descripcion dels movements dels astres repausava sul sistèma dich "de Ptolemèu" e la teoria dels epicicles. Aquela vision de l'univèrs (lo geocentrisme) demòra la doctrina establida fins a la fin de la Renaissença e foguèt abandonada de fach per la Glèisa solament vèrs 1750.

Lo modèl de la luna d’Ibn al Shatir foguèt adoptat practicament a l’identic per Copernic. Ibn al Shatir arribèt a la perfeccion d’un univèrs geocentric: realizèt lo programa prepausat per Ptolemèu ben melhor qu'aquel meteis o faguèt, en cambiant la geometria meteissa de l’univèrs. Copernic manlèva fòrça elements matematics a Ibn al Shatir, mas en cambiant l’origina (lo Solelh al luòc de la Tèrra). Se sap pas encara dins lo detalh coma aquel passatge se produguèt, perque los tèxtes arabis de l’escòla de Maragha foguèron pas tradusits en latin, mas que plan segur se faguèt (benlèu gràcias als traductors grècs a Bizanci), donat la proximitat frapanta entre los modèls. E mai, las figuras son las meteissas dins la Revolucion de las orbas de Copernic e dins los manuscrits d'Ibn al Shatir, amb las meteissas letras latinizadas als meteisses luòcs. Çò qu'es interessant, es qu’entre l’astronomia aràbia (escòla de Maragha) e l’astronomia de Copernic, i a continuament matematic, pasmens qu'aja discontinuament al nivèl cosmologic perque met lo Solelh, e pas mai la Tèrra, al centre de l’univèrs. Consèrva lo sistèma de las esfèras (aquel còp centradas cap al Solelh) e lo principi del movement circular unifòrme; lo pus grand istorian de l’astronomia anciana, Otto Neugebauer nomena Copernic "lo darrièr membre de l’escòla de Maragha".

Lo sistèma e las teorias de Copernic

Nicolau Copernic.

Representacion dau modèl eliocentric de Copernic.

La tesi majoritària a l'epòca es lo geocentrisme : la Tèrra es immobila al centre de l'univèrs, totes los astres tornejan a son entorn. Aquela teoria es en partida motivada per de consideracions filosoficas e teologicas, aquò provoquèt un fòrt regèt del trabalh de Copernic.

Lo sistèma de Copernic repausa sus l'observacion que la Tèrra torneja sus ela meteissa e fa un torn sus son axe en un jorn: aquò explica dins un primièr temps lo movement diürne de l'esfèra celèsta en un jorn. Pus precisament, la Tèrre fa un torn sus ela meteissa en un jorn sideral (23 h 56 min 4,09 s), alara que lo Solelh torna a la meteissa posicion en un jorn solar (24 h). Copernic prenguèt en compte aquela distincion introducha per son sistèma.

Afirmèt tanben que la Tèrra fa lo torn del Solelh (revolucion), e pas lo contrari, en un an.

Afirmèt encara que las autras planetas, coma la Tèrra, tornejan totas a l'entorn del Solelh. Copernic conjectura tanben que l'axe de la Tèrra oscilla coma aquel d'una baudufa, aquò explicant la precession.

La teoria de Copernic contraditz la teoria de Ptolemèu: Copernic consèrva pasmens qualques elements de l'ancian sistèma: atal l'idèa aristotelicana (abandonada per Ptolemèu e benlèu ja per Iparc) de las esfèras solidas, o l'esfèra dels fixes fisic es conservada per Copernic.

Lo sistèma novèl prepausat per Copernic explica lo movement jornadièr del Solelh e de las estelas per la rotacion terrèstra. Explica, encara, qualques fenomèns qu'èran estats explicats amb granda dificultat e d'un biais imperfièit, subretot lo movement retrograd de las planetas extèrnas, (Mart, Jupitèr, Saturne). Sa teoria pren tanben en compte las planetas intèrnas, Vènus e Mercuri, que se situan pus prèp del Solelh que la Tèrra.

Copernic avancèt tanben una teoria sus l'òrdre de las planetas, lors distàncias e, conseguiment, lor periòde de revolucion. En efèit, Copernic contraditz Ptolemèu en afirmant que d'ont mai l'orbita d'un planeta es granda, d'ont mai li cal de temps per far una revolucion complèta a l'entorn del Solelh. Johannes Kepler obtenguèt pus tard de sas observacions de relacions matematicas precisas anant dins aquel sens, e Isaac Newton las demostrèt per sa teoria de la gravitacion.

Las reticéncias

Copernic per Jan Matejko : Conversacion amb Dieu.

Al sègle XVI, se cresiá fòrtament que la Tèrra es immobila, e la teoria del geocentrisme èra la règla universala. I aviá de dificultats a pensar que la tèrra foguèsse mobila. Los cercaires e scientifics del sègle XVI acceptèron qualques elements de la teoria, mas la basa de l'eliocentrisme foguèt regetada.

Sols una desena de cercaires de son epòca li acordèron un sosten. Mas aqueles trabalhavan sovent a l'exterior de las universitats (subvencionadas), dins las corts reialas o imperialas, o encara meteis fòrt prèp de la Gleisa. Las pus celèbras son Galilèu (1564-1642) (qu'es pas contemporanèu de Nicolau Copernic mòrt en 1543) e l'astronòm alemand Johannes Kepler.

Pasmens, en 1588, 45 ans aprèp la mòrt de Copernic, se trobèt un compromés. L'astronòm danés Tycho Brahe sosten una teoria que garda la Tèrra immobila mas que prevei que totas las autras planetas tornejan a l'entorn del Solelh alara qu'aquel darrièr torneja a l'entorn de la Tèrra. La meteissa teoria de compromés es defenduda per François Viète, que dins son Harmonicon céleste , descriu lo sistèma de Copernic, lo compara a aquel de Ptolemèu e dona a las orbitas planetàrias de formas ellipticas. Lo sistèma de Copernic foguèt condemnat en 1616 , e Galilèu que demorèt un fervent defensor de la teoria coperniciana foguèt condemnat per un tribunal eclesiastic en 1633. L'acceptacion de la novèla teoria es lenta.

Prèp de cent ans aprèp la parucion du libre De las revolucions de las esfèras celèstas, reticéncias e esitacions existissián encara. Se qualques filosòfs jesuistas son prigondament convencuts, que ne son meteis disciples de Copernic, d'autres accèptan puslèu lo sistèma de Tycho Brahe.

Cal esperar la fin del sègle XVII per veire se reconciliar gaireben totes los sabents d'Euròpa, mercé a la mesa en plaça de la mecanica celèsta d'Isaac Newton. Levat la Grand Bretanha, França, los Païses Basses e Danemarc, lo rèsta d'Euròpa garda sa posicion contra Copernic pendent encara un sègle.

Vèrs 1750 e en plusors estapas, lo papa Beneset XIV abandonèt de fach lo sistèma geocentric. Los libres de Copernic e Galilèu son raiats de l'Index en 1757. Mas es solament dins los ans 1820-1830 que la Glèisa acceptèt definitivament e completament l'idèa que la Tèrra torneja a l'entorn del Solelh.

Son influéncia

Monument en l'onor de Mikołaj Kopernik de Bertel Thorvaldsen a Varsòvia.

Bust (1807) de Schadow dins lo Walhalla, a Donaustauf, Alemanha

Copernic retardèt de plusors ans la parucion de l'òbra de sa vida. Sas cresenças e la paur de la reaccion de la Gleisa e de Wittenberg ne son las rasons principalas. Aquel tèxte foguèt publicat a l'ora de sa mòrt.

Oblidèt pas una dedicatòria al papa Pau III dins son òbra redigida en latin ont revendiquèt lo drech a la libertat d'expression.

Copernic permetèt de liberar los scientifics e cercaires de lors prejutjats (lo sistèma cosmologic d'Aristòtel e de Ptolemèu demorèron fòrt longtemps la referéncia). Menèt apuèi los teologians a l'interrogar sus l'interpretacion dels tèxtes sacrats. Calguèt esperar lo sègle XIX per que los teologians prenguèsson unas distàncias envèrs l'interpretacion tròp literala dels tèxtes sacrats, aquò provoquèt pas mens qu'un renovèlament dels estudis biblics (exegèsi e ermeneutica).

L'influéncia de Copernic se faguèt sentir fins dins lo domeni filosofic: Descartes, qu'aviá redigit un tractat del monde e de la lutz, foguèt estonat de la decision de l'Inquisicion quand aprenguèt la condamnacion de Galilèu en 1633. Es la rason per que Descartes s'orientèt cap a la filosofia e redigiguèt lo celèbre discors del metòde e qualques autras òbras filosoficas per constituir un projècte de recèrcas d'una sciéncia universala.

Es amb rason que se parla de revolucion coperniciana, perque l'influéncia del sistèma de Copernic se faguèt sentir prigondament dins totes los domenis de la coneissença umana.

L'asteroïde (1322) Coppernicus foguèt nomenat en son onor .

Controvèrsia sus sa nacionalitat

La nacionalitat de Copernic es, dempuèi lo sègle XIX, subjècte de controvèrsias. Atal, nòta Konrad Rudnicki, «lo paire de Copernic èra polonés, e sa maire alemanda. Nasquèt sul territòri de Polonha, dins una vila anseatica amb una populacion majoritàriament alemanda.» Se debatèt longtemps per saber se Nicolas Copernic èra vertadièrament alemand, o polonés. Aquela discussion venguèt una granda querèla sabenta dins las epòcas nacionalistas (de la segonda mitat del sègle XIX fins a la Segonda Guèrra Mondiala) ».

Pasmens, de son vivent, la nacionalitat aviá un ròtle segondari.

Enquèsta sus sa tomba

Lo luòc exacte d'inumacion de Copernic demorèt longtemps inconegut fins que se trobèron los ossaments en 2005 dins la catedrala de Frombork (Polonha), prèp de l'altar que n'aviá la carga.

Lo 20 de novembre de 2008, los cercaires de l'Institut medicolegal de Cracòvia e de l'Universitat d'Uppsala confirmèron que lo crani e lo femur trobats son segur aqueles de Copernic, en comparason amb dos pels trobats dins un exemplar del Calendarium Romanum Magnum de Johannes Stoeffler (que Copernic utilizèt tota sa vida),.

Lo 22 de mai de 2010, l'astronòm que sos rèstas foguèron identificats, tornèron èsser enterrats dins la catedrala de Frombork dins lo nòrd de la Polonha, per lo 467^en aniversari de sa mòrt. Après una ceremonia religiosa, l'ataüc de Copernic tornèt èsser enterrat jol sol de la catedrala del sègle XIV, al pè d'una tomba nòva de granite negre frapada amb una representacion d'un modèl del Sistèma Solar. Dins son discors, l'archavesque Jozef Zycinski deplorèt los «excèsses de zèl dels defensors autoproclamats de la Glèisa». Remembrèt dins aquel contèxte la condamnacion en 1616 pel papa Pau V de l'òbra de l'astronòm, considerat a l'epòca coma contrària a las Escrituras.

Omenatges

• Copernic es un cratèr d'impacte lunar.
• Lo copernici es un element quimic, de simbòl Cn e de numèro atomic 112.

Bibliografia

• Òbras complètas, en cors d'edicion a Berlin dempuèi 1974 : Nicolaus Copernicus-Gesamtausgabe.
• Vol. 1, De Revolutionibus : Faksimile des Manuskriptes ; hrsg. von Heribert M. Nobis. Hildesheim : A. Gerstenberg, 1974. ISBN 3-8067-0331-0.
• Vol. 2, De Revolutionibus libri sex [kritischer Text] ; hrsg. von Heribert Maria Nobis und Bernhard Sticker. Hildesheim : Gerstenberg, 1984. ISBN 3-527-28326-9.
• Vol. 3-1, Kommentar zu De revolutionibus ; hrsg. von Heribert Maria Nobis und Felix Schmeidel. Berlin : Akademie Verlag, 1998. ISBN 3-05-003123-9.
• Vol. 5, Opera minora ; hrsg. von Stefan Kirschner und Andreas Kühne. Berlin : Akademie Verlag, 1994. ISBN 3-05-003498-X.
• Vol. 6-1, Documenta copernicana. Briefe ; hrsg. Andreas Kühne, mit Friederike Boockmann und Stefan Kirschner. Berlin : Akademie Verlag, 1994. ISBN 3-05-002594-8.
• Vol. 6-2, Documenta copernicana. Urkunden, Akten und Nachrichten ; hrsg. Andreas Kühne und Stefan Kirschner. Berlin : Akademie Verlag, 1996. ISBN 3-05-003009-7.
• Vol. 8-1, Receptio copernicana ; hrsg. Heribert Maria Nobis und Anna Maria Pastori. Berlin : Akademie Verlag, 2002. ISBN 3-05-003433-5.
• Vol. 9, Biographica copernicana ; hrsg. Andreas Kühne, Stefan Kirschner, mit einem Katalog der frühen Copernicus-Porträts von Gudula Metze. Berlin : Akademie Verlag, 2004. ISBN 3-05-003848-9.

Estudis sus la persona e l'òbra

• Koyré (Alexandre), La révolution astronomique : Copernic, Kepler, Borelli. Paris, Hermann, 1961. (Histoire de la pensée ; 1).
• Hallyn (Fernand), La structure poétique du monde. Copernic, Kepler. Paris, Seuil, 1987. (Des travaux). ISBN 2-02-009802-4.
• Kuhn (Thomas), La Révolution copernicienne, trad. Avram Hayli. Paris, Livre de Poche, 1992. ISBN 2-253-05933-1.
• Szczeciniarz (Jean-Jacques), Copernic et le mouvement de la terre. Paris, Flammarion, 1998. ISBN 2-08-211567-4.
• Szczeciniarz (Jean-Jacques), Copernic et la révolution copernicienne. Flammarion, 2001.
• Simon (Gérard), Kepler astronome, astrologue. Gallimard, 1979. (Bibliothèque des sciences humaines).
• Owen Gingerich, James H. MacLachlan, Nicolaus Copernicus: making the Earth a planet, Oxford University Press US, 2005, ISBN 978-0-19-516173-1.

Vejatz tanben

Articles connèxes

• Movement diürne
• Revolucion coperniciana

Ligams extèrnes

• (en) The Genuine Copernican Cosmological Principle, per Konrad Rudnicki.