June
Lo june es la privacion, volontària o non, de noirutura, acompanhada o non d'una privacion de bevenda. Lo june parcial fa partit integrante da la practica d’unas religions (quaresma, saum pendent lo ramadan, etc.).
Del vejaire medical e fisiologic, se considèra que lo periòde de june comença a partir de la siesena ora après lo dernièr repai[1]. Lo june desencadena de mecanismes d'adaptacions fisiologicas que son l'eritatge del lent procediment de l'evolucion. Diferentas experiéncias mostrèron sul model animal qu'una restriccion alimentària non excessiva perlonga la durada de vida de fòrças espècias (mirga, rata, monin resus[2]). Un estudi publicat dins Natura en 2016 se mostrèt tanben qu’aqueste june s'acompanha d'una diminucion dels domatges a l'ADN[3]. Sus un periòde cort, lo june intermitent permet una pèrda de pes e de massa grassa similària a la restriccion calorica e tanben un aument de la sensibilitat l'insulina. En França, lo ret NACRe publica en 2017 amb l'Institut Nacional del Càncer una revista sistematica analizant l'ensemble de la literatura scientifica sul subjècte e conclutz en una abséncia de pròva d'un efièch del june per l'èsser uman (benefic o deleter) en prevencion o pendent un càncer[4],[5].
Introduccion
modificarL'adaptacion e la resistança al june long observadas per l'uman, mas tanben per unes aucèls (migrators, pingoïns), foguèron modelats per l'istòria de l'evolucion[6].
La facultat de far de sèrvas amb un maxim d'eficacitat, conjugada a l'utilizacion fòrça eficienta de ces substrats, permetèt a l’uman de seguir e tanben de se desvelopar dins de condicions fòrça pauc favorables del vejaire alimentari, aquò fins a un periòde pla recente de l'istòria en Euròoa, mas ara encora dins fòrça païse en dévelopament[7].
Pasmens una privacion proteïnoenergetica sostenguda provòca una sensibilitat a las infeccions ligadas a l'alteracion de las defensas imunitàrias, e pòt fin finala menar a la mòrt. Classicament, se considèra qu'una reduccion de 50 % de la massa proteïca es incompatibla amb la vida[7].
Lo doctor Otto Buchinger foguèt lo primièr scientific de l'Euròpa de l'Oèst a s'interessar al subjècte, quitament se en URSS fòrça estudis scientifics ajan estas menadas dempuèi quaranta ans, jamai tradusidas e demoradas desconegudas en occident. Aquestes estudis aurián montrat de melhoraments remarcables dins unas malautiás coma lo diabèta sacarina, la poliartritis rumatoïda e d'autres rumatismes, l'ipertension arteriala, l'asma, l'insufiséncia cardiaca o l'alergie. « Lo june estimulariá las fòrças curativas de l'organisme »[8],[9]
Dins son rapòrt de 2017 analizant l'ensemble de la literatura scientifica sul subjècte, lo Ret nacional alimenta ion càncer recerca (NACRe) conclutz:
“ | L'examèn de l'ensemble de las donadas scientificas al subjècte del june e dels regims restrictius, eissidas de nombroses estudis experimentals per l'animal e unes estudis epidemiologics e clinics disponibles ara, pòrta pas la pròva d'un efièch (benefic o deletèr) pe l'Òme en prevencion primària o pendent la malautiá (que siá d'un efièch curatiu o d'una interacion amb los tractaments anticanceroses | ” |
Fsiopatologia
modificarFisiologia del june total
modificarPendent un june total, solas las pèrdas idricas son compensadas[10]. I a pas d'absorpcion de nutriments capables d'èsser utilizats o servats. L'organisme utiliza alara lo glicogèn del fetge, lo descompausa e larga lo glucòsa dins la circulacion. La neoglucogenèsi, estimulada pel cortisòl, es primordiala pel manten de la concentracion normale de glucòsa dins la sang entre los repais. Aquesta concentracion deu demorar sufisenta que lo cervèl pòt utilizar pas que lo glucòsa per son metabolisme e conten pas de glicogèn[11].
- Los lipids circulan jos forma d'acids gras liures, son servats jos forma de triglicerids dins lo teissut adiposes, constituisson 77 % del contengut total en energia (en quilocalorias), çò que constituís unes dos meses d'energia en sèrva. Es la principala sèrva d’energia la font màger d'energia pendent lo june[12].
- Las proteïnas, circulant jos forma d'acids aminats, son servadas dins los muscles e constituisson 22 % de l'energia totale del còrs (en equivalent en quilocalorias). Font de glucòsa pel cervèl pendent lo june, son utilizats en darrièr, un còp las autras sèrvas d'energia gotadas. Aquestas sèrvas son inutilisablas en totalitat car que d’anomalias mortalas apareisson avant l'agotament[12].
L'insulina e le glucagon son los màger factors ormonals que dependon los anars e retors entre l'anabolisme e le catabolisme, mas l'adrenalina, lo cortisòl e l’ormòna de creissença son tanben implicats dins lo metabolisme dels nutriments.
Fasas del june total
modificarJune immediat
modificarSe produch a partir de l'abséncia de presa d’aliment dins las dotze oras seguent lo darrièr repai, abitualament entre lo darrièr repai de vespre e lo pichon dejunat de l’endeman. La secrection d'insulina diminís, alara qu’aquesta del glucagon aumenta. Aqueste jòc ormonal provòca una estimulacion de la lipolisa e de l'oxidacion dels acids gras, puèi una cetogenèsi. Per manténer la glicemia, la glicogenolisi es estimulada, de biais exclusiu.
Las tres fasas del june
modificarLo june es classicament divisat en tres fasas successivas. Las fasas I e II correspondon a la mesa en plaça dels mecanismes d'estalvis proteïcs al respècte de l'aument progressiu e sostengut de l'utilizacion dels acids gras e dels còrs cetonics coma substrats energetics.
- June cort:
La primièra fasa es la « fasa de june cort » correspondent a una abséncia de presa d’aliment d'una durada anant de dotze oras a tres o quatre jorns. L'agotament de las sèrvas de glicogèn provòca una baissa de la glicemia indispensabla a cervèl. La sola font de glucòsi de l'organisme ven de la neoglucogenèsi. Es pasmens clair qu’aquesta estimuacion pòt pas contunhar, la fonda proteïna essent tròp rapida e incompatibla amb una subrevida longa. Una adaptacion aqueste còp a l’objactiu d’estalivar de proteïnas, en mai de provesir de glucòsa, donc deura dintrar en jòc pendent lo june long. De segur la transicion es progressiva, e se vei alara una diminucion regulara de la concentracion del glucòsa, de son renovèlament e tanben de la concentracion plasmatica dels acids aminats gluconeogenics (acids aminats capables de provesir de glucòsa)[13].
- June long:
La segonda fasa es lo « june long ». Aquesta fasa comença vèrs lo 5n o 7n jorn de june e pòt durar de setmanas. Aquesta fasa se caracteriza per una pèrda proteïca fòrça mens marcada (Environ 4 g d'azòt/jorn vèrs la 2a setmana) e establa. La màger modificacion es l'aument important de la concentracion plasmatica dels còrs cetonics. A causa d’aquesta aument, lo cervèl oxida fòrça mens de glucòsa, çò que fa mai indispensable lo manten d'una intensa gluconeogenèsi epatica e renala a partir de acids aminats musculars. Aquò provòca una diminucion de la proteolisi (subretot la produccion de glutamina e d'alanina) e permet l'estalivi proteïc. La reduccion de la proteolisa musculara e l’estabilitat de la proteosintèoi permeton un manten (o una baissa mai lenta) de la massa proteïca musculara. Aqueste estalvi proteïc relatiu permet donc una subrevida longa. Son mecanisme demora pasmens misteriós[13].
- Fasa terminala:
la fasa III o terminala (o la limita de l'adaptacion al june): aquesta fasa terminala foguèt estudiada pas que per l'animal e subretot lo pingüin emperaire, coma amb Yvon Le Maho. Lo passatge a aquesta darrièra fasa del june es marcat pe un net contraste: los taus plasmatics d'acids gras e de còrs cetonics s'aclapan, alara que la glicemia s'auça, e lo catabolisme proteïc aumenta de biais important per la neoglucogenèsi. Lo passatge a aquesta tresena fasa de june amb aument de la mobilizacion de las proteïnas arriba alara que demora pres de 20 % de las sèrvas lipidicas, contradisent largament l'idèa d'una fasa irreversibla. Pasmens s’aquesta tresena fasa es pas irreversibla, es pasmens limitada de brèu[14]. Es la consomacion de las proteïnas pendent aquesta fasa qu’es responsabla d'una fòrta morbiditat e mortalitat. Lo cas particular dels animals obeses foguèt estudiat e mèna a de constacions plan susprenentas: aquestes animals obeses dintran pas en fasa terminala, gardan en permanéncia un comportament d'estalvi proteïc. « A causa de lors sèrvas lipidicas considerablas, junan plan mai de temps mas arriban in fine a una deplecion proteïca plan mai marcada que pels animals magres. A la fin del june (a la mòrt), los animals magres perdèron 98 % de lors sèrvas lipidicas e 29 % de lors proteïnas totalas, alara que los animals obeses perdèron « pas que » 82 % de lor sèrva lipidica e 57 % de lors proteïnas corporalas. Se las sèrvas lipidicas representan lo factor limitant de la durada del june pel subjècte prim, Son las sèrvas proteïcas que representan lo real factor limitant de la durada del june per l'obese, l'observacion de las sèrvas lipidicas pòdon èsser fòrça enganaire »[14].
Limitas e dangièrs
modificarUn adult de 1,70 m, pesant 70 kg, possedissent unes 15 kg de sèrva de grass. Mas al delà, de contunhar lo june consoma las proteïnas del còrs. L'organisme cataboliza d’acids aminats que pòdon èsser convertits en glucòsi Pendent la neoglucogenèsi per provesir lo cervèl. Mas las proteïnas son servadas dins los muscles (coma lo còr)[15]. Un seguit medical es vital a partir de la 4a setmana, seguent l'estat de santat, las condicions del june e la natura de las sèrvas del començament.
Coma lo mòstra l'istòria de 9 presonièrs a Cork (Irlanda) en 1920, que lo june durèt 94 jorns[16]; l'organisme uman, jove e bona santat, pòt suportar un june total (mas excluissent pas la presa de liquids), non pas saes sequèlas, pendent un periòde podent anar fins a tres meses. Pendent la Cauma de la fam irlandesa de 1981, Bobby Sands es mòrt après 66 jorns de june, alara que Kieran Doherty es mòrt après 73 jorns.
Exprimida en tèrme d'indici de massa corporala (IMC), una valor inferiora de 12 a 13 kg·m-2 es en principi sinonime de mòrt, quitament se de recobraments foguèron descrichs per de pacients adults joves desnoirits presentant de las IMC de l’òrdre de 8 a 9 kg·m-2 [7]. Un june long al de delà d'una cèrta durada provòca de segur la mòrt. La durada varia segon los individús, e pòt aténher mai de 85 jorns.
“ | Dins las limitas definidas (june inferior a tres setmanas per una persona de corpuléncia normala) lo june presenta pas de dangièr[17]. | ” |
Models animals
modificarLos animals malauts, nafrats o en Ivernacion reduson lors apòrts en noirituraError de citacion : Clausura </ref>
omesa per la balisa <ref>
montrariá qu’aqueste tipe de june favoriza dins la grassa blanca (WAT, white adipose tissue) :
- Lo depaus de triacilgliceròl dins lps adipocits, malgrat l'apòrt caloric redusit;
- una expression mai granda del gèn FSP27 (fat-specific protein), e de PPARγ2 e C/EBPα (CCAAT enhancer-binding proteins alpha), e un aumenta de l'insulina;
e que d'autres tipes de junes an pas aquestes efièchs: restriccion caloric de 48 jorns o un sol june de 3 jorns, amb o sens represa progressiu de 3jorns.
De ratas Zucker magras e obèsas foguèron somes a 14 oras de june e a una exposicion al freg de lors teissuts adiposes, çò que mostrariá[18] que l'exposicion al freg aumenta l'expression de l'ATGL e. Melhora sa regulacion pel june dins lo teissut adipós de las ratas magras. Per las ratas obèsas, l'exposicion al freg aumenta tanben l'expression de l'ATGL mas ne capitan pas a melhorar sa regulacion pel june, çò que poiriá contribuir a una dificultat aumentada per la mobilizacion dels lipids de las ratas magras.
Neurologia e psiquiatria
modificarUna sintèsi d'estudis clinics mòstra que lo june s'acompanha sovent d'un nivèl aumentat de vigilància, d'una melhoracion de l'omor, d'un sentiment subjectiu de ben èsser, e a vegada d'euforia. Las melhoracions de l'umor, de la vigilància e un sentiment de tranquillitat correspondent a un efièch suls simptòmas depressius observables entre lo segond jorn e lo seten jorns de june[19].
June en medecina
modificarAnestesiologia e quirurgia
modificarUn june preanestesic es necessari, avant una anestesia locoregionala e avant una anestesia generala non urgenta. Se fa necessari, a causa del risc d'inalacion del liquid gastric pendent la fasa d'induccion de l'anestesia (sindròma de Mendelson), podent provocar fòrça complicacions coma las pneumopatias d'inalacion[20].
Après una intervencion quirurgicala, lo june pòt èsser indicat, a causa de:
- d'un ili digestiu (paralisia intestinala) podent aver per origina lo quite gèst quirurgical o l'utilizacion d’unes medicaments;
- de la necessitat de protegir las suturas digestivas fins a la cicatrizacion.
Las òbras del Pr Henrik Kehlet[21],[22] al subjècte del recobrament rapid après quirurgia mostrèron qu’aqueste june avant intervencion deu pas èsser tròp long que majorar l’ància fisiologica preoperatòria. Atal, los solids son uèi acceptats fins a 6 oras e los liquids clars fins a 2 oras[23] avant l'intervencion alara qu'autrecòps èra demandat al pacient de « manjar pas res e veire pas res après la mièjanuèch » de la velha de la quirurgia[24]. Tanben, alara que lo june pòstoperatòri foguèt de longa conselhat e practica, es ara provay que tornat a l'alimentacion mai rapidament possible (unas oras après l'intervencion) facilita lo retorn del transit e lo recobrament fisiologic de l'operat[24].
June intermitent o june alternat
modificarLo june intermitent, o june alternat, es una practica que consistís a alternar de fasas d'abstencion de noiritura amb de fasas ont se la pòt consumir. Quitament se foguèt popularizada per d’obratges de regims, aquesta practica es estudiada dempuèi 1943 e mostrèt una cèrta eficacitat dins la pèrda de pes, tot coma la restriccion calorica. De resultats preliminaris indican un manten o una melhoracion d’unes biomarcaires, coma la sensibilitat a l'insulina.
Junes terapeutics
modificarLo june terapeutic es una practica popularizada pel mètge Otto Buchinger al començament del sègle XX en Euròpa de l'Oèst.
Als EUA, es l'igienista Herbert M. Shelton que presiquèt los benfachs del june per recobrar la santat. Generalizèt un pauc aquesta terapia en dobrissent d’escòlas de santat (Health School) permetent de prepausar a de malauts de junar amb seguit. Supervisèt mai de 30 000 junes dins sa vida. En Occident, n’es una granda figura, mercé a son trabalh e son obratge mostrant que lo june es un mejan terapeutic natural e eficaç.
De cercaire en URSS estudièron los mecanismes del june pendent mai de quaranta ans e faguèron l’experiéncia del june terapeutic sus des desenas de milièrs de pacients dins l’encastre d'una politica nacionala de santat publica, subretot desvelopada en Siberia[25]. Tot aquò es meninosament descrit dins fòrça estudis, que jamai foguèron traduchas e sont donc demoradas desconegudas en Occident[26],[27],[28].
Valter Longo confronta lo june al càncer (de la mirga de laboratòri e de las cellulas isoladas en cultura)[29],[30],[31]. Declara « Ai recentament fach una presentacion davant una de las mai importantas companhias farmaceuticas al mond, e faguèri l’escomesa als dirigents de l'entrepresa de realizat un coctèl de medicaments, pas un simple medicament mas un coctèl de medicaments, que los efièchs serián mai poderoses qu’aqueste del june. »
Las recercas sus las aplicacions de la reduccion calorica e del june contunhan[32],[33],[34]. Lo cambiament d'alimentacion, Subretot la reduccion calorica, son preconizats per unas malautiás del fetge coma l’esteatòsi epatica non alcolica. La restricccion calorica o lo june podèron pas mostrar d'indicacion medicala reconeguda per s’aparar desl efièchs del vielhum[35]. Als EUA, lo National Council Against Health Fraud (NCAHF) « avertís contra l'usatge long del june Per d’objectius de santat e pensa qu'obligar d’enfants a junar es un forma de maltractament. »
Sul modèl animal, lo june, que siá repetit o intermitent, mostrèt pas fins de benefici dins la prevencion o lo tractament del càncer, (rapòrt del réseau NACRe utilizat per l'Institut nacional del càncer. D’estudis, encara sul modèl animal, suggerisson que l'efièch del june sus las tumors cancerosas poiriá èsser dependent del tipe de càncer e de la durada del june[36].
June religiós e filosofic
modificarLo june per rasons medicalas o esperitalas es conegut dempuèi l'Antiquitat. Se’n fa mencion dins lo Mahâbhârata e los Upaniṣad.
Dins la Grècia antica, quand qualqu’un vengava malaut e venián los prèires del temple del dieu garisseires Asclèpi (Esculap pels Romans), aquestes darrièrs, quand capitavan pas a lo garir pels metòdes tradicionals alara en usatge, utilizavan a vegada un metòde expeditiu. Paréis qu’èra exiliat, lo « malaut » amb una bona quantitat d'aiga doça (e sens pas res de manjar), pendent un trentenat de jorns, sus un ròc alunhat dins la mar o edacòm mai, ont èra censat pregar. Quand s’anava lo cercar, èra tornat a l’alimentar en doçor, e pauc après, la santat tornava.
Lo june es subretot desvolopat en Orient Mejan e Asia del Sud Èst, amb l'islam, e en Occident amb la difusion del cristianisme.
Judaïsme
modificarLa religion josieva recomanda los junes (Taanit) seguent: Yom Kipur, Tisha Beav (los sol junes mencionats dins la Torah), lo 17 Tamouz, lo june de Guedalia, lo 10 Tevet, lo june dels recents nascuts, lo june d'Estèr, fòrça essent los junes de dòl.
Cristianisme
modificarGlèisa catolica e Glèisa ortodòxa
modificarLo june es una practica correnta dins la Glèisa catolica e ortodòxa ont es considerat coma una practica de peniténcia que permet de prene consciéncia de sas mancaments e de s’aprochar de Dieu (veire Mat IV 2 Lc IV 1-4). Consistís en una privacion volontària de noiritura: pendent un jorn junat lo fidèl fa pas qu'un sol repai dins la jornada (tradicionalament de miègjorn), que pòt completar per de leugièras collacions del matin e de vespre coma de pan e d'aiga o alara una sopa.
Lo june es sovent associat a l'abstinéncia de vianda, una autra practica penitenciala; pasmens las doas practicas son diferentas: de jorns son consacrats al june, d'autres a l'abstinéncia, e unes als dos. Dins la Glèisa ortodòxa, coma dins laGlèisa catolica romana, lo june es demandat a las personas volent recebre la comunion, aquesta practica es nomenada lo june eucaristic. Pels catolics, avant la reforma liturgica del concili Vatican II, lo june començava la veilha a partir de miejanuèch fins a la comunion. Uèi, la Glèisa catolica demanda un june d'una ora minim avant de recebre la comunion. (Canon 919 del Novèl Còde de Drech canonic, 1983).
Edat Mejana nauta
modificarAls primièrs sègles, la practica del june èra pro diferenta e regionala. Atal, dins l'Istòria dels Francs, l'evèsque sant Gregòri de Tors († 594) precisava aquesta que foguèt reglada per son predecessot Perpet de Tors († 490)[37] :
“ | Demûèi la Pentacòsta, los dimercres e los divendres fins a la nativitat de sant Joan. Dempuèi lo primièt setembre fins al primièr d’octobre, dos junes per setmana. Dempuèi lo primièr d’octobre fins a la mòrt de sant Martin [tanben], dos junes per setmana. |
” |
Lo capítol 41 de la règla de sant Beneset, fixada vèrs 530, se consacra als repais e june. Segon lo capítol, aqueste èra pas lo june complèt, a causa del trabalh manual que las abadia avián besonh. A saber, s'agissiá del repai tardièr. Tot coma la règla de Perpet de Tors, lo dimercre e lo divendre èran causits per aqueste sacrifici.
“ | ... Pendent tot l'estiu, a partir de la Pentecòstas [fins a las idas de setembre], junaràn la quatrena e la seisena feria fina a l'ora de nona [puslèu que de sexta], s'an pas d’òbra pels camps, o se la calor excessiva de l'estiu los incomòda pas. ... Mas pendent lo Quarèsma, fins a Pascas, es a l'ora de las vèspras (es a dire, après l’ofici) que manjaran en avent sonh de dispausar aquesta ora de vèpres de bias qu’aja pas besonh de lutz pel repai, mas que tot s’acabe encar al clar del jorn [en Itàlia][38]. | ” |
— Sant Beneset de Nursia († 547), cap XLI |
Jol règne de Carlesmanhe (entre los sègle VIII e IX), sembla que pendent lo periòde de june, aqueste sobeiran avancèsse son repai d'una ora, a saber a 14 oras Puslèu que none, e un evèsque se’n seriá escandalizat[39]. Una autra legenda conta que lo primièr capitulari saxon dictat vèrs 785 prevei la pèna de mòrt pels Saxons respectant pas lo precèpte. Fòra d’aquestes cas extrèmas, que cal tornar dins lo contèxte, la violacion del june podava valer de sevèras peniténcias.
Ara
modificarAl subjècte del june reservat als fidèls catolics, lo còde de drech canonic de 1983 presisa los detalh. Lo june ecclesiastic e l'abstinéncia seràn observats lo dimercre de las Cendras e lo diendres sant (còde 1251) a causa de « la volontat de reparar lo pescat e d'i renonciar » e « la preparacion a l’encontre de Pascas[40] », levat pels fidèls avent mens de 14 ans e aquestes de mai de 60 ans (code 1252). Per aquestes, l'abstinéncia es sempre recomandada (còde 1252).
Existís tanben lo june volontar, per exemple la recomandacion de santa Terèsa de Lisieux[41] subretot pendent lo Quarèsma, qu’en junant, a saber privat de noiritura, se reconéis sa dependéncia a Dieu[40]. Segur que, l'execucion del june pendent quaranta jorns e quaranta nuèchs èra respectada non per Moïses e Elias mas tanben per Jèsus. Es la rason que, en gardant la règla monastica orientala, lo june quadragesimal près de la Glèisa ortodòxa es pro long amb sempre l'abstinéncia obligatòria al subjècte de las vianda e uòu, e que d'autras noirituras sont parcialament interditas. Als EUA, los darrièrs dimenges autorizats avant Pascas se nomenan simbolicament los Meatfare Sunday e Cheesefare Sunday[42], tot coma lo primièr sens del tèrme carnaval.
Pasmens, es verai que l'Evangèli dobrís un autre biais de coeréncia entre Dieu e la Glèisa, per sos discípols, en citant la taulejada messianica amb l'imatge de nòças (Mat 9,14-15)[40]. Tanben la tradicion de june venguèt, dins la Glèisa occidentala, una valor relativa que pòt èsse remplaçada per d'autras abstinéncias, levat lo dimercre de las Cendras e del Divendre sant[40]. En consequéncia, la règla de sant Beneset, cercava ja al sègle VI son optimizacion per gardar la fòrça de comunautat, mas de biais que siá respectada la tradicion del Quarèsma, un sol repai al darrièr moment de la jornada[43].
Sota influéncia de la mondializacion e « dins una cultura marcada per la recerca del benèsser material », « ara, la practica de june sembla aver perdut un pauc de sa valor esperitala » prononcièt lo papa Beneset XVI lo 3 de febrièr de 2009. Lo papa teologian desvelopèt de nòu la definicion d’aquesta anciana tradicion : « D’en primièr es una terapia per sonhar tot çò que los empacha de se conformar a la volontat de Dieu. », en soslinhant que s'agís d'una fòrça per lutar contra le pecat e que per exemple es capable d'obrir lo camin cap am Senhor dins lo còr[44]. Quand lo june demora volontar, a la plaça de l'obligacion simpla, s'agirá donc d'una fòrça.
Glèisas protestantas
modificarDins lo protestantisme, lo june pren mai sovent la forma d'una practica individuala. Lo pastor Christophe Deville, dins son obratge, definís lo june coma una significacion a Dieu: « Senor, aquesta situacion que me mèna de genolhs devant te es mai importanta que los mieus besonhs normals e quotidians de noiritura ». Dins lo june, lo cresent unís sa pensada a aquesta de Dieu; del Dieu totpoderós, eternal e omnisavent per plaçar a costat, per un temps, sa rotine. Prega e intercèda per de besonhs d’importança vitala. La practica d'un jorn paroquial de june e de preguièra, sens que la data causida aja un sens particular, es frequenta dins las Glèisas evangelicas. En Soïssa, lo june federal e lo june genevés, eritats de la tradicion calvinista, donan luòc a de joens feriats legals. Las Glèisas luterianas, moravas, anglicanas e e metodistas retenon la practica de quarèsma.
Glèisa de Jèsus Crist dels sants dels darrièrs jorns
modificarLos sants dels darrièrs jorns junan cada primièr dimenge del mes, del disabte de vespre al dimenge de vespre o del disabte miègjon al dimenge miègjorn, de causir, en se passant de noiritura e de bevenda e fan un don de june a la Glèisa, pel benèsser dels desprovesits, de la valor dels repais non consumits, o mai se vòl. En abril e en octobre, per causa de conferéncia generala de la Glèisa, lo jorn de june es reportat al segon dimenge del mes. Lo june es un comandament que melhora la santat, ensenha la mestresa de se (Pr 16:32), fortifica l’esperitalitat, permet de benesir los paures e los necessitoses. Tanben se pòt junar a títol personal a d'autres moments, quand ne sentisson lo desir o lo besonh esperital. A la practica del june, associa aquesta de la preguièra (Luc 4:1-4; Esaïas 58:6-8). Es pas demandat a las personas de santat fragila o als mainats de junar.
Islam
modificarDons l'islam, lo june (saum), a una significacion pro larga. En efièch se dich de june coma un renonciament esperital, se limitant donc pas sonque a l'arrèst de consomacion de noiritura e bevenda. Es recomandat al cresent de respectar un june pendent lo mes de ramadan subretot, e a d'autras datas tanben, e totemps, Per desvolopar son espiritualitat e desvelopar sa crenta de Dieu. Lo june es tanben un periòde de melhoracion de remesa en question de se pel cresent.
Pendent lo mes de ramadan, lo june es obligatòri. Mas, es silament desirable per unas escasenças coma Achura, lo 10n jorn del mes de muharram; lo mes de chaabane (avant ramadan); 6 jorns del mes de chawwal (après ramadan) ; los 13n, 14n e 15n jorns de cada mes egirian, diluns e dijóus. Comença a l'alba (alfajr) e s’acaba al colcar (almaghrib). Se s'absténer, pendent la periòde, de noiritura, de bevenda, de tabat, d'alcòl e de dròga (de notar qu’aquestas tres darrièras son permanentas, que’n dire pendent lo june ?), E tanben dels rapòrts sexuals.
Son exemptats las femnas emprenhadas, los malauts jos tractaments medicals, los enfants prepubèrs, los viatjaires (se lo viatge li es penós, ara se dich de long viatges), e las femnas en periòde de menstruacions. Mas un ratraptge es previst per totes los exemptats levat los enfants. Se pòdon pas ratrapar lo june devon tornar una caritat jos forma de noiritura als paures segon le nombre de jorns de ramadan non junats.
Bahaïsme
modificarLo june (صَوم ṣawm) es un dels rites màger del bahaïsme, prescrit per Mirza dins lo "Libre Mai Sant" (Kitāb-i Aqdas)[45]. Amb la preguièra « obligatòri » (ṣalát), constituisson las doas leis indispensablas a la vida de l'alma, coma l'aire e l'aiga son indispensables a la vida del còrs. Negligir aquestas obligacions treva lo desvelopament esperital, que son coma d’alas per s'auçar cap a Dieu seeon Mirza :
Pels bahaís, lo june es subretot un periòde de meditacion e de preguièra, pendent que s'efòrçan de tornar organizar lor vida e de regenerar lor energia esperitala. Sa significacion e son objectiu son subretot esperitals e d’infaccions involontàrias a las règlas del june l'anullan pas. <i id="mwAZs"> </i><i>Mirza</i> dich[46] :
“ | Lo june es un simbòl. Junar significa s'absténer de tot desir. Lo june fisic es lo simbòl d’aquesta abstinéncia, es un rampèl; alara que se refreman de l'apetit fisic, cal s'absténer de las cobesiás personalas e de desirs egoïstas. Mas se passar sonque de noiritura a pas cap d’efièch sus la ment. Es pas qu’un simbòl, un rampèl. Autrament, i a pas cap d’importança. Junar per esperar lo destacament significa pas s'absténer entièrament de noiritura. La règla d'aur es: ni tròp ni tròp pauc. La moderacion es necessària. Existís una sècta a las Índias que los membres practican l'abstinéncia a l'extrèma, reduisent gradualament lor noiritura fins a se’n poder passar gaireben complètament. Mas lor intelligéncia ne patís. Un òme es pas capable de servir Dieu de biais eficaç, tant materialament qu’espiritalament, s'es aflaquit per la manca de noiritura. Possedís pas tota sa luciditat. | ” |
Lo periòde del june dura cada ans 19 jorns e coïncidís amb lo darrièr mes de l'annnada bahaïa nomenada « elevacion, sublimitat » (علاء = 'Alá), del 2 al 20 de març inclusit. Segon la prescripcion del Kitáb-i-Aqdas, es precedida pels jorns de fèsta del Ayyám-i-Há (ايام الهاء) e seguit per la fèsta de l’An Novèl bahaís celebrant l'equinòxe de prima (Naw-Rúz, en persan نوروز, lo 21 març). Pendent aqueste june, los bahaís s'abstenon de manjar, de beure e de fumar de solelh levar al colcar, que se pòt determinar amb de relòtges.
Aqueste june concernís que los adults en plena santat. Son exemptats:
- las personas de mens de 15 ans d’edat o de mai de 70;
- los malauts;
- las femnas pendent las menstruacions, la prensa o de l'alachament ;
- los vatjaires ;
- los travalhadors de fòrça.
Pas cap de ratrapatge o de compensacion es previst pels exemptats, mas es precizat « qu'es lausable e convenable de manjar frugalament e en privat. »
Coma lo mes Elevacion s'acaba a l'equinòxe de prima, lo june se debana sempre a la mèsma sason.
Bodisme
modificarPer aténher l'illuminacion, o estat de despèrt, lo pince Siddhartha practiquèt sièis annadas d'austeritat estricta que consumissiá fòrça pauc de manjar. Enseguida, lo prince Siddhartha practiquèt l'ascèsi amb mens de moderacion.
De practicas asceticas de dhutanga inclusisson una limitacion de la noiritura (pattapiṇḍika). De monges passan tanbe un periòde de june mai o mens long e estricte, sovent considerat coma favorable a la meditacion.
Los devòts laïcs therevada e mahāyāna pòdon, unes jorns del calendièr lunar Uposatha, prene uèi vòts, qu’un es de manjar qu’un còp lo jorn, un sol e de l’acabar avant lo zenit solar.
Indoïsme
modificarLo june ten un ròtle important dins la religion indoa. Los dresent observan diferentas diètas segon lors cresenças personalas e las costumas localas.
Unes exemples :
- Unes indós junan pendent de jorns del mes coma Ekadasi (l’11n jorn de cada cicle lunar) o a Purnima (luna plena) ;
- De jorns de la setmanas son de jorns de june especifics a de cresenças de cadun e a una divinitat favorita;
- Dijòus es un jorn de june fòrça espandit dins lo Nòrd de l'Índia. Los fidèls son vestits de jaunes e pòrtan de flors jaunas;
- junar pendnet las fèstas religiosas es pro comun. Per exemple, pendent Shivaratri o pendent los 9 jorns deNavratri (2 còps l’an, en abril e octobre) avant Divālī. Karwa Chauth es una forma de june respectat al Nòrd de l’Índia per las femnas maridadas en favor de la santat, de la prosperitat e per la longevitat de la vida de lors esposes. Lo june se trenca après que l'esposa apercep la Luna per un vèl après lo solelh colcar.
Los tipes de june son diferents. Se lo june es estrictament respectat, la persona junant pren pas cap noiritura, que siá solida o liquida, del solelh colcar fins 48 minutas après lo solelh levar. Junar pòt tanben significar se privar d’unes tipes noirituras o de se contentar d'un sol repai dins la jornada. Que que siá, se deu pas manjar o tampauc tocar de produchs eissits d'animals (uòu, vianda, etc.) lo jorn del june.
Teoricament, per l'indoïsme, aqueste que juna, dins un esperit de devocion cap a la Divinitat, se libèra de pecats nascuts de detz milions de naissença anterioras; mas, per exemple, per la tradicion vishnoïta, « aqueste que manja pendent l'aniversari del Senhor Krishna (...) ven un valtor per detz miliards de naissenças, un pòrc per cent naissenças, un can per cent naissenças e un chacal per cent naissenças »[47]. Lo june a donc un rapòrt estrech amb la volontat ascetica dirigida cap a l’objectiu ultim de se liberar del cicle de las reïncarnacions (samsara).
Segon lo Mahatma Gandhi, lo june es indispensable coma prealable a la mestresa de sa sexualitat, a la realizacion del brahmacharya: Se pòt pas manténer sa sexualitat sota son contraròtle se sèm pas capable de contrarotlar e dominar sa fam e l'organ del gost[48]. Lo june pòt èsser practicat fins a la mòrt, per inanicion infinida, practica a l’encòp indoa (explicitada dins las Leis de Manu, per exemple) e jaïna nomanada Sallekhana. Vinoba Bhave, celèbra discipla gandhiana, la practica.
Dins lo Iòga-Sutra de Patanjali, al capítol 3, sutra 31, i a possibilitat de dissòlvre tota sensacion de fam e de sed pel samyama (concentracion, meditacion, enstasi/samadhi) amb per supòrt lo fons da la garganta (contemplacion iogica facilitant atat tot june).
Filosofia atèa o animista
modificarDins una logica materialista pròche del monisme, lo june moderat (15 jorns a 3 setmanas o lo semijune) a per vocacion de melhorar la consciéncia del còrs. Combinat amb de tecnicas meditativas, lo june permet de sentir melhor l'efièch positiu o negatiu de pensadas, accions o projècte sus nòstre còrs e nòstre benèsser[49].
Dins los rites d'initiacion dels amerindians la recerca de la vision es una estapa importanta per la dintrada dins l'edat adulta. La vision que revèla subretot l'animal tutelari s'obten entre autres pel june.
June politic
modificarLo june politic, tanben nomenat june de protestacion o cauma de la fam, es un mejan de protestacion non violent utilizat entre autres per Gandhi[50]. Dempuèi lo començament del sègle XX, los junaires politics son nombroises. A partir de 1905, las sufratgetas anglesas, emprisonada per aver revendicat lo drech de vòte per las femnas, faguèron la cauma de la fam dins las presons. La polícia assag de los obligar a manjar, mas aquò los arrestava pas. Lo govèrn respondiguèt sens succès amb la lei dicha « Gat e Mirgas » (Cat and Mouse Act, oficialament The Prisoners (Temporary Discharge for Ill Health) Act 1913): quand una caumaira èra tròp fèbla, èra liberada puèi de nòu emprisonada un còp sa vida fòra de dangièr.
Enseguida foguèt utilizat per diferentas personalitats en Euròpa, que Lanza del Vasto, per exemple pendent la guèrra d'Argeria, pendent lo concili Vatican II e la luta dels païsans del Larzac. Louis Lecoin utilizèt aqueste metòde, que menèt a la reconeissença de l’estatut d'objector de consciéncia. Un episòde plan dur se debanèt dins la luta opausant los prisonièrs irlandeses de l'IRA provisòria o assimilats al Reialme Unit jol govèrn de la Sra Thatcher, menent a la mòrt de detz personas en 1981, lo mai celèbre essent Bobby Sands.
D’entre los longs junes politics, se pòt notar aqueste pel desarmament nuclear en 1983, seguit per quatorze personas pendent 40 jorns a París, a Bonn, a Toronto, a Roma e a San Francisco, e lo june Viure sens nucleari pendent 36 jorns per Dominique Masset, André Larivière e Michel Bernard, a París[51]. Un june de 4 jorns es organizat cada annada dempuèi 1986[52] entre lo 6 e 9 agost, anniversari dels bombardaments atomics d’Hiroshima e Nagasaki[53],[54],[55],[56],[57],[58].
Es ara sovent utilizat pels refigiats o remandats del drech d'asili[59] per forçar l'obtencion d'un permés de demorança; es tanben practicat per de grops volent prene un vam mediatic e far pression sus un govèrn, un poder. S'agís tanben d'una practica en mitan carceral, per protestar contra las condicions d’emprisonament.
En 1998, lo Congrès de la jovensa tibetana organiza una cauma de la fam de sièis Tibetans a Nòva Delhi del 10 de març al 15 de mai qu’aviá per objectiu una novèla obertura per las Nacions unidas de la question tibetana, la nominacion d'un enviat especial e d'un raportaire especial de l'ONU pel Tibet. Après 49 jours, lo grop foguèt evacuat de fòrça per la polícia indiana, Thubten Ngodup s'immolèt. Un segon grop de cinc òmes prenguèt la seguida. Mas lo 18n jorn, lo TYC arrestèt la cauma de la fam après l'engatjament de la Norvègia, de la Polonha, de la Ongria, de la Còsta Rica e de l'Union europèa d'intervenir près del govèrn chinés e de l'ONU[60].
Del 7 de març al 14 d’abril de 2006, Jean Lassalle, deputat francés dels Pirenèus-Atlantica, junèt de setmanas per protestar contra lo risc que mude una entrepresa japonesa cap a la circonscripcion vesina; arrestèt son june contra las garantidas que l'entrepresa demore in situ.
Lo june es mai sovent pas qu’alimentari (l'idratacion per bevendas essent conservada), permetent de caumas de la fam longas.
L'actitud medicala es malaisida e varia del forçatge alimentari per sonda gastrica a l'acompanhament en respectant las volontats del protestatari[61].
Caumaires de la fam celèbres
modificarJune e andronas sectàrias
modificarLa practica del june es a vegada sopçonadas de derivas. Lo fenomèn de l'inedia faguèt l’objècte d’un avertiment de Georges Fenech (Mission interministeriala de vigilància e de luta contra las derivas sectàrias del govèrn francés):
“ | I a un fenomèn d'agotament fisic e donc d'agotament e de flaquesa mentala per unes moments. I a pas pus de capacitat de jutjament o de resistança fàcia a de discors que va limpar, que van passar del simple june cap a un discors mai doctrinal, mai ideologic[62]. | ” |
Bibliografia
modificarFisiologia
modificar- Xavier Leverve et Jacques Cosnes, Traité de nutrition artificielle de l'adulte, Springer ; Édition : 2nd, 2001, 957 p. (ISBN 978-2287597381, <span%20title="Document%20utilisé%20pour%20la%20rédaction%20de%20l’article">%5B%5BFichier:Icon_flatdesign_plume.svg|20px|link=|alt=Document%20utilisé%20pour%20la%20rédaction%20de%20l’article%5D%5D lire en ligne), « Chapitre 28 Physiologie du jeûne (B. Beaufrère, X. Leverve) », p. 322-333
- Lauralee Sherwood et Alain Lockhart, Physiologie humaine, De Boeck, coll. « ANAT.PHYSIO », 2006, 629 p., broché (ISBN 978-2804149130, <span%20title="Document%20utilisé%20pour%20la%20rédaction%20de%20l’article">%5B%5BFichier:Icon_flatdesign_plume.svg|20px|link=|alt=Document%20utilisé%20pour%20la%20rédaction%20de%20l’article%5D%5D lire en ligne), p. 563-564
- Thierry de Lestrade, Le jeûne, une nouvelle thérapie ?, Paris, La Découverte, 2015
- Hervé Guénard, Physiologie humaine, Paris, Pradel, 2001, 606 p., broché (ISBN 978-2913996045, en linha)
Autras fonts ligadas a la santat
modificar- Olivier Jallut, Médecines Parallèles et Cancers : Mode d'emploi et de non-emploi, Horizon Chimérique (diffusion Book-e-book), mars 1992, 366 p., 14 cm x 21,5 cm (présentation en ligne)
- (en) Earl W. Conroy, Fasting, Auckland, Aio Wira Centre, 1984
- Dr Lutzner, Comment revivre par le jeûne, Paris, Terre vivante, 1984
- Herbert Shelton, Le Jeûne, Paris, Trédaniel - Le courrier du livre, 1970
- Dr Yves Vivini, La Bouffe ou la vie, Paris, Le François, 1977
- Michèle Plas, Le Jeûne, Clermont, doctorat, 1977[63]
Fonts cretianas
modificar- Christophe Deville, Le Croyant et le jeûne, Paris, Scriptura, 2002 (ISBN 978-2-914877-01-5)
- Johanna Siméant, La grève de la faim, Paris, Presses de Sciences Po, 2009 (ISBN 978-2-7246-1104-5)
- Adrien Baillet, Histoire du Carême, Paris (présentation en ligne)
- Claude Fleury, Moeurs des Israélites et des Chrétiens, Paris (présentation en ligne) p. 82-86
Roman
modificar- Dan Millman, Le Guerrier pacifique (sul june idric d'una setmana per purificar lo còrs e l'esperit)
Autras fonts
modificar- (en) Jamsheed K. Choksy, « Fasting : I. Among Zoroastrians, Manicheans, and Bahais », Encyclopædia Iranica, Costa Mesa, Mazda, vol. 9, 1999 (lire en ligne)
Documentari
modificar- Sylvie Gilman et Thierry de Lestrade, « Le jeûne, une nouvelle thérapie ? », Documentaire, Via Découvertes - Arte France, 2011 (consulté le 8 avril 2012) rediffusé sur Arte en janvier 2019.
Nòtas e referéncias
modificar- ↑ Jeûne : Définition
- ↑ Colman R.J. et al. Caloric restriction delays disease onset and mortality in rhesus monkeys. Science 325, 201–204 (2009)
- ↑ Oshima J & MartinG.M (2016) Ageing: Dietary protection for genes ; Nature ; doi:10.1038/nature19427, publié en ligne le 24 aout 2016 (résumé)
- ↑
- ↑ {{{títol}}}.
- ↑ Traité de nutrition artificielle de l'adulte 2006, p. 323
- ↑ 7,0 7,1 et 7,2 Traité de nutrition artificielle de l'adulte 2006, p. 324
- ↑ .
- ↑
- ↑ Physiologie humaine par Hervé Guénard 2001, p. 583
- ↑ Physiologie humaine par Lauralee Sherwood et Alain Lockhart 2006, p. 554
- ↑ 12,0 et 12,1 Physiologie humaine par Lauralee Sherwood et Alain Lockhart 2006, p. 563
- ↑ 13,0 et 13,1 Traité de nutrition artificielle de l'adulte 2006, p. 331
- ↑ 14,0 et 14,1 Traité de nutrition artificielle de l'adulte 2006, p. 332
- ↑ Physiologie humaine par Lauralee Sherwood et Alain Lockhart 2006, p. 563-564
- ↑ The Book of Firsts, Patrick Robertson, P.84, 1975
- ↑ Sylvie Gilman et Thierry de Lestrade, « Le jeûne, une nouvelle thérapie ? », Documentaire, Via Découvertes Production, 2011 (consulté le 8 avril 2012)
- ↑ « Adipose triglyceride lipase expression and fasting regulation are differently affected by cold exposure in adipose tissues of lean and obese Zucker rats », Antoni Caimari, Paula Oliver, Andreu Palouemail, Laboratoire de biologie moléculaire, nutrition et biotechnologie, université des Îles Baléares, et CIBER de physiologie de l'obésité et de la nutrition, Palma de Majorque, Espagne, Journal of Nutritional Biochemistry, vol. 23, Issue 9, P.1041-1050, septembre 2012.
- ↑
- ↑ Réflexions sur l'information et le consentement du patient en anesthésie-réanimation (SFAR Société Française d’Anesthésie et de Réanimation 1996)
- ↑
- ↑
- ↑ Règles de jeûne préopératoire
- ↑ 24,0 et 24,1
- ↑ Le jeûne, une nouvelle thérapie ? cliquer sur la cloche pour voir le documentaire de Sylvie Gilman et Thierry de Lestrade, France, 2011, 55 min, Coproduction : ARTE France, Via Découvertes Production, ARTE F, 30 avril 2012 à 5 h 00 ou Modèl:YouTube
- ↑ {{{títol}}}.
- ↑ Traduction de la présentation du rapport russe. Titre : Collection de résumés de doctorats et de mémoires de maîtrise sur le jeûne thérapeutique (1960-2010), Résumé : cette synthèse sur le traitement par le jeûne est basée sur des rapports de doctorats et des mémoires de maîtrise. Basé sur la recherche formelle, les résultats cliniques, de laboratoire et instrumentaux, des informations historiques et l'utilisation à des fins médicinales du jeûne complet. Ce rapport considère aussi les pathogènes, les aspects neurophysiologiques, biochimiques, les mécanismes hormonaux, immunologiques et autres de l'effet thérapeutique de la méthode. Il décrit les applications du jeûne thérapeutique en combinaison avec d'autres traitements, les indications, contre-indications et les complications potentielles lors de l'utilisation de cette méthode de traitement. http://mniip-repo.ru/view_statiy.php?id=985
- ↑ ARTE Théma Le jeûne, une nouvelle thérapie ? (Mot des réalisateurs)
- ↑ (AFP) – 31 mars 2008 : Le jeûne protège les cellules saines des souris contre la chimiothérapie Modèl:Lien archive
- ↑ Starvation-dependent differential stress resistance protects normal but not cancer cells against high-dose chemotherapy 2008 Académie des Sciences Américaine (Le jeûne protège les cellules normales, mais pas les cellules cancéreuses, envers la chimiothérapie à haute dose)
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑ Liste d'études sur le jeûne thérapeutique et le jeûne intermittent
- ↑
- ↑
- ↑ https://books.google.fr/books?id=2fgUAAAAQAAJ&pg=PA136 Grégoire de Tours, Histoire des Francs, tome X, texte en latin et traduction par Joseph Guadet, Paris 1836
- ↑ Prosper Guéranger, La règle de saint Benoît, p. 70-71, Abbaye Saint-Pierre de Solesmes, réimpression 2007
- ↑ https://books.google.fr/books?id=V5SqWv3XPa4C&pg=PA165
- ↑ 40,0 40,1 40,2 et 40,3 http://www.liturgiecatholique.fr/Jeune.html Dom Robert Le Gall, Dictionnaire de liturgie, 3a ed., p. 144-145, C.L.D., Chambray 1997
- ↑ http://www.oblates-sainte-therese.fr/v2ost/le-careme-avec-ste-therese-de-lenfant-jesus
- ↑ (en)http://oca.org/orthodoxy/the-orthodox-faith/worship/the-church-year/lenten-fasting
- ↑ Un autre exemple de l'adaptacion: « Lo Superior (abat) trencarà lo june a l'arribada d'un òste, [Li ofrissent un repai, Que se recep lo Crist,] al mens que siá un dels junes màger que se saupriá pas violar. Lo fraires elees, arrestaràn pas l'observacion dels junes. » (Règle de saint Benoît vers 530, traduction de Prosper Guéranger, p. 85, Abbaye Saint-Pierre de Solesmes, réimpression 2007)
- ↑ https://web.archive.org/web/20170607105220/http://catholique-valence.cef.fr/Le-jeune-une-therapie-pour-se,5449.html
- ↑ Kitáb-i-Aqdas, versets 10/16/17, questions 20/36/71/74/75/76/93, notes 13/14/17/20/25/26/27/30/31/32
- ↑ Bahá'u'lláh et l'ère nouvelle 11/8, cité par Miss E.S. Stevens dans Fortnightly Review, juin 1911.
- ↑ http://www.dandavats.com/?p=4883
- ↑ Mohandas Karamchand Gandhi, Autobiographie ou mes expériences de vérité.
- ↑ Ces athées qui font le ramadan
- ↑ Biographie de Mohandas Karamchand Gandhi
- ↑ Les Verts
- ↑ Il jeûne seul au nom de la lutte antinucléaire, Le Parisien
- ↑ Jeûne international pour l’abolition des armes nucléaires, 2012
- ↑ Jeûne international pour l’abolition des armes nucléaires, 2013
- ↑ Jeûne international pour l’abolition des armes nucléaires, 2014
- ↑ Anniversaire d'Hiroshima : des militants anti-nucléaire jeûnent à Paris pendant quatre jours, France Info
- ↑ Jeûne international pour l’abolition des armes nucléaires, 2016
- ↑ Quatre jours de jeûne antinucléaire devant la base de Taverny, Le Parisien
- ↑ INA, Droit d'asile St Joseph, Midi 2, 09/07/1991-2 min 32 s
- ↑ Grève de la faim à New-Dehli (1998), Site de Tibet-Info
- ↑ Clinical care of hunger strikers, Lancet, 2008;372:777
- ↑ Georges Fenech, Mission interministérielle de vigilance et de lutte contre les dérives sectaires, émission Globalmag du 12 mai 2011 sur Arte, dans le cadre d'un reportage sur les marcheurs-jeûneurs.
- ↑ Thèse de médecine citée notamment par Daniel Kieffer