Tarraconensa

La Tarraconensa (en latin: Provincia Hispania Tarraconensis) èra una província romana del Diòcesi Hispaniarum amb per capitala Tarraco (Tarragona) en l'epòca del Bas Empèri Roman (284-486). La Tarraconensa foguèt creada pendent la reforma provinciala de l'emperaire Dioclecian (284-305), alara qu' Hispania Citerior foguèt dividida en tres províncias: la Gallaecia, la Cartaginensis e la Tarraconensis. La Tarraconensa èra limitada al sud amb la Cartaginensis, a l'èst amb la Gallaecia, e al nòrd amb l'Aquitània e la Narbonensis. La limita miègjornala de la Tarraconensa demorèt fixada al nòrd de Sagunt, atal coïcidissiá amb la frontièra del convent jurídic Tarraconés. Aprèp de la conquèsta visigòta d'Ispània la Tarraconensa venguèt una província del reialme visigòt, situacion que durèt fins a 713. A partir d'aquela data la província foguèt conquerida pels arabs e lo terriòri, mas o mens, de l'anciana Tarraconensa foguèt nomenat Ath-Thaghr al-Alà (Frontièra Superiòra). Cal notar que d'istorians de còps qu'i a nomenan Tarraconensa l'anciana província romana d' Hispania Citerior.

Precedents: la crisi del sègle III

Al mitan del sègle III, l'Emperi Roman casèt dins una profonda crisi economica e politica que faguèt tanben trantolar las estructuras de la Província Hispània Citerior. La flaquessa imperiala pejorèt amb las invasions devastatrices del barbars que destruïguèron fòrça ciutats, que Tarraco. L'abandon de las tèrras fertilas èra una consequéncia del perilh que las òrdas barbaras poirán saquejar lo territòri, las matèrias primièras capitèron pas a se comercializar a causa de l'insecuritat dels camins, lo poder de compra generalizat e la possibilitat d'o pèrdre tot. En mai de totes aqueles obstacles, una granda partida dels productes devián èsser liurada a l'Estat per mantenir l'armada e los foncionaris (Annona). Los tributs per l'Estat, en mai de la devaluacion monetària e l'inflacion, anavan se fasián cada còp mai frequents, alara que los soldats e los foncionaris n'abusavan. Lo banditisma existissent, tipic en epòcas de crisi, obliguèt al començament del sègle III, a multiplicar los luòcs guardats amb policièrs, per totas las vilas aviadament se tornèt bastir de barris, o ont èra pas possible se bastiguèt de nòvas, que Barcino. Qualques ciutats de defensa dificil foguèron abandonadas. Malgrat la manca de donadas, tant escrichas qu'arqueologicas se pòt deduire que l'arrèst de la creissença de las ciutats, e la suspenduda de la construccion d'edificis, publics o privats, èra pas l'òbra exclusiva de las invasions barbaras, mas de la crisi economica generalizada e cronica.

La reforma de Dioclecian e lo govèrn de la Tarraconensa

Article detalhat: Reformas de Dioclecian.

Amb l'arribada al tròn imperial de Dioclecian en 284 e la creacion del sistèma de la Tetrarquia aquel tornèt oganizar lo sistèma administratiu de l'Emperi. Alara las províncias eretadas del Naut Empèri foguèron divisidas en d'autres menoras, que al seu torn foguèron gropadas en una nòva entitat nomenada diocèsi, supervisada per un vicarius directament designat per l'emperaire. Ispània tombèt dins los domènis de l'August d'Occident Maximian e foguèt organizada en Diocesis Hispaniarum amb per capitala Emerita Augusta, essent atribuïda al Cesar Constanci Clor. L'anciana província Hispana Citerior foguèt divisida en divèrsas províncias:

• la Gallaecia a partir dels convents Bracaraugustanus, Lucensis, Asturicensis e una part del Cluniensis
• la Cartaginensis amb los convents Cartaginensis, una part del Cluniensis e las illas Balearas
• l' Hispania Tarraconensis, compausada dels convents Tarraconensis, Caesarugustanus e una part del Cluniensis.

Territòris de l'Empèri Roman d'Occident

La província Tarraconensa aviá lo reng pretorian e èra governada per un governaire nomenat Praeses, assistit per un comandant militar nomenat Dux. A l'epòca de l'emperaire Constantin I la Diocesis Hispaniarum ensems amb los Diocèsi de las Galiae e Britannia foguèron integradas dins de la Prefectura del Pretòri de las Gàllia e, per de rasons de proximitat e facilitat d'avitalhament, li foguèt apondut la província nòrd africana Mauretania Tingitana, redusida a la zòna mai septentrionala a l'entorn a l'Estrech de Gibartar e sens connexion dirècta per tèrra amb la Mauretania Caesariensis.

La represa del sègle IV

Article detalhat: Empèri Roman d'Occident.

Dins lo sègle IV la província mantenguèt una situacion de calme e securetat, alunhada dels conflictes frontalièrs e internes de l'Emperi, demorèron fidels los governaires a l'emperaire d'occident levat a la fin del sègle pendent l'epóca dels usurpators de Magne Maxim (383 a 388) e Flavi Eugeni (392 a 394), a que jurèt fidelitat encara que aprèp de las derrotas, a l'inciativa de Teodòsi I, que ne patiguèt, la província tornèt integrar al poder legitim sens necessitat d'èsser envasida. Aquel calme se traduguèt en un naut gra de prosperitat economica, mantenguent las linhas dessenhadas pendent lo Naut Empèri mais amb la noveltat de l'implantacion de fòrça villae per tota la província, subretot dins la val de l'Èbre e lo Levant. Aqueslas vilas èran, d'n primièr, d'unitats d'expleitacion agraria de tipe latifundi, mas tanben de luxoses demoranças decoradas amb de sumptuoses pasiments de mosaïc, frescas, e estatuas de marbre e d'autres objèctes de luxe. Al meteis temps la circulacion monetària èra abundanta, subretot en moneda fiduciària-AE 2, 3 e 4 -, fins al començament del sègle V, encara que en la província funcionava sens moneda pròpria mas amb de monedas occidentals -Roma, Trèveris, Arles, Milan ...- a qualques exemplars orientals. A la mòrt de l'emperaire Teodosi I la província, amb tota la partida occidentala de l'Empèri, foguèt assignada a Onori, lo seu filh primogenit, jos la tutèla de Estilicon.

La guèrra civila a las invasions del sègle V

Article detalhat: Invasions barbaras.

La guèrra civila e las invasions barbaras del sègle V

A partir de l'an 406 la situacion de l'Empèri Romà d'Occident tornèt crítica a causa dels moviments d'Estilicon per contenir los visigòts d'Alaric Ièr memèt las garnisions de l'armada imperiala al Ren fins al minim necessári per garantir la securetat frontalièra, tant i a que los vandals, sueus e alans capitèron a perforar la frontièra imperiala e envasir la Gàllia en 406. Lo govèrn d'Onori a Ravenna foguèt incapable de respondre a aquela novèla menaça e lo governaire de Britània se proclamèt emperaire coma Constantin III, envasissent amb las seunas tropas la Gàllia. En 409 los pòbles barbars, jos la pression d'aquela armada romana organizada, capitèron a intrar dins la Península pels Pirinèus occidentals malgrat los esfòrces de Didim e Veriniano, familiars de Teodòsi. Dins aquel contèxte la prima de 409 Geronci se rebellèt contra Constantin III e prenguèt lo tòn a Maxim. Geronci fixèt la seuna demorença a Caesaraugusta per poder afrontar Constant, filh del descaigut Constantin e nomenat August pel seu paire, qu'o menaçava dempuèi Tarraco. Geronci passèt a l'ataca contra els seus ancians superiors e ara enemics, envasissent Gàllia e obtenguent divèrsas victòrias menoras, mas essent derrotat davant la preséncia d'una armada enviada per Onori dempuèi Itàlia. Fin finala las seunas tropas s'uniguèron al costat imperial e Geronci deguèt fugir amb un pichon cercle cap a Hispania, ont foguèt depausat e obligat a se suicidar.

La Tarraconense foguèt l'unica província de la Diòcesi Hispaniarum que foguèt pas dirèctament afectada pel banditisma dels sueus, vandals e alans. Aquela situacion passificada èra favorizada per l'accion dels visigòts, qu'avián lo reng de federats, e doncas, servicials e aliats de l'Empèri. Aqueles, installats al sud de la Gállia e a Tolosa amb la cort del rei Ataülf, dintrèron en Hispania per a la sotmetre de nòu a l'autoritat imperiala e liberèt las zònas ocupadas pels pòobles barbars. Los visigòts demorèron dins la zòna centrala d'Hispania agissent al nom e jols òrdres de la cort imperiala situada a Ravenna. Mas davant la flaquessa de la cort de Ravenna lo rei Euric tornèt intrar dins la Península per i realizar una campanha brutala, amb nombròsas chasples e sacatges, forçant l'Emperi a espandir lo foedus amb aquel pòble e reconeissent de facto l'independéncia. En 459 l'emperaire Juli Valeri Majorian travessèt la provincia sul camin de Carthago Nova ont s'èra reünida una flota de l'Empèri d'Occident e d'Orient, incloses los aliats visigòts, per atacar los vandals de Genseric al nord d'Africa; mas l'expedicion aboquèt en 461. A partir de quand, l'influéncia de la cort imperiala de Ravena sus la província Tarragonesa, e en general, sus tots los territòris del dicèsi d' Hispaniarum, dispareissent complètament quand l'Empèire roman d'Occident foguèt abolit en 476 e définitivament quand los Visigòts consolidèron lo seu reialme sens cap mai de tutèla.

Jòl reialme dels Visigòts pendent los sègles VI e VII

Article detalhat: Reialme visigòt.

La Tarraconensa, coma una bona partida de l'ordenançament territorial roman, contunhèt d'èsser una de las divisions administrativas del Reialme dels Visigòts dins los sègle VI e VII. La Tarraconensa foguèt utilizada coma basa pels diferents reis visigòts per defendre las seunas possessions de la Gallia Narbonensis e arrestar lass atacas dels reis francs de l'anciana Gàllia.

Los Dux provincials

La guerra civila e las invasions barbaras del sègle V

Los governaires visigòt d'una província èra lo Dux provinciae; las lors competéncias èran basicament d'òrdre militar. De las foncions dels governaires provincials gòts (nomenats dux - duces, es a dire dux provinciae - duces provinciarum) gardem paucas donadas. Las províncias èran nomenadas sovent ducatus. Los Duces avián autoritat sus tota la província e suls comtes (comites) de las ciutats. Se sap pas s'avián de foncions judiciárias, solament se sap que, dins qualques casses, segon la personalitat de las personas jutjadas, se sotmetiá l'afar al rei, aquel darrièr podava delegar al dux o al comte. Sembla que la principala foncion èra militara e avián lo capitanejat d'una armada que constituiá lo mai grand contingent de tropas de la província (los comtes dispausavan tanben de contingents locals). Lo nombre de soldats del dux en temps de patz seriá estat d'uns tres cents alara que los contingents dels comtes èra probablament d'un centenar. Quitament se los ciutadans romans èran exclusits de qualques foncions se supausa que podavan venir ducs provincials, coneissem lo nom roman d'un dux. Lo fach que la foncion pòsca èsser tenguda per de romans e que lo dux aviá lo comandament de tropas, confirmaria qu'i aviá ges de crenhença de ostilitat de la populacion romana. Seriá probable que los romans poguèsson pas pretendre al pòste de comte a causa de la desconeissença presumida de las leis e costumas gòtas, que per las seuna foncions judiciárias se calguèt coneisser.

Los Comes municipals

L'autoritat locala mai nauta visigòta èra lo Comes civitatis -Comte de la ciutat- amb jurisdiccion suls abitants de nacionalitat visigòta d'una ciutat e el territòri a l'entorn jos la seuna dependéncia, alara que los abitants romans o ispans dispausavan d'autoritats pròpias. Per aquó se crei qu'existissiá de comtes sonque dins ciutats qu'avián de ciutadans visigòts. Lo comte de la ciutat èra nomenat pel rei e normalment èra un òme ric e de nòbla descendéncia. Los comtes percebián un salari del tresaur public e podavan pas fixar los tributs suls ciutadans romans. La principala funcion del comte èra de caire militar, essent jol seu comandament la garnison militara de la localitat e aviá lo contraròtle dirècte sus l'oficièr militar major, lo Thiufadi. Alara lo comte teniá tascas administrativas en que èraa ajudat per un foncionari nomenat Vicarius. Lo vicarius podava pas impausar de tributs als romans e tampauc podavan confiscar de propietats sens òrdre judiciári. Parallelament a la foncion militara e administrativa lo comte aviá la jurisdiccion suls afars civils e criminals, mas daissavan la majoritat dels afars, sobretot los civils, al Iudex loci. Qualques afars èran jutjats pel comte e lo Iudex loci ensems, encara que lo comte aviá un drech d'apellacion sus las decisions del jutge local. De meteis biais lo comte podava castigar lo jutge local se complissiá pas son dever. Per çò qu'es dels delictes comeses pels gòts devián èsser denonciats davant lo comte o lo Iudex loci. L'arrestacion tocava a aquel darrièr mas podava realizar l'arrestacion deviá sollicitar l'ajuda del comte, que deviá metre a la seuna man d'òmes armats.

L'invasion islamica

La frontièra superiòra (Ath-Thaghr al-Alà) compreniá la partida sud de l'anciana Tarraconensa.

Los musulmans debarquèron en 711 a Gibartar e lèu venquèron los visigòts a la batalha de Guadalete. Amb la destruccion del reialme dels Visigòts lo sistèma d'administracion territoriala d'Ispània eretat de l'Empèri Roman desapareguèt, e amb el, la província Tarraconensa. Pasmens que la zòna orientala de la província foguèt lo darrièr bastion de resisténcia dels darrièrs monarcas visigòts, Aquila II (711 - 713) e Ardon (713 - 720). La prima de 714 los musulmans arribèron dins la val de l'Èbre e un còp qu'èra assegurada la rèiregarda sotmetent Corduba, Spali, Mérida e Tulaytula, l'ocupacion del territòri passava pel domèni dels centres urbans mai importants del Reialme dels Visigòts, que Cesaracosta. L'entrada dels musulmans a Cesaracosta se faguèt de biais pacífic, mas de nòbles visigòts e de dignataris eclesiastics fugiguèron cap als Pirenèus. Aprèp de la conquèsta de la Tarraconensa el vali d'Ispània As-Samh ibn Màlik al-Khawlaní envasiguèt la Narbonesa establissent la capitala a Arbona (Narbona) en 720, ofrissent als habitants de generoses condicions e una pacificacion avida amb las autras ciutats. Amb Arbona assegurada, e sobretot profeitent del pòrt, los marins àrabs venguèron mèstres de la Mediterranèa occidentala, sotmetent aviadament las ciutats contraròtladas pels comtes visigòts. En 721 arribèron prodèls per preparar el Sètge de Tolosa, qu'èra la clau per dominar la Gàllia Aquitània de meteis biais qu'avián fach per la Narbonesa, mas los plans capitèron pas a causa de la derrota. Las fòrças arabas, s'establiguèron solidament a Gàllia Narbonesa e provesida aisidament per mar contunhèron atacar cap a l'èst arribant fins a Autun en 725. En 731 lo vali berbèr de Narbona e la region de Cerdanha Uthman ibn Naissa provoquèt Abd-ar-Rahman ibn Abd-Al·lah al-Ghafiqí jol pretèxt de l'opression que sofrissián los berbèrs al nòrd d'Africa e faguèt un pacte conclusissent una trèva amb lo duc d'Aquitània Odon lo Grand. En represalhas al-Ghafiqí envièt una mission per capturar Uthman, que pendent la batalha de Llívia foguèt assetjat e tuat. Fin finala la quasi totalitat de la Tarraconensa foguèt integrada al Ath-Thaghr al-Alà, la frontièra èra l'emirat de Còrdova, jol capitanejat de familhas de gòts convertits a l'islam -muladites-, lo Banu-Qasi.

La conquesta franca de Gotia

Lo Ducat de Gotia compreniá la partida nòrd de l'anciana Tarraconensa visigòta e l'anciana Septimània visigotica.

En 732 al-Ghafiqí tornèt atacar lo reialme dels francs prenent la rota de Pampalona e Roncesvals per penetrar en Gàllia Aquitània. Aprèp la Batalha de Bordèu conqueriguèt la ciutat e la saquetjèt amb viruléncia. Lo duc d'Aquitània Odon lo Grand anèt al davant dels envasidors que passavan la Dordonha mas foguèt derrotat a la batalha de la Garona, çò que lo faguèt obligat a tornar en relacion amb Carles Martèl li oferissent sosmission e ajuda per tener targa als musulmans. Carles Martel enviguèt aviadament una armada alara qu'Al-Ghafiqí avançava irresistibla. Aprèp aver sacatjar la region de Peitieus al-Ghafiqí contunhèt l'avençada cap al nòrd en direccion a l'abadia de Sant Martin de Tors, mas pel camin entre Peitieus e Tors se trapèron contra las fòrças del duc Odon e los prodèls enviats per Carles Martel, donèt la decisiva batalha de Tors l'octubre del 732.

Las tropas arabas voguèron vencidas e al-Ghafiqí moriguèt. Los subrevivents se retirèron en desòrdre cap a Narbona. Aprèp de la batalha de Tors las nòvas agressions dels musulmans dins la zòna d'Arle e l'aliança de Maurontus amb Yússuf ibn Abd-ar-Rahman al-Fihrí contra los francs obliguèron Carles Martel a lançar una nòva expedicion amb una granda armada de francs e los de Borgonha que prenguèron d'Avinhon. Aprèp la presa de la ciutat Carles Martel travessèt lo Ròse e dintrèt en Gàllia Narbonesa e comencèt lo Sètge d'Arbuna (Narbona) en 737, ciutat que fin finala capitèt pas a prendre. En 742 la Revòlta berber del Valiat de l'Andalus, e aprèp la Revòlta iemenita del Valiat de l'Andalus en 745 comencèt la reconquista omeia de 756. En 759, aprèp un sètge de sèt ans, los francs capitèron la conquista d'Arbuna. En 785 las meteissas elitas localas qu'avián capitulat davant los musulmans liurèron la ciutat de Djarunda, qu'èra governada pel vali de Madinat Barshiluna Matruh ibn Sulayman, a las tropas de Carlesmanhe. A l'automne de 800 comencèt lo sètge de Barcelona amb las tropas d'Aquitània, Bascoat, Borgonha, Septimània e divèrsas maquinària de sètge. Lo cap musulman Harun, aparentat amb de nòbles gòts de la ciutat, assegurèt lo govèrn interim, mas aprèp un sètge long la fam obliguèt los abitants de Barshiluna a dubrir las pòrtas a las tropas de l’armada cristiana de Loís lo Pietós comandat pel duc Guilhèm de Gellona lo 3 d'abril de 801.

Bibliografia

• (ca)Freixenet, Dolors: L'empremta d'un imperi. La romanització. Barcelona, Ed. Barcanova (1991). ISBN 84-7533-551-9